Gà cù lự "Kim kê độc lập"

Vóc dáng mập mạp nhưng quắc thước, từng đào tạo nhiều võ sĩ tên tuổi, ông thường được dân làng võ gọi thân mật là thầy Kim Kê. Ông tên Đặng Văn Anh, sinh năm 1921, tại xã Phước Vân, huyện Cần Đước (nay thuộc tỉnh Long An). Thời trẻ, ông học võ gia truyền, đấu võ đài rồi dạy võ cho Thanh niên Tiền phong. Lên Sài Gòn, ông tập thêm Tây Sơn Nhạn Thiếu Lâm nội quyền cùng thầy Bùi Văn Hóa... và khoảng gần cuối thập niên 50 mới mở lò Kim Kê - Tây Sơn Nhạn. "Ba tôi lấy tên ghép như vậy nhằm khẳng định nguồn gốc của lò võ đồng thời phân biệt với các lò võ cùng chung môn phái, võ sư Đặng Kim Anh - người con duy nhất của ông Kim Kê - giải thích.

Các tài liệu trước dây cho rằng ông Đặng Văn Anh đặt tên lò võ Kim Kê do lấy cảm hứng từ thế "Kim kê độc lập" trong bài Mai hoa quyền. Tuy nhiên, trong lần gặp võ sư Đặng Kim Anh gần đây, chúng tôi mới phát hiện hai chữ "Kim Kê" còn liên quan đến chuyện ông Đặng mê đá gà khi còn niên thiếu. Võ sư Đặng Kim Anh thổ lộ: "Hồi còn ở dưới quê, ba tôi thường ôm gà đi đá đầu làng cuối xóm. Nhà ông nội tôi nuôi hàng chục con gà đòn do một tay ba tôi chăm sóc".

Gà nòi (gà đá, gà chọi) có hai loại: gà đòn và gà cựa. Gà cựa chân nhỏ, có bộ vó học trò, nhưng đây là học trò có võ nghệ; thân hình liền lạc, toàn gân xương, không chút mỡ dư, thịt không bủng beo; cựa dài, nhọn hoắt, sắc bén vô cùng. Gà cựa không khác kiếm khách, hiệp sĩ, võ sĩ, đi đâu cũng đá, tùy cặp phi kiếm, song đao..."(Vương Hồng Sển - Phong lưu cũ mới, NXB Tổng hợp Đồng Nai, 2004). Trong khi đó, gà đòn là "gà chưn trơn, không cựa, hoặc cựa mọc không dài, cựa vừa lú vậy thôi. Gà này lớn con, không khác võ sĩ hạng nặng, có người đặt tên là gà cù lự...". Gà cù lự có những đặc điểm: lông thưa, mắt sâu hoắm, gan dạ, chân to cẳng bự, cổ dài nhòng, không khác cánh tay nhà nghề của võ sĩ để vươn ra nắm đầu kẻ thù và để với đánh những quả thôi sơn... So sánh gà cựa với gà nòi, ông Vương Hồng Sển cho biết: "... Khi gà đòn đá với gà cựa, gà cựa đâm chém nó nhử tử, chừng cơn bão táp lướt qua, gà đòn nắm được gà cựa, đáanh một đòn cũng đủ mềm xương gần lìa cuống họng" (*). Quê ở Cần Đước - một trong vài nơi có giống gà cù lự nổi tiếng ở miền nam - ông Kim Kê mê gà đòn là lẽ đương nhiên...

Mai hoa quyền có 47 thế và là bài võ nổi tiếng trong làng võ cổ truyền Việt Nam. Võ sư Kim Anh hồi tưởng: Hồi sinh tiền, ba tôi rất mê thế võ thứ 31 trong bài quyền trên - "Kim kê độc lập" - với tư thế đứng trụ chân trái, co cao chân phải, hai tay thủ theo bộ song chỉ (gập ngón cái, áp út và út). Theo ba tôi, cái hay của thế võ này là công thủ song toàn. Khi thủ thì che kín các vùng hiểm yếu của thân thể. Nếu bị tấn công, võ sĩ có thể dùng chân phải đạp văng đối thủ ra còn hai tay thì gạt đỡ các đòn tay. Cũng từ tư thế này, võ sĩ có thể tấn công vào ba vùng trọng yếu của đối thủ: chân đá vào hạ đẳng, tay phải tấn công vào vùng thượng đẳng (mặt, mắt, mũi...) và tay trái tung luôn cú đấm thôi sơn vào vùng trung đẳng (ngực, hông...)...". Tập thế này rất khó và cực nhọc vì mau mỏi chân, cần phải tập đứng lâu ngày mới vững vàng. Trên võ đài, một số võ sĩ thỉnh thoảng đứng thủ theo thế một chân trụ, chân còn lại co lên cao; đó có thể là biến thế của "Kim kê độc lập"...

Cũng theo võ sư Kim Anh, từ mê gà đòn và ưng bụng thế "Kim kê độc lập", ông Văn Anh mới lấy biệt danh cho lò võ của mình là "Kim Kê" có nghĩa là con gà vàng với ước muốn đào tạo những võ sĩ oai phong, hùng dũng, nhanh nhẹn, gan lì, dám "đổi đòn", biết tung những cú đánh quyết định... Trên bàn thờ tổ tại nhà ông Kim Kê hiện nay vẫn treo bức tranh vẽ con gà trống đứng gáy vang trên đỉnh núi".

Gần nửa thế kỷ đã trôi qua, Kim Kê đã cho ra lò nhiều võ sĩ nổi danh: Kê Hoàng Hổ, Kê Hoàng Long, Kê Minh Sơn, Kê Hoa Sơn, Kê Thắng Sơn... (thập niên 60). Võ sư Kim Anh cho biết thêm: Có lần, đàn anh của tôi - Kê Hoa Sơn - đấu quyền tự do 7 đêm liền tục và toàn thắng". Sau 1975, nối tiếp thế hệ trên có Lê Đình Long, Trương Huỳnh Long, Ngô Thị Ngọc Chi, Nguyễn An Tâm Khánh... Thời gian gần đây, các võ sĩ đoạt HCV quốc gia (Đỗ Vũ Huy, Nguyễn Trọng Nhân, Nguyễn Văn Quý, Lê Thanh Liêm...) đều xuất thân từ Kim Kê môn. Trong Kim Kê môn còn có một nhân vật rất đặc biệt - Tạ Anh Dũng - tuy cụt mất một chân nhưng vẫn được công nhận là chuẩn võ sư võ cổ truyền Việt Nam.

Ông Kim Kê qua đời năm 1998, võ sư Kim Anh (sinh năm 1963, phó chủ nhiệm CLB Tinh Võ, quận 5 - TP Hồ Chí Minh) nối nghiệp cha. Hiện nay, Kim Kê môn có trên 10 CLB tại TP Hồ Chí Minh, Bến Tre, Cà Mau... thu hút vài trăm võ sinh, góp phần bảo tồn và phát huy tinh hoa võ học Việt Nam.