Thăng trầm lịch sử
Nguồn gốc của tên gọi Gzhel có nhiều cách lý giải khác nhau. Theo cách hiểu đơn giản nhất, từ Gzhel xuất phát từ động từ “đốt cháy” trong tiếng Nga, dùng để đặt tên cho khu vực có nhiều mỏ đất sét chất lượng cao và người dân trong vùng đã qua nhiều đời làm nghề nung gốm sứ.
Ngoài ra, từ Gzhel trong ngôn ngữ Slav cổ đại có nghĩa là đàn hạc - gusli. Đây cũng là cách giải thích được nhiều người chấp nhận vì vùng đất chuyên làm nghề truyền thống này nằm ngay sát sông Guslitsa ở phía đông Moskva.
 |
| Bút lông là dụng cụ chính được sử dụng để vẽ các họa tiết độc đáo. (Ảnh: CULTURE.RU) |
Thời hoàng kim của nghề thủ công gốm sứ Gzhel là vào thế kỷ 17-18. Khi đó, tất cả những người có sức khỏe trong vùng đều tham gia làm gốm sứ. Các sản phẩm từ đất sét nơi đây được người dân ở trong và ngoài nước ưa chuộng.
Vào cuối thế kỷ 17, theo sắc lệnh của Sa hoàng Alexei Mikhailovich, các bình dược phẩm bắt đầu được sản xuất tại làng Gzhel theo đơn đặt hàng của nhà nước. Chế độ nông nô bấy giờ hoàn toàn không ảnh hưởng đến tiến trình sản xuất gốm sứ Gzhel.
Các nghệ nhân được tự do làm nghề. Họ có thể dành một phần đáng kể thời gian để trau dồi kỹ năng mà không phải làm việc cho chủ đất. Dưới bàn tay của họ, các sản phẩm làm ra ngày càng trở nên nổi tiếng nhờ chất lượng tuyệt vời.
 |
| Các giá để sản phẩm thô nặn bằng đất sét. (Ảnh: XUÂN HƯNG) |
Vào thế kỷ 18, nghề gốm trong vùng bước vào sự phát triển mới sau khi các nghệ nhân phát hiện ra một loại đất sét xám đặc biệt và bắt đầu áp dụng công nghệ sản xuất đồ gốm mới được "du nhập" từ các thợ thủ công phương Tây. Các sản phẩm gốm nhẹ hơn và trang nhã hơn đã lập tức trở thành mốt sử dụng mới.
Làng nghề “tò he” truyền thống ở Nga
Những đóng góp vô giá cho sự phát triển của nghề thủ công dân gian thuộc về gia đình Kuznetsov. Từ một xưởng nhỏ ở làng Novokharitonovo do người nông dân Yakov Kuznetsov mở ra, nghề sản xuất gốm sứ đã phát triển nhanh chóng qua nhiều thế hệ với số lượng doanh nghiệp tăng lên, phương pháp sản xuất sản phẩm được cải tiến.
Chính trong thời kỳ này, phong cách hội họa đặc trưng của đồ gốm sứ Gzhel đã xuất hiện: hoa văn màu xanh lam trên nền trắng. Các sản phẩm cũng được mở rộng, bao gồm: các bộ đồ ăn, bình hoa, chân đèn, lọ mực.
 |
| Các sản phẩm thô cần trải qua nhiều công đoạn để hoàn thiện. (Ảnh: XUÂN HƯNG) |
Gốm sứ Gzhel đã được xuất khẩu sang các nước Trung Đông và Trung Á và khi đó được coi là “tốt nhất trong số những đồ tốt nhất được làm ở Nga”. Tất cả đều được điêu khắc và sơn màu hoàn toàn thủ công.
Cuối thế kỷ 19-đầu thế kỷ 20, sản xuất Gzhel truyền thống gặp nhiều khó khăn do kinh tế bị chiến tranh tàn phá, nhu cầu gốm sứ cũng sụt giảm nghiêm trọng. Nghệ thuật Gzhel chỉ bắt đầu được hồi sinh từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai.
"Quốc bảo"
Trước hết, Gzhel là một thí dụ sinh động về sự tiếp nối của các thế hệ. Nhờ bảo tồn được các truyền thống cổ xưa, nghệ thuật gốm có được sự phát triển hài hòa trong thế kỷ 21.
Mặc dù đã bị thất truyền vào giữa thế kỷ 20, nhưng các nghệ nhân vĩ đại, trong số đó, có nghệ nhân Natalia Ivanovna, đã nỗ lực tìm cách hồi sinh nghề thủ công truyền thống này.
 |
Các nghệ nhân nhận sản phẩm thô để chế tác. (Ảnh: XUÂN HƯNG) |
Trong thế kỷ 21, vẻ đẹp của gốm sứ Gzhel vẫn được đa số người Nga cũng như người nước ngoài ngưỡng mộ, không khác gì giai đoạn hoàng kim trước đây.
Bên cạnh đó, đặc trưng của tất cả các sản phẩm là các họa tiết dân gian. Thông qua các họa tiết đó, mọi người có thể tìm đến thế giới tuyệt vời và thú vị của người Nga trước đây, tìm hiểu cách sống của các thế hệ cha ông trong lịch sử. Đó là di sản văn hóa vô giá được các thế hệ con cháu người Nga gìn giữ cẩn thận.
 |
Nghệ nhân Natalya Kustareva có nhiều năm kinh nghiệm trong nghề. (Ảnh: XUÂN HƯNG) |
Ngoài ra, các sản phẩm được chế tác theo cách tương tự như cách đây vài thế kỷ, chủ yếu bằng tay. Tất cả đều là độc bản và rất khó có thể bắt chước. Chính điều này đã khiến cho đồ gốm sứ Gzhel trở nên nổi tiếng khắp thế giới.
Ngày nay, ở làng Gzhel có nhiều doanh nghiệp sản xuất sản phẩm truyền thống này hoạt động, các sản phẩm rất đa dạng, không chỉ có bát đĩa và tượng nhỏ, mà còn có cả gạch men, đồng hồ, đèn chùm...
Làng gốm truyền thống Filimonovo
Tọa lạc cách trung tâm Moskva hơn 60km, “Nhà máy gốm sứ Gzhel” nổi tiếng là công xưởng sản xuất đồ sứ lâu đời và lớn nhất ở Nga, đồng thời là “người giữ bản quyền” về sự độc đáo nghệ thuật và phong cách. Nơi đây được ví là "cái nôi" đang gìn giữ và phát triển ngành thủ công truyền thống lâu đời của Nga.
 |
| Các họa tiết đều được làm thủ công. (Ảnh: XUÂN HƯNG) |
Ngoài sản xuất, nhà máy còn là nơi tổ chức các hoạt động văn hóa và các cuộc tham quan thú vị. Tại đây, du khách sẽ được giới thiệu về công nghệ chế tạo sản phẩm gốm sứ và phương pháp phủ lớp sơn lót màu xanh lam. Mỗi sản phẩm được trang trí bằng phong cách rất riêng, không thể tìm thấy sản phẩm có các họa tiết trang trí giống nhau tại công xưởng nổi tiếng này.
 |
| Gốm sứ có họa tiết, hoa văn trang trí độc đáo và chỉ sử dụng hai màu cơ bản là trắng và xanh lam. (Ảnh: XUÂN HƯNG) |
Không những vậy, trong khuôn viên nhà máy thành lập trung tâm đào tạo các nghệ nhân có trình độ cao. Qua đó, không chỉ giúp bảo tồn kiến thức và kỹ năng cổ xưa, mà còn giúp phát triển nghệ thuật một cách hài hòa, giới thiệu các họa tiết hiện đại.
 |
| Gốm sứ Gzhel ngày càng được người dân Nga và thế giới ưa chuộng. (Ảnh: XUÂN HƯNG) |
Như vậy, có thể nói rằng, qua những thăng trầm lịch sử và sự hồi sinh mạnh mẽ, nghề gốm sứ Gzhel được coi là một trong những “quốc bảo” của nhân dân Nga, viên ngọc mãi sáng của nền văn hóa Nga hiện đại.
Trải qua nhiều thế kỷ, gốm sứ Gzhel vẫn giữ được sự độc đáo và tinh tế, kết hợp hài hòa giữa truyền thống cổ xưa với những thành tựu của công nghệ hiện đại.
