Giảm chồng chéo thu phí, lệ phí

Buông lỏng công tác kiểm tra, giám sát

 Cách đây 5 năm, trong một công bố của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN và PTNT), khu vực nông nghiệp, nông thôn, nông dân đã phải gánh đến 131 khoản đóng góp với 93 loại phí, lệ phí và 38 khoản đóng góp xã hội khác theo quy định của Nhà nước, chưa kể phải đóng từ 250 đến 800 nghìn đồng cho các khoản khác. Con số thống kê này cho thấy, ngay cả trong thời kỳ kinh tế ổn định (2007-2008) thì số lượng phí, lệ phí cũng đã quá nhiều. Sau nhiều lần rà soát, bãi bỏ, khu vực này hiện chỉ còn khoảng hơn 10 loại. Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ NN và PTNT) Tăng Minh Lộc cho biết: "Ở nông thôn hiện nay, có nhiều khoản phát sinh thường xuyên không phải là phí, lệ phí thuộc ngân sách nhà nước (NSNN) mà là các khoản thu dịch vụ nhưng người thu vẫn quen gọi là phí, lệ phí; nhiều khoản nộp không phải là khoản thu thường xuyên NSNN hằng năm, có khoản chỉ phải nộp một lần... nhưng vẫn bị gọi bừa là phí, lệ phí".

 Chị Lê Thị Tâm, ở xã Ðông Cương, TP Thanh Hóa cho rằng, thực tế ở nông thôn, người dân không biết loại phí, lệ phí nào do Nhà nước quy định, nộp vào ngân sách; loại nào ngoài ngân sách, loại nào do chính quyền địa phương thu, chỉ biết là có rất nhiều loại phải nộp, mà nếu liệt kê danh mục thì số phí, lệ phí hiện cao hơn con số công bố rất nhiều. Ngay cả theo số danh mục được ban hành để hướng dẫn thực hiện Pháp lệnh Phí và lệ phí thì đã có tổng cộng 301 khoản với 171 khoản phí và 130 khoản lệ phí. Ðó là chưa kể 340 khoản phí, lệ phí không đúng quy định đã được Bộ Tài chính phối hợp các bộ, ngành và địa phương rà soát, bãi bỏ.

 Tuy chỉ có 28 khoản phí và 11 khoản lệ phí được phân cấp cho địa phương thu và quản lý nhưng số thu ngân sách tại địa phương lại chiếm tới 80% tổng số thu từ nguồn này của cả nước, và những "nhiêu khê" từ phí, lệ phí chủ yếu là từ các khoản phí, lệ phí do địa phương quản lý. Chuyên gia tài chính Lê Văn Hinh cho rằng: "Bức xúc của DN, người dân là hoàn toàn có lý, bởi sau hơn 10 năm thực hiện Pháp lệnh số 38/2001 về phí và lệ phí, bên cạnh những kết quả đạt được, vẫn có nhiều quy định không còn phù hợp, và nhiều địa phương, cơ quan lợi dụng danh nghĩa phí, lệ phí áp dụng cho những khoản thu ngoài quy định mà chưa có biện pháp chấn chỉnh kịp thời. Không những thế, trong hơn 10 năm qua, cơ quan quản lý nhà nước về phí, lệ phí chưa tổ chức được công tác kiểm tra, kiểm soát một cách tổng thể, cập nhật các quy định về phí, lệ phí do cấp trung ương và cả cấp địa phương ban hành"...

  Về tình trạng chủ tàu thu thêm các khoản phí chống tắc nghẽn, phụ phí vận chuyển vỏ công-ten-nơ rỗng, Bộ Tài chính khẳng định các khoản thu trên là có thật và đều không nằm trong danh mục các khoản thu do Nhà nước quy định. Ðồng thời, Bộ Tài chính báo cáo Chính phủ: việc phát sinh thêm phí trên là một hình thức tăng giá cước vận tải bất hợp lý, đồng thời có dấu hiệu liên kết độc quyền về giá, làm ảnh hưởng đến hoạt động SX-KD của DN. "Không cơ quan có thẩm quyền nào ở cả Trung ương và địa phương dám tự đặt ra khoản thu phí, lệ phí mới, bởi nếu có, lập tức sẽ bị Bộ Tài chính và Bộ Tư pháp "tuýt còi" ngay. Còn xảy ra tình trạng trên là do có địa phương, tổ chức tự quyết định thu, không phải cấp có thẩm quyền ở địa phương quyết định bằng văn bản. Ðây không phải là phí, lệ phí theo tên gọi chính thống của nó mà là cách "núp bóng" phí, lệ phí để tự thu" - một lãnh đạo Bộ Tài chính nói.

 Theo lãnh đạo tỉnh Thanh Hóa, chính vì còn nhiều khoản phí, lệ phí không còn phù hợp, chồng chéo cho nên đã gây bức xúc trong nhân dân. Chẳng hạn như trước đây có sự chồng chéo giữa phí bảo vệ môi trường đối với nước thải và phí thoát nước; phí an ninh trật tự và hình thức đóng góp quỹ an ninh quốc phòng theo Luật Dân quân tự vệ; phí phòng, chống thiên tai chồng lên hình thức đóng góp quỹ phòng, chống thiên tai theo quy định của Luật Phòng, chống thiên tai... Bây giờ, tuy các loại phí đó đã được bãi bỏ nhưng cũng đã tồn tại trong một thời gian dài. Hay như thẩm quyền quyết định về phí, lệ phí cũng có sự chưa thống nhất, như trong quy định về án phí và lệ phí tòa án, phí thi hành án... vẫn có sự khác nhau giữa các văn bản.

 Giảm bớt khoản thu và mức thu

 Tại Diễn đàn Doanh nghiệp Việt Nam 2012, Phó Thủ tướng Vũ Văn Ninh cho biết, quan điểm của Chính phủ là sẽ hạn chế việc tăng chi phí của DN, trong đó có cả thuế và phí. Việc rà soát, xem xét các khoản phí và lệ phí phải theo hướng không tăng gánh nặng cho DN.

 Theo báo cáo của Bộ Tài chính, từ khi Pháp lệnh Phí, lệ phí được ban hành đã khắc phục cơ bản tình trạng các ngành, địa phương tự quy định các loại phí, lệ phí... trong thời gian trước đó. Và trong quá trình thực hiện Pháp lệnh, qua kiểm tra, rà soát, Bộ Tài chính đã phối hợp các bộ, ngành để bãi bỏ 340 khoản phí, lệ phí không đúng quy định. Ðiều này có nghĩa, cũng đã có những hoạt động kiểm tra, thanh tra, rà soát cần thiết từ cơ quan chức năng. Tuy nhiên, theo chuyên gia kinh tế Vũ Ðình Ánh (Viện Nghiên cứu tài chính - Bộ Tài chính), tình trạng các khoản thu ngoài quy định mang tính chất "đội lốt" phí và lệ phí hoành hành là do thiếu sự kiểm tra, điều tiết, giám sát thường xuyên, quyết liệt từ cơ quan chức năng. Việc phân tích phí và lệ phí cũng như đề xuất giải pháp giảm gánh nặng phí, lệ phí cần phải căn cứ vào kết quả phân loại cũng như tính chất, quy mô thu từng nhóm phí, lệ phí. "Chỉ có như vậy thì việc đánh giá và đưa ra nhận định mới phù hợp chứ không thể chỉ dựa trên danh sách liệt kê các loại phí và lệ phí để cho rằng phí, lệ phí hiện hành là rất nặng nên phải giảm, hay ngược lại không phải là nặng, thậm chí có thể tăng thêm. Các văn bản pháp luật về phí, lệ phí cần sớm được sửa đổi, bổ sung và tăng cường thực hiện để tránh tình trạng không còn phù hợp với sự phát triển của đời sống xã hội" - chuyên gia Vũ Ðình Ánh nói.

 Theo Vụ trưởng Vụ Pháp chế tài chính (Bộ Tài chính) Nguyễn Trọng Nghĩa, để các quy định về phí và lệ phí thật sự đi vào cuộc sống thì việc đầu tiên cần làm là phải siết chặt kỷ luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật trong lĩnh vực này. Vì phí, lệ phí cũng là một trong những nguồn thu NSNN và có diện thu rộng trong đời sống cho nên việc ban hành này phải hết sức cẩn trọng, theo hướng sao cho phù hợp với sức huy động, khả năng chịu đựng của DN, người dân, cũng như tình hình phát triển kinh tế - xã hội. Ðồng thời, các văn bản quy phạm pháp luật về phí, lệ phí được ban hành phải đủ "dung lượng" để áp dụng lâu dài, tránh cách diễn đạt đa nghĩa có thể dẫn đến tình trạng áp dụng không đồng nhất.

 Phó Tổng Giám đốc Ngân hàng TMCP Ðầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV) Cấn Văn Lực cho rằng, Chính phủ cần rà soát, xác định lĩnh vực nào, hoạt động nào được trợ cấp, lĩnh vực nào cần thu phí, lệ phí. Ngoài ra, đối với các lĩnh vực, hoạt động phải thu thì cần có lộ trình thực hiện rõ ràng và được thông báo sớm để DN, người dân biết để chuẩn bị và khi áp dụng, cần luôn bảo đảm năm nguyên tắc: minh bạch, ổn định, trách nhiệm, công bằng và hiệu quả. Trong đó, đặc biệt lưu ý tính công khai và minh bạch mới mong siết chặt được kỷ luật trong lĩnh vực phí, lệ phí một cách thực chất.

 Ðể những quy định về phí và lệ phí thật sự được thực tế chấp nhận thì không thể thiếu công tác tăng cường kiểm tra, giám sát chặt chẽ quá trình thực hiện nhằm bảo đảm tính nhất quán, không làm "méo mó" chính sách. Theo Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh đã được Quốc hội phê duyệt thì tới năm 2015, Pháp lệnh phí, lệ phí mới "tới phiên" được sửa đổi, bổ sung. Do vậy, từ nay đến năm 2015, việc thay đổi cũng khó thực hiện bởi muốn thay đổi thì cũng phải thực hiện theo đúng quy định, không thể tùy tiện đặt ra các khoản phí mới hay hủy bỏ các khoản phí cũ vẫn còn trong danh mục quy định của Pháp lệnh Phí và lệ phí. Trong lúc chờ đợi, việc cần phải làm là khẩn trương, nghiêm túc tăng cường công tác kiểm tra, giám sát việc thực hiện Pháp lệnh về phí, lệ phí; điều hành nhiệm vụ thu phí và lệ phí theo đúng quy định của pháp luật. Xa hơn nữa là cần có tổng kết, rà soát đánh giá định kỳ. "Mấu chốt của vấn đề này là nhà nước cần rà soát tổng thể các quy định về phí, lệ phí nhằm thống nhất khung pháp lý về mức thu, việc sử dụng phí, lệ phí. Ðặc biệt, cần chấn chỉnh theo hướng giảm bớt khoản thu và mức thu phí, lệ phí; thường xuyên rà soát, kiểm tra việc thu - chi các loại phí ở các địa phương, các ban, ngành để tránh tình trạng phí chồng phí, loạn phí" - chuyên gia Lê Văn Hinh nhận định. Trong bối cảnh DN và đời sống người dân hiện đang đối mặt với nhiều khó khăn thì công tác kiểm tra, giám sát, quản lý chặt chẽ việc thực hiện các quy định pháp luật về phí, lệ phí là rất cần thiết nhằm giảm gánh nặng về phí, lệ phí cho DN và người dân. Cần kiên quyết dẹp bỏ các loại phí, lệ phí "hành" người dân, "hành" DN, kể cả phí, lệ phí được quy định trong danh mục nhưng đã "lỗi thời", trở thành lực cản, gây khó khăn cho DN và người dân.

 (*) Xem Báo Nhân Dân từ số ra ngày 21-11-2013