Hé lộ đường dây buôn lậu động vật hoang dã

Hàng chục nghìn động vật hoang dã, trong đó có hơn 10 nghìn con khỉ đuôi dài, có thể đã được nhập khẩu vào Việt Nam một cách bất hợp pháp liên tục trong nhiều năm gần đây. Giấy tờ của một số cơ quan chức năng, qua thẩm định bước đầu, đã bị làm giả để hợp pháp hoá số động vật hoang dã nói trên.

Về hoạt động nhân nuôi khỉ đuôi dài

Khỉ đuôi dài được sử dụng chủ yếu cho mục đích nghiên cứu vacxin chữa bệnh cho người, là mặt hàng được thị trường quốc tế đặc biệt ưa chuộng, hiện cung chưa đáp ứng cầu. Lợi nhuận thu được và tiềm năng phát triển của thị trường này rất lớn, nhưng theo Công ước về buôn bán quốc tế các loài động, thực vật hoang dã nguy cấp (Công ước CITES), mà Việt Nam chính thức là thành viên từ năm 1994, trong đó, khỉ đuôi dài được xếp vào nhóm phụ lục II, thì việc sử dụng vào mục đích nghiên cứu chỉ được tiến hành trên những con khỉ được sinh sản trong trại nuôi, chứ không được sử dụng khỉ hoang dã.

Cũng vì đáp ứng yêu cầu nghiên cứu y học, nên việc nhân nuôi khỉ đuôi dài phải đáp ứng những điều kiện ngặt nghèo, không phải nơi nào cũng có thể làm được. Ở Việt Nam, đơn vị đầu tiên tiến hành việc lập trại nhân nuôi khỉ đuôi dài là Công ty liên doanh nuôi và phát triển khỉ Việt Nam (viết tắt là NAFOVANNY), một đơn vị liên doanh giữa một bên là Tổng công ty Lâm nghiệp Việt Nam và Tập đoàn VANNY của Hồng Công, được cấp phép hoạt động từ ngày 29-5-1993, trụ sở tại Tam Phước, Long Thành, Ðồng Nai.

Hiện công ty đang có hai trại nuôi, với tổng đàn khỉ lên đến hơn 20.000 con, chuyên xuất khỉ thuộc thế hệ F2, F3 (khỉ sinh ra trong trại nuôi) đi các nước như Mỹ, Anh, Pháp, Ðức, Nhật, Singapore. Mới đây, công ty này đã được gia hạn giấy phép hoạt động từ 2013 đến 2043, với số vốn pháp định lên đến 4 triệu 960 nghìn USD. Hiện công ty đang xúc tiến các thủ tục xin thuê thêm 50 ha đất của tỉnh Ðồng Nai để mở rộng trại nuôi và phát triển lĩnh vực mới: Nghiên cứu về khoa học sự sống.

Trại nuôi khỉ đuôi dài quy mô thứ hai được Cục Kiểm lâm xác nhận đăng ký hoạt động ngày 7-5-2005, và được Chi cục Kiểm lâm Tây Ninh cấp giấy chứng nhận đăng ký gây nuôi động vật hoang dã ngày 21-9-2005, là của Công ty TNHH Tân Hội Ðông (trụ sở tại xã Tân Ðông, huyện Tân Châu, tỉnh Tây Ninh). Ðến ngày 21-10-2005, Công ty TNHH Tân Hội Ðông và Công ty cổ phần thương mại biên mậu Trung - Việt (trụ sở tại P8, T3, 18 Trần Hưng Ðạo, TP Hải Phòng) đã ký kết hợp đồng hợp tác kinh doanh, số 02/2005/THÐ-TV.

Tham gia lĩnh vực này, nhưng chỉ hoạt động xuất, nhập khẩu khỉ đuôi dài (mà thực tế là hoạt động theo ủy thác của Công ty CPTMBM Trung - Việt) còn có doanh nghiệp tư nhân Phát Thịnh, địa chỉ tại G66/I, phường 4, TX Tây Ninh, tỉnh Tây Ninh. Mới đây, liên doanh Tân Hội Ðông - Trung - Việt vừa ký kết được hợp đồng liên doanh hợp tác với Công ty Các sản phẩm linh trưởng (Primate Products, Inc) của Mỹ.

Theo ông Trần Quý, Giám đốc Công ty Trung - Việt, hiện liên doanh này đang theo đuổi ý tưởng thành lập một trung tâm nghiên cứu vacxin và cloning ở chân núi Bà Ðen rộng khoảng 40 ha, với khoản đầu tư dự tính lên đến 8 triệu USD.

Có nghĩa là, các doanh nghiệp đang có trang trại nhân nuôi động vật hoang dã ở Việt Nam không có ý định dừng lại ở mức là một thị trường cung cấp khỉ đuôi dài sống, mà hướng đến một quy trình khép kín, nhân nuôi và sử dụng khỉ đuôi dài cho ngành nghiên cứu y sinh học.

Từ những thương vụ khổng lồ "không có thật"...

Trở lại với liên doanh giữa Công ty TNHH Tân Hội Ðông và Công ty CPTMBM Trung - Việt, điều đáng nói là trong nội dung bản hợp đồng, phần nghĩa vụ của bên B (Công ty Trung - Việt) có những điểm đáng chú ý, như: "Bên B được toàn quyền sử dụng khu đất mà bên A đã được UBND tỉnh Tây Ninh cho thuê. Mục đích sử dụng dùng làm khu nuôi cách ly kiểm dịch động vật sống nhập khẩu (rùa, rắn, khỉ...) theo yêu cầu của Cục Thú y. Ðồng thời làm địa điểm xây dựng trang trại... Bên B được toàn quyền bố trí nhân sự phục vụ cho việc đầu tư và kinh doanh và chịu trách nhiệm trước pháp luật về hoạt động đầu tư và kinh doanh... Có trách nhiệm cung cấp 100% kinh phí cho tất cả hoạt động trên".

Trong khi, nghĩa vụ của bên A là "Tổ chức xây dựng chuồng trại, nhà xưởng, mua sắm các trang thiết bị, công cụ dụng cụ phục vụ chăn nuôi... Thực hiện các hợp đồng thương mại với đối tác theo ủy quyền của bên B". Ðứng tên ký kết dưới văn bản hợp đồng hợp tác kinh doanh này, bên A (Công ty Tân Hội Ðông) là Giám đốc Nguyễn Xuân Quang; bên B (Công ty Trung - Việt) là Phó Giám đốc Ðỗ Hải Long.

Trên thực tế, qua tìm hiểu, tiếp xúc trực tiếp với Giám đốc Công ty Trung - Việt là ông Trần Quý, ông Quý đã công nhận cả hai công ty đều chịu sự điều hành trực tiếp của ông. Việc lập ra Công ty Tân Hội Ðông, theo ông Trần Quý, là để thuận tiện cho việc nhập khẩu khỉ đuôi dài từ Lào về theo hợp đồng với Công ty NAFOVANNY, vì trước đây Công ty Trung - Việt đã nhập một số lần theo đường cửa khẩu Cầu Treo, nhưng vận chuyển đến Ðồng Nai trải qua một chặng đường quá dài, lượng khỉ chết nhiều. Ðổi sang đường nhập khẩu qua Cam-pu-chia thì chặng đường chỉ còn 260 km, lại có một chặng chuyển bằng đường sông nên rất thuận tiện.

Theo những số liệu do ông Trần Văn Trọng, Chi cục phó Chi cục Hải quan Kà Tum (Tây Ninh) cung cấp, trong năm 2005, Chi cục làm thủ tục thông quan cho 11 bộ tờ khai do doanh nghiệp tư nhân Phát Thịnh đứng tên, nhập 6.200 con khỉ đuôi dài, trong đó có 4.800 con khỉ để gây giống, 1.400 con thuộc diện tạm nhập, tái xuất.

Toàn bộ số khỉ này có nguồn gốc từ Lào, theo ông Trọng nói, là căn cứ vào giấy tờ nhập khẩu, và giấy xác nhận của Văn phòng CITES Việt Nam (thuộc Cục Kiểm lâm). Trong năm 2006: Chi cục Kà Tum làm thủ tục cho bảy bộ hồ sơ, nhập 9.650 con khỉ đuôi dài, trong đó, có 1.650 con thuộc diện tạm nhập, tái xuất, và 8.000 con được nhập với mục đích kinh doanh, gây nuôi sinh sản.

Trước đó, năm 2004, Công ty Trung - Việt cũng đã nhập khẩu 5.000 con khỉ đuôi dài của Công ty thương mại xuất nhập khẩu Xay-a-xa có trụ sở ở tỉnh Bolykhamxay của Lào, về bán lại cho Công ty NAFOVANNY. Theo ông Cao Ðăng Tiễn, Giám đốc Công ty NAFOVANNY, toàn bộ số khỉ này, theo giấy tờ, đều có xuất xứ từ Lào.

Tổng hợp số liệu tại Văn phòng (VP) CITES Việt Nam (cơ quan thẩm quyền cho phép xuất, nhập khẩu động vật hoang dã), từ năm 2000 đến tháng 7-2007, VP CITES Việt Nam đã cấp 31 giấy phép nhập khẩu (tổng số 16.182 cá thể khỉ đuôi dài), bốn giấy phép xuất khẩu (480 cá thể khỉ đuôi dài) và 73 giấy phép tái xuất (8.510 cá thể khỉ đuôi dài) cho hai công ty: Công ty CPTMBM Trung - Việt và Công ty TNHH Tân Hội Ðông.

Theo bà Hà Thị Tuyết Nga, phụ trách chính sách đối ngoại và thanh tra, kiểm tra của VP CITES Việt Nam, quy trình cấp phép của CITES Việt Nam rất chặt chẽ. Khi có đơn đề nghị của doanh nghiệp, kèm với giấy phép xuất khẩu của nước xuất, và giấy CITES của nước xuất nếu nước đó là thành viên Công ước CITES, VP CITES Việt Nam sẽ liên lạc lại với cơ quan thẩm quyền của nước xuất để họ xác nhận nội dung văn bản đó.

Ðã có trường hợp, VP CITES phát hiện phía đối tác Myanmar làm giả giấy phép cho lô hàng nhập khẩu khỉ đuôi dài của Công ty Trung - Việt. Khi đã có đủ hồ sơ, VP CITES Việt Nam sẽ liên hệ với các cơ quan thẩm quyền khoa học để xác định xem loài đó có phù hợp với điều kiện Việt Nam hay không, rồi mới cấp phép.

Mọi thương vụ, hợp đồng mua bán, xuất nhập khẩu, tại những nơi mà chúng tôi đã đến tìm hiểu, đều được các cán bộ chuyên ngành khẳng định là chính xác, đầy đủ và hợp pháp.

Nhưng...

Lần theo địa chỉ ghi trên giấy tờ nhập khẩu, và theo Văn bản Giấy phép nhập khẩu số 0652/LN.04, Viêng Chăn ngày 12-4-2004 do Văn phòng CITES Việt Nam cung cấp, chúng tôi đã có cuộc làm việc với một số đồng chí lãnh đạo của Cục Hải quan (Bộ Tài chính Lào) và lãnh đạo Cục Lâm nghiệp (Bộ Nông lâm Lào).

Trả lời câu hỏi của chúng tôi, ông Vọng-chanh Lo-kham-phram-ta-kun (Trưởng phòng Quan hệ quốc tế) thay mặt ông Xi-phan Át-xa-phan-thoong, Phó Cục trưởng Cục Hải quan Lào, khẳng định: "Cục Hải quan Lào chưa bao giờ cấp giấy thông quan cho bất cứ doanh nghiệp nào của Lào xuất khẩu động vật hoang dã sang Việt Nam".

Ông Bua-phảnh Phan-tha-vong, quyền Trưởng phòng Nguồn lợi lâm nghiệp (Cục Lâm nghiệp Lào), cũng khẳng định chưa bao giờ cấp phép cho doanh nghiệp nào của Lào xuất khẩu động vật hoang dã sang Việt Nam, mà mới chỉ cấp phép cho một số doanh nghiệp của Lào mở trang trại nhân nuôi động vật hoang dã, cụ thể là khỉ đuôi dài. Trường hợp mới nhất và gần đây nhất, Văn phòng CITES Lào chỉ cấp phép cho một doanh nghiệp của Lào xuất khẩu khỉ đuôi dài, nhưng là lô hàng xuất sang Trung Quốc.

Khi chúng tôi trình bản copy Giấy phép nhập khẩu do Văn phòng CITES Việt Nam cung cấp, ông Thong-phạt Vông-na-vy, Phó Cục trưởng Cục Lâm nghiệp (Bộ Nông lâm Lào) đã đem so sánh văn bản đó với bản gốc đang được lưu tại Cục, và nêu một số nhận xét: Tuy cùng đề cập nội dung một thương vụ, nhưng giữa hai văn bản có những điểm khác nhau căn bản, mà điều quan trọng là những điểm khác biệt đó đã làm thay đổi hoàn toàn nội dung của thương vụ:

1. Trong khi nội dung bản gốc là chỉ được phép tạm nhập, tái xuất động vật hoang dã từ Malaysia sang Việt Nam, thì bản copy lại cho phép doanh nghiệp Lào (cụ thể là Công ty xuất nhập khẩu Xay-xa-vang, tỉnh Bolikhamxay) được xuất khẩu trực tiếp động vật hoang dã khai thác từ Lào sang Việt Nam.

2. Những số liệu trong bản copy lớn hơn rất nhiều so với văn bản gốc (trong khi bản gốc chỉ cho phép tạm nhập, tái xuất 35.000 con rắn, 88.000 con ba ba và 1.450 con khỉ; thì bản copy lại liệt kê tới ba loài và 12 phân loài, với số lượng tăng lên gấp nhiều lần). Theo nhận xét của một số người trong nghề, hiếm có nước nào lại cho phép xuất một số lượng hàng lớn như thế, trên chỉ một hồ sơ xuất khẩu. Ngoài ra, ông Thong-phạt Vông-na-vy còn đưa ra thêm một số điểm khác biệt nữa giữa hai văn bản nói trên, về chữ ký, cách trình bày, tiêu đề...

Như vậy, chúng ta hoàn toàn có quyền đặt nghi ngờ về tính hợp pháp của các thương vụ nhập khẩu động vật hoang dã do hai Công ty Trung - Việt và Tân Hội Ðông tiến hành từ nhiều năm nay, trước hết, trên những hợp đồng có ghi nguồn gốc từ Lào. Và như vậy, hơn 10.000 con khỉ đuôi dài cùng hàng chục nghìn con ba ba, rắn, rùa... đã được nhập vào Việt Nam liệu có thể xem là đúng pháp luật hay không?

... đến việc hợp pháp hóa lai lịch những con khỉ đuôi dài

Câu chuyện dài của hai Công ty Trung - Việt và Tân Hội Ðông không chỉ dừng lại như vậy. Từ việc "phù phép" nội dung văn bản như trên, họ đã hợp pháp hóa nguồn gốc những lô hàng khỉ đuôi dài này, và một số lớn khỉ đuôi dài đã được đưa vào trang trại nuôi khỉ của Công ty Tân Hội Ðông tại xã Tân Ðông, huyện Tân Châu, Tây Ninh. Từ đây, đều đặn hằng năm công ty đã có những đơn hàng lớn xuất cho bạn hàng Trung Quốc.

Vấn đề là việc kiểm soát số khỉ sinh sản tại trại nuôi này lại không được tiến hành chặt chẽ, và cũng không theo một tỷ lệ cụ thể nào. Theo ông Trần Văn Trạch, Phó phòng Pháp chế - Thanh tra Chi cục Kiểm lâm tỉnh Tây Ninh, thì kiểm lâm hiện đang áp dụng tỷ lệ sinh sản của khỉ đuôi dài là 70%, và kiểm lâm cũng không thể phân biệt được đâu là khỉ hoang dã, đâu là khỉ sinh trong trại nuôi.

Còn theo ông Nguyễn Hồng Xuân, Hạt trưởng Hạt Kiểm lâm liên huyện Tân Châu - Dương Minh Châu (Tây Ninh) thì cho biết là chỉ khi nào khỉ đẻ nhiều thì trại báo để kiểm lâm viên xuống kiểm tra, xác nhận số lượng. Ðề cập chi tiết vấn đề này, vì theo thông tin người dân địa phương sinh sống chung quanh khu vực trại nuôi khỉ của Công ty Tân Hội Ðông cho biết, từ trước đến nay vẫn thường xuyên có những chuyến hàng do cá nhân chuyên chở lậu khỉ đuôi dài sống từ bên kia biên giới Cam-pu-chia sang Việt Nam, đưa vào trại khỉ của Công ty Tân Hội Ðông.

Chúng tôi cũng đã tìm đến tận trang trại của Công ty Tân Hội Ðông, nằm ở địa điểm chỉ cách cửa khẩu biên giới Kà Tum 800 m. Có thể, đây mới chính là lý do chính để liên doanh Tân Hội Ðông - Trung - Việt chọn vị trí đặt trại nhân nuôi động vật hoang dã (để thuận tiện cho việc chuyên chở khỉ đuôi dài lậu từ Cam-pu-chia vào Việt Nam)?

Tuy nhân viên của trại, lấy lý do kiểm dịch, không cho chúng tôi được vào tham quan bên trong trang trại, nhưng nhìn từ bên ngoài cũng dễ dàng nhận thấy trang trại ngổn ngang gạch ngói, như vẫn đang trong quá trình hoàn thiện, trái ngược hẳn với quy mô xây dựng tươm tất, hiện đại của trại nuôi của Công ty NAFOVANNY.

Theo một nguồn tin chưa được kiểm chứng, những con khỉ đuôi dài hoang dã được mua từ nguồn nhập lậu chỉ có giá khoảng 50 USD, trong khi hồ sơ xuất khẩu của hai công ty trên, giá một con khỉ được ghi trung bình khoảng 100 USD/con. Nhưng giá thực tế của một con khỉ đuôi dài trên thị trường quốc tế hiện đang dao động ở mức 700-800 USD/con. Nếu đây là những con số chính xác, có thể sơ bộ tính được khoản lợi nhuận khổng lồ thu được từ hoạt động phi pháp này.

Vậy, có hay không chuyện giả mạo giấy tờ nhập khẩu hơn 10.000 con khỉ đuôi dài từ nước ngoài vào Việt Nam? Và có hay không việc hợp pháp hóa những con khỉ hoang dã thông qua trại nuôi để xuất khẩu thu lợi? Câu trả lời xin chờ đợi ở các cơ quan chức năng