Hà Nội giảm áp lực giao thông (Kỳ 1)

Bài 1: Giao thông Hà Nội, vì đâu nên nỗi?

Lâu nay, nguyên nhân gây ùn tắc tại Hà Nội thường được cho là do sự mất cân đối giữa phương tiện giao thông cá nhân với tốc độ phát triển kết cấu hạ tầng giao thông. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng, sự bất cập trong quy hoạch sử dụng đất, phát triển đô thị với mật độ dân số tập trung rất cao tại một số khu vực mà không tính đến năng lực đáp ứng của hạ tầng là nguyên nhân chính.

Càng nhiều khu đô thị, đường càng tắc

Chỉ cách đây vài năm, khu đô thị Linh Đàm được bình chọn là khu đô thị kiểu mẫu của Hà Nội. Sở hữu một căn hộ, một ngôi nhà liền kề tại đây là mơ ước của nhiều người. Nhưng giờ, nghĩ đến khu vực này, nhiều người thấy ngán ngẩm bởi khu vực phường Hoàng Liệt hiện đã thành một "rừng bê-tông", với hàng loạt khu đô thị như: khu đô thị bán đảo Linh Đàm, Pháp Vân - Tứ Hiệp, Bắc Linh Đàm. Từ năm 2014, khi 12 tòa nhà cao từ 35 đến 40 tầng do Công ty tư nhân xây dựng số 1 tỉnh Điện Biên làm chủ đầu tư đưa vào sử dụng, Hoàng Liệt trở thành một "siêu phường", với 60 nghìn dân. Trong khi đó, hạ tầng giao thông không có nhiều thay đổi. Ùn tắc là tất yếu và ngày càng nghiêm trọng. Hằng ngày, vào các khung giờ cao điểm, lực lượng chức năng phải làm việc cật lực điều hành giao thông ở khu vực giao cắt đường Nguyễn Hữu Thọ - Giải Phóng, Linh Đường - Ngọc Hồi và Nguyễn Hữu Thọ - Cầu Dậu -Nguyễn Xiển (đường vành đai 3). Nhưng dù có vào cuộc quyết liệt đến mấy, cũng chỉ để không xảy ra hỗn loạn chứ không ngăn được ùn ứ. Tình hình sẽ còn nghiêm trọng hơn khi địa bàn phường còn có khu đô thị Tây Nam Linh Đàm và khu đô thị Nam Linh Đàm.

Cũng giống như các khu đô thị tại phường Hoàng Liệt, khu đô thị Đại Thanh là tác nhân chính khiến tình trạng ùn tắc không có hồi kết trên tuyến đường Phan Trọng Tuệ (đường 70). Khu đô thị Đại Thanh với sáu tòa nhà cao 32 tầng và hàng chục căn nhà liền kề đưa vào sử dụng góp phần khiến dân số Tả Thanh Oai tăng vọt từ 17 nghìn người năm 2011 lên hơn 40 nghìn người. Phó Chủ tịch UBND xã Tả Thanh Oai (huyện Thanh Trì) Lưu Đình Hùng cho biết, hầu hết gia đình sinh sống tại các chung cư là gia đình trẻ, đều sở hữu xe máy và ô-tô con; buổi sáng, mọi người đồng loạt đổ ra đường đi làm, chiều lại đồng loạt về nhà, làm số phương tiện trên tuyến đường tăng đột biến, nhất là tại khu vực ngã tư Cầu Tó trên đường Phan Trọng Tuệ và ngã ba Phan Trọng Tuệ- đường Tả Thanh Oai. Nút thắt cổ chai này đã xảy ra ùn tắc giao thông kéo dài bốn giờ vào sáng 20-9 vừa qua.

Nhà chung cư là xu hướng phát triển tất yếu ở đô thị. Diện tích nhà chung cư ở Hà Nội hiện nay mới đạt tỷ lệ 16% tổng diện tích đất ở, trong khi con số này ở các đô thị trên thế giới là 30%. Trong những năm tới, thành phố sẽ tiếp tục phát triển nhiều chung cư cao tầng, để đến năm 2020, nâng diện tích nhà ở trên đầu người đạt 26,3 m2/người. Nhưng với sự phát triển hiện tại, chung cư đang gây khó cho giao thông Hà Nội. Chánh Văn phòng Ủy ban An toàn giao thông quốc gia Trần Hữu Minh cho biết, có hơn 50% số điểm thường xuyên ùn tắc nghiêm trọng tại Hà Nội gần các khu đô thị lớn. Tình trạng này trải đều ở hầu khắp các quận, huyện.

Chủ trương giảm quá tải thất bại

Ngày 23-1-2015, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 130/QĐ-TTg về lộ trình di dời và việc sử dụng quỹ đất sau khi di dời cơ sở sản xuất công nghiệp, bệnh viện, cơ sở giáo dục đại học, dạy nghề và các cơ quan, đơn vị nằm trên địa bàn 12 quận. Quyết định nêu rõ, quỹ đất sau khi di dời các cơ sở được ưu tiên để xây dựng, phát triển các công trình công cộng, cây xanh, bãi đỗ xe, công trình hạ tầng xã hội và kỹ thuật đô thị; không làm tăng chất thải cho khu vực nội thành, bảo đảm cân bằng nhu cầu về hạ tầng xã hội, kỹ thuật và môi trường đô thị, không được sử dụng để xây dựng chung cư cao tầng sai quy hoạch.

Thế nhưng, trên thực tế, nhiều diện tích của các cơ sở công nghiệp sau khi di dời đều được chuyển sang xây dựng các chung cư cao tầng, trung tâm thương mại thu hút nhiều người đến sinh sống trong khu vực nội thành. Trên khu đất của Công ty cổ phần Dệt Minh Khai tại số 423 đường Minh Khai, quận Hai Bà Trưng đang cấp tập xây dựng tổ hợp văn phòng, chung cư cao cấp.

Địa điểm số 107 đường Nguyễn Tuân của Công ty cổ phần In và thương mại Thống Nhất dự kiến sẽ hình thành khu nhà ở hỗn hợp. Hay địa điểm số 32 phố Đại Từ, phường Đại Kim, quận Hoàng Mai của Tổng công ty Lâm nghiệp Việt Nam cũng đã được chấp thuận xây dựng dự án nhà ở cao tầng kết hợp dịch vụ thương mại... và hàng chục dự án khác tương tự. Các bệnh viện của trung ương đã, đang thực hiện việc di dời, nhưng vẫn sử dụng cơ sở cũ ở nội thành, không bàn giao quỹ đất cho thành phố.

Đối với trụ sở các bộ, ngành, hiện đã có chín đơn vị di dời, nhưng có đến bảy cơ sở giữ lại làm trụ sở hoặc giao cho cơ quan chủ quản quản lý, mà không bàn giao diện tích cũ trong nội đô cho thành phố. Hai cơ sở còn lại chuyển đổi mục đích sử dụng đất để làm dự án nhà ở, văn phòng thương mại cao tầng... Thành phố không những không có thêm quỹ đất để làm các công trình hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội, mà đón thêm hàng trăm nghìn người dân đến sinh sống, làm việc, mua sắm..., phá vỡ quy hoạch tổng thể khu vực, ảnh hưởng lớn đến hạ tầng chung quanh. Chủ trương giảm quá tải cho nội đô Hà Nội lại thất bại.

Hạ tầng giao thông chắp vá, tổ chức giao thông còn bất cập

Nhận thức được tính cấp thiết của việc giảm ùn tắc giao thông, trong hai nhiệm kỳ gần đây, TP Hà Nội đều nỗ lực triển khai chương trình, đề án giảm ùn tắc giao thông, trong đó ưu tiên dành nguồn lực tập trung đầu tư phát triển hạ tầng giao thông, triển khai các giải pháp tổ chức giao thông mang tính tổng thể. Hàng loạt công trình giao thông trọng điểm được triển khai; xây dựng bảy cầu vượt tại các điểm nút giao thông quan trọng trong nội đô, tạo ra các nút giao khác mức nhằm hạn chế giao cắt dòng phương tiện, tăng sự lưu thoát.

Tuy nhiên, sự phát triển hệ thống đường không theo kịp tốc độ gia tăng phương tiện giao thông cá nhân, nhất là sự gia tăng nhanh chóng của số lượng xe ô-tô con, loại phương tiện giao thông có tỷ lệ chiếm đường lớn. Giám đốc Trung tâm phát triển giao thông đô thị và nông thôn (Viện Chiến lược và Phát triển giao thông đô thị) Phạm Hoài Chung nhận định: “Tốc độ tăng trưởng của số lượng xe máy tại Hà Nội là 7,6%/năm, của ô-tô con là 16,5%/năm, trong khi tốc độ tăng trưởng diện tích mặt đường là 0,25%/năm, có thể thấy rõ hệ thống giao thông quá tải và ngày càng phải gánh chịu áp lực lớn. Vì vậy thường xuyên ùn tắc giao thông là điều đương nhiên”.

Một số công trình ngay từ khi hoàn thành đã bộc lộ sự bất hợp lý khiến người tham gia giao thông phải gánh chịu hậu quả. Nhìn vào thực trạng hệ thống giao thông khu vực phường Hoàng Liệt (quận Hoàng Mai) có thể thấy rõ điều này. Hai điểm giao cắt giữa tuyến đường Nguyễn Hữu Thọ và phố Hoàng Liệt với đường Giải Phóng, Ngọc Hồi đều là những nút cổ chai. Đường Nguyễn Hữu Thọ được xây dựng từ năm 2004, rộng 18 m, đến đoạn sát tuyến đường sắt thu hẹp chỉ còn 10 m. Nguyên nhân là do chủ đầu tư không giải quyết vướng mắc giải phóng mặt bằng với bảy hộ dân khu vực này, cho nên 12 năm nay, đoạn đường dài 400 m hằng ngày làm khổ người tham gia giao thông. Phố Hoàng Liệt nếu như được thi công đâm thẳng ra ngã ba Pháp Vân thì các phương tiện không phải vòng qua phố Linh Đường, gây ùn tắc như hiện nay.

Đáng chú ý nhất là tuyến đường vành đai 3, trục giao thông huyết mạch của thành phố lại có điểm đầu đặt tại phía bắc hồ Linh Đàm, các loại phương tiện từ trục đường Giải Phóng, Pháp Vân, trong đó có nhiều xe khách, xe tải muốn đi đường vành đai 3, bắt buộc phải qua nút cổ chai Nguyễn Hữu Thọ - Giải Phóng rồi đi vòng vèo trong khu đô thị, qua cầu Dậu mới vào đường vành đai 3, khiến mật độ phương tiện trong khu đô thị tăng đột biến, ảnh hưởng không gian sống của người dân.

Việc thi công các công trình hạ tầng giao thông thường bị kéo dài so với tiến độ, do nhiều nguyên nhân, trong đó chủ yếu là vướng mắc về giải phóng mặt bằng, cũng góp phần gây ùn tắc giao thông. Theo Phó Trưởng phòng Cảnh sát giao thông đường bộ - đường sắt Nguyễn Văn Tòng, trên địa bàn hiện có chín công trình lớn đang triển khai với 21 điểm rào chắn thi công kéo dài nhiều năm, nhiều điểm thiếu đèn cảnh báo, đèn chiếu sáng, không có người cảnh giới là nguy cơ gây ùn tắc và tai nạn giao thông. Điển hình như dự án mở rộng đường vành đai 2, đoạn từ Ngã Tư Vọng đến Ngã Tư Sở, dài 2 km, khởi công từ tháng 10-2013, kế hoạch hoàn thành vào năm 2015. Vậy mà nay mới hoàn thành mở rộng đoạn từ Tôn Thất Tùng đến cầu sông Lừ, đoạn từ sông Lừ đến Ngã Tư Vọng đang thi công ngổn ngang, còn đoạn từ phố Tôn Thất Tùng đến Ngã Tư Sở thì chưa được giải phóng mặt bằng.

Các dự án tuyến đường sắt trên cao Cát Linh - Hà Đông, đường sắt đô thị Nhổn - Ga Hà Nội thi công kéo dài nhiều năm cũng gây ùn tắc kéo dài trên nhiều trục đường: Xuân Thủy - Cầu Giấy - Hồ Tùng Mậu, Quang Trung - Trần Phú (Hà Đông), Võ Văn Dũng, đường Láng... Đây đều là những trục đường chính trong khu vực nội đô, có mật độ phương tiện rất cao. Vậy mà 5 năm qua, các trục đường này đều bị rào chắn phần lớn mặt đường để phục vụ thi công. Có những đoạn trên đường Cầu Giấy, Xuân Thủy, diện tích còn lại cho giao thông chỉ khoảng 4,5 m, tương đương một làn phương tiện. Nếu chiếc xe buýt đang di chuyển thì tất cả các phương tiện khác phải phụ thuộc vào tốc độ lưu thông, dừng đỗ của nó, dẫn đến giao thông luôn bị ùn ứ kéo dài.

Công tác tổ chức giao thông cũng còn nhiều lúng túng. Phương án phân làn phương tiện triển khai tại một số tuyến đường phố được kỳ vọng góp phần ổn định trật tự giao thông, hạn chế ùn tắc, tuy nhiên, cách thức triển khai chưa quyết liệt, chưa thường xuyên, liên tục để tạo thành thói quen của người tham gia giao thông; việc tổ chức phân làn phương tiện còn những hạn chế dẫn đến không đạt được hiệu quả như mong muốn. Sau những ngày ra quân thực hiện, hầu như người tham gia giao thông không chấp hành đi đúng làn đường quy định, nhất là tại các điểm giao cắt. Các phương tiện vẫn lưu thông lộn xộn, chen lấn làn đường của nhau, dẫn đến tình trạng ùn tắc liên miên tại khu vực gần các nút giao thông. Giao thông Hà Nội cần một đề án tổng thể để khắc phục những bất cập nêu trên.

(Còn nữa)