Theo Sở Xây dựng Thành phố Hồ Chí Minh, tình trạng nhà trên và ven kênh, rạch trên địa bàn Thành phố hiện nay chủ yếu có 2 loại, gồm: Nhà xây trong phạm vi hành lang bảo vệ kênh, rạch (phần xây dựng trên bờ); nhà dạng nhà sàn trên mặt nước, kết cấu tạm bợ, diện tích nhỏ hẹp, lụp xụp, do người dân lấn chiếm, đa phần thuộc dạng hộ nghèo, không có pháp lý, chủ quyền về nhà và đất.
Các đối tượng nhà trên và ven kênh rạch gồm những hộ không có giấy tờ hợp lệ, phần lớn là chiếm dụng, nhà đất không hợp pháp… sẽ không đủ điều kiện để bố trí tái định cư theo quy định, cũng không được hưởng chính sách về nhà ở xã hội theo quy định của Luật Nhà ở.
Cần có chính sách để triển khai di dời nhà trên kênh, rạch
Qua số liệu điều tra xã hội học một số quận cho thấy, các dự án di dời nhà trên và ven kênh rạch có tỷ lệ nhà lấn chiếm trên và ven kênh rạch có thể khác nhau tùy theo địa hình, hiện trạng, đặc điểm xã hội của từng địa bàn quận nhưng ước tính dao động trong khoảng trên dưới 30%.
Do đó, mục tiêu và giải pháp của dự thảo Đề án nhắm đến là đề xuất cho những trường hợp người dân có nhà trên kênh, rạch không đủ điều kiện bố trí tái định cư thì được giải quyết cho thuê hoặc thuê mua nhà ở xã hội. Tùy khả năng và nhu cầu của người dân khi Nhà nước thực hiện thu hồi đất để chỉnh trang đô thị bao gồm những dự án sử dụng nguồn vốn ngân sách và ngoài ngân sách.
Theo kế hoạch chỉnh trang đô thị giai đoạn 2021-2025, Thành phố Hồ Chí Minh đặt mục tiêu di dời 6.500 căn nhà trên và ven kênh, rạch. Đến cuối năm 2023, thành phố đã bồi thường, di dời được gần 700/6.500 căn. Dự kiến, đến hết năm 2025 sẽ bồi thường, di dời được 4.250/6.500 căn, đạt 65% chỉ tiêu đề ra.
Nguyên nhân việc di dời nhà ven, trên kênh rạch không đạt mục tiêu đề ra là do thiếu vốn và cơ chế. Việc khó khăn về nguồn vốn đầu tư khiến tiến độ di dời nhà chậm. Thành phố đã áp dụng một số phương thức thu hút vốn đầu tư từ nguồn xã hội hóa nhưng vẫn còn nhiều vướng mắc.
Ngoài ra, các dự án di dời, giải tỏa nhà ven, trên kênh rạch còn gặp phải các khó khăn về pháp lý, thẩm định giá, giải tỏa, đền bù, tái định cư, bảo đảm sinh kế cho người dân bị giải tỏa...
