Độc quyền xuất bản sách giáo khoa: Bao giờ mới được xóa bỏ?

Giàu vì thay sách, dân lại méo mặt!

Lâu nay ai cũng biết SGK có một thị trường rộng lớn và ổn định với trung bình 17- 18 triệu học sinh phổ thông. SGK là một “mặt hàng” bắt buộc sử dụng (đương nhiên).

Không có gì ngạc nhiên khi SGK bị in lậu vào loại nhiều nhất, có lúc như tại TP Hồ Chí Minh, người ta đã phát hiện tới gần 20 tấn SGK.

Việc Bộ GD-ĐT giao tất tật các chương trình SGK cho NXB Giáo dục ấn hành  là nguyên nhân của nghịch cảnh “kẻ ăn không hết người lần không ra” trong làng xuất bản.

Tỷ lệ SGK nhiều năm qua luôn chiếm gần 80% số bản sách hằng năm, vào khoảng 180-190 triệu bản.  Điều này đã đưa NXB Giáo dục lên hàng “đại gia” với doanh thu ngất ngưởng, như năm 2005 tới gần 870 tỷ đồng, chiếm quá nửa doanh thu của 47 NXB khác, lời ròng hàng chục tỷ đồng.

Không giống như nhiều NXB khác sống lay lắt bằng việc bán giấy phép hay trông chờ vào vụ lịch blốc, hằng năm, mỗi khi năm học mới đến, NXB Giáo dục lại ung dung, đủng đỉnh ấn hành hàng triệu bản SGK tái bản. Và mỗi lần cải cách chương trình, Nhà nước đổ tiền tỷ đầu tư, NXB tiếp tục xuất bản sách mới, phụ huynh năm nào cũng phải tiêu tốn hàng trăm nghìn đồng cho một học sinh. Có người ước tính, mỗi lần in sách mới, sơ sơ NXB lãi ròng 5 tỷ đồng!?

Xóa bỏ độc quyền - Tại sao không?

Theo quy định hiện nay, Bộ GD-ĐT quản lý, tổ chức biên soạn SGK (gồm cả khâu đầu tư). Chương trình SGK lại được qua Hội đồng thẩm định quốc gia.

Vì vậy, NXB Giáo dục không phải bỏ nhiều công sức, chỉ còn làm những khâu nhẹ nhàng về biên tập, kỹ thuật in ấn, trả nhuận bút cho tác giả. Điều này khác hẳn với sự bươn chải của nhiều NXB khác, đầu tư tìm kiếm bản thảo, trả nhuận bút tác quyền (theo tỷ lệ 8-10% giá bìa sách).

Chưa hết, theo tính toán hiện nay của một số NXB, giá SGK dù không cao so với các loại sách khác nhưng vẫn còn cao so với giá thành và có thể hạ được nữa.

Một trang in hiện chi phí hết 25 đồng, nhưng nếu in 10.000 bản chỉ còn 17 đồng. Và nếu in số lượng cao nữa, giá thành càng hạ.

Nhiều NXB khẳng định: nếu có cạnh tranh, giá SGK còn hạ nữa và hình thức chắc chắn sẽ đẹp hơn.

Như vậy, về nguyên tắc, bản thảo SGK thuộc về Nhà nước và SGK cũng là một xuất bản phẩm, tại sao lại chỉ có một NXB ấn hành? Sao không để nhiều NXB cùng đấu thầu để có những bộ sách rẻ, đẹp?

Mặt khác, thực tế việc độc quyền cũng đã cho thấy những ảnh hưởng đến chính chất lượng nội dung sách.

Ông Trần Đình Việt - Giám đốc NXB Tổng hợp TP Hồ Chí Minh lên tiếng: “Không nên để một mình NXB Giáo dục làm SGK vì như thế là khép kín rồi. Đây lại là vấn đề rất lớn liên quan đến người học, người đọc, người nghiên cứu cả nước, đòi hỏi sự tham gia của nhiều thành phần.Thực tế nhiều năm qua cho thấy, SGK khiến xã hội quan tâm bức xúc vì nó rất nhiều lỗi. Nếu độc quyền, sẽ dẫn đến sự chủ quan trong tổ chức bản thảo”.

Bà Quách Thu Nguyệt, Giám đốc NXB Trẻ cho rằng: “Không cứ phải là NXB Giáo dục, các NXB khác cũng có thể làm những đầu sách theo cấp lớp, hướng dẫn học giỏi hay làm thế nào để giải những bài toán nâng cao lớp 6,7…

Các địa phương vẫn có một nhu cầu nhất định. Phá độc quyền sẽ mở ra vấn đề: Có thể có những giáo trình chính thống, và có những giáo trình phục vụ cho vùng miền. NXB nào đủ năng lực sẽ thực hiện xuất bản SGK”.

Ông Võ Văn Đáng, Giám đốc NXB Đà Nẵng mong mỏi: “Nếu Bộ VH-TT và Bộ Giáo dục- Đào tạo nghiên cứu đổi mới cơ chế xuất bản SGK thì tôi cho rằng đây là bước đột phá quan trọng trong quá trình cải cách giáo dục của đất nước. Nó phù hợp với xu thế phát triển của đất nước và thế giới”.

Rõ ràng, phá độc quyền trong xuất bản SGK cũng còn là huy động chất xám của toàn xã hội để xây dựng những bộ SGK đạt yêu cầu. Tuy nhiên nhiều người cho rằng, để tháo gỡ “boong-ke” độc quyền này, mấu chốt nữa còn liên quan đến sự cải cách chương trình của chính ngành giáo dục.

Chương trình giảng dạy vừa qua sửa đổi nhiều lần nên kéo theo SGK cũng  phải biên soạn lại. Cho đến nay, không có bất cứ ai có thể khẳng định là bao giờ chương trình và SGK hoàn thiện(?).

Trong khi với các nước, SGK có tuổi đời ổn định ít nhất là 10 năm (thành chế tài) thì chúng ta lại cứ thay xoành xoạch. Nếu chương trình giảng dạy ổn định thì việc xuất bản SGK sẽ thuận tiện.