Tiếp sau lớp đàn chị thành danh: Trà Giang, Minh Ðức, Thúy Vinh, Ðức Lưu, Ngọc Lan... của khóa 1 Trường Ðiện ảnh Việt Nam là lứa diễn viên "vàng" khóa 2, những thoi vàng mười: Diệu Thuần, Thanh Quý, Minh Châu, Ngọc Thu, Thanh Hiền, Bích Ngọc, Lan Hương... trong đó Phương Thanh là một thoi vàng lấp lánh, dịu dàng, ấm áp đến kỳ lạ bởi đôi mắt nâu như biết nói và cặp môi luôn ẩn chứa nụ cười.
Phương Thanh sinh năm 1956, tốt nghiệp khóa 2 Trường Ðiện ảnh Việt Nam. Sau hơn 30 năm gắn bó với nghệ thuật, Phương Thanh đã tham gia hơn 50 bộ phim truyện nhựa và gần 100 phim truyền hình. Các vai diễn: Thoa (Ðứa con nuôi); Nha Trang (Mưa rơi trên thành phố); Hạnh (Những đứa con); Hiền cá sấu (Tội lỗi cuối cùng); Thảo (Ai giận ai thương); Nga (Những người đã gặp); Sùng Trinh (Lưu lạc và trở về Sam Sao); Liễu (Rừng lạnh); Nga (Sẽ đến một tình yêu); Kiều Trinh (Bãi biển đời người); Kiều Oanh (Kỷ niệm đồi trăng); Liên (Những mảnh đời rừng - phim hợp tác với CHDC Ðức); Mai (Nửa chừng xuân - phim vi-đê-ô)... và nhiều phim truyền hình khác.
Vai diễn đầu tiên trong cuộc đời nghệ thuật của Phương Thanh là một vai nhỏ trong Ðứa con nuôi của đạo diễn Khánh Dư. Vai Thoa - cô công nhân lâm trường trong sáng, vô tư có mối tình đẹp với anh chàng lái máy cày thật sự đem lại cho tác phẩm sức trẻ và không khí tươi mới. Tiếp theo là vai người phụ nữ đang bụng mang dạ chửa.
Nói về vai diễn, Phương Thanh tâm sự: "Lúc đó, tôi mới ra trường, chưa có kinh nghiệm nhiều, hơn nữa chưa có gia đình mà lại phải diễn vai phụ nữ sinh nở. Không biết diễn thế nào, tôi đã vào bệnh viện, quan sát chú ý xem người đau đẻ thường có hành động ra sao? Biết rồi nhưng diễn cho đúng lại là vấn đề không dễ dàng. Cuối cùng tôi nghĩ ra một cách. Tôi lấy thật nhiều kẹp, kẹp chung quanh bụng cho thâm tím trước khi vào cảnh quay. Khi diễn tả cảnh đau đẻ, tôi lấy tay xoa bụng như người đẻ thật, sau đó ấn vào chỗ bị kẹp để cảm nhận nỗi đau thật sự. Nhất là những đoạn quằn quại, tôi vừa diễn, vừa ấn thật mạnh khiến người đau nhói. Bên ngoài đạo diễn cứ hô: Tốt, tốt lắm. Cả đoàn phim không ai biết thủ thuật làm đau của tôi, trừ người hóa trang. Tuy vết thâm ở bụng phải hàng chục hôm mới tan, nhưng bù lại nhiều người sau khi xem tôi diễn xong đã thốt lên: "Phương Thanh diễn đau đẻ như thật".
Với vai Hiền "cá sấu", Phương Thanh thật sự bước đến thành công đáng ghi nhớ. Hình ảnh một cô gái giang hồ lỳ lợm nổi tiếng trong chế độ cũ, được Phương Thanh tái hiện rõ nét và ấn tượng trong Tội lỗi cuối cùng. Ðể có vai diễn để đời này, chị đã phải vào tù ra khám, và sống như người bị tù đày thật sự.
Chị kể: "Khi giao vai diễn này cho tôi, cả hội đồng nghệ thuật không tin tôi có thể hoàn thành, bởi tôi là diễn viên trẻ, hơn nữa những vai diễn trước đó hầu hết là con người trong sáng, vô tư chứ không góc cạnh như Hiền "cá sấu". Bản thân tôi lúc đầu cũng không biết mình sẽ phải diễn như thế nào. Nhưng tôi xin với đạo diễn cho thử vai, nếu không đạt hãy chọn người khác, đồng thời tôi cũng sẽ từ bỏ nghiệp diễn. Quả là lời tuyên bố hùng hồn mà đến bây giờ nghĩ lại vẫn không hiểu vì sao lúc ấy mình lại can đảm đến thế. Nói là làm, tôi quyết định đi thực tế bằng cách xin được đóng giả tù nhân để sống như người tù thật sự. Ban đầu ý định của tôi không dễ được chấp nhận, nhưng rất may tôi được đồng chí Thiếu tá công an - giám thị Trại phục hồi nhân phẩm Long Thành đồng ý giúp đỡ. Tôi được đưa vào trại với hồ sơ "cộm cán" không kém. Tôi ăn ngủ bên cạnh những Hiền "cá sấu" thật sự. Sau gần một tuần ăn cơm tù, đổ bô cho các đàn chị, đáng sợ nhất là lúc nào cũng lo lắng, thao thức đề phòng, tự vệ cho bản thân khiến tôi tụt mất 7 kg. Nhưng ngay từ những cảnh quay đầu tiên, Hiền "cá sấu" đã được đánh giá cao, và tôi đã hoàn thành vai diễn xuất sắc. Vai nữ chính phản diện có ngoại hình "duyên đến mê hồn", đôi mắt liều lĩnh, man dại nhưng cũng rất tình. Ðóng cùng Trần Quang (vai tên tướng cướp Lê Vân) diễn viên nổi tiếng của điện ảnh Sài Gòn cũ, Phương Thanh không hề lép vế. Bản lĩnh nghề và tài năng diễn xuất vừa chân thực vừa mãnh liệt của Phương Thanh đã làm bạn diễn Trần Quang rất nể phục. Không uổng công cố gắng, Hiền "cá sấu" một vai diễn để đời, đã mang lại cho Phương Thanh giải Bông sen vàng tại Liên hoan Phim lần thứ V (1979), khi đang ở tuổi 23.
Tuy nhiên, vai diễn mà sinh thời Phương Thanh nhắc đến nhiều nhất là Kiều Oanh trong sáng, mơ mộng, song cũng mạnh mẽ và tràn đầy sức sống trong Kỷ niệm đồi trăng. Khi đóng phim Kỷ niệm đồi trăng, NSƯT Phương Thanh đã nảy nở tình yêu với bạn diễn là NSƯT Anh Dũng và đôi bạn trẻ đã nên duyên vợ chồng. Mấy năm gần đây, Phương Thanh ít xuất hiện trên màn ảnh. Chị đã dành tất cả cho gia đình, để làm tròn bổn phận một người mẹ, người vợ, "một gương mặt phúc hậu, lấp lánh bên cạnh người chồng thành đạt".
Và còn rất nhiều kỷ niệm về sự đam mê và khổ luyện của Phương Thanh. Trong lớp diễn viên điện ảnh khóa 2, Phương Thanh là người giỏi nghề, xinh đẹp. Diễn xuất rất đắm say, sâu sắc, cá tính và chân thực, có thể nói Phương Thanh thật sự "say" vì nghề. Nhưng ngoài đời, Phương Thanh còn đẹp hơn trong mọi khuôn hình của ống kính: Chị là người vợ yêu chồng, thương con quên cả bản thân mình.
Họa sĩ: Ðinh Quang Tỉnh
