Một trong những điểm mạnh trực tiếp góp phần vào sự hình thành và phát triển của ngành sản xuất viên nén gỗ Việt Nam là do nguồn nguyên liệu đầu vào dồi dào, được tạo ra từ gỗ phụ phẩm của ngành chế biến gỗ. Nguồn gỗ đầu vào để làm mặt hàng này bao gồm mùn cưa, dăm bào, cành đầu mẩu, cành ngọn gỗ rừng trồng có đường kính nhỏ.
Mặt khác, cơ sở chế biến viên nén không đòi hỏi đầu tư về công nghệ quản lý lớn và phức tạp, tạo cơ hội cho nhiều doanh nghiệp tham gia vào khâu sản xuất. Việt Nam có lợi thế về địa lý với các nguồn nguyên liệu cho sản xuất viên nén nằm gần các cảng biển xuất khẩu, thuận tiện cho việc vận chuyển. Đây là những thuận lợi cơ bản để ngành sản xuất viên nén gỗ phát triển mạnh mẽ trong thời gian qua và thời gian tới.
Theo các chuyên gia của Hiệp hội gỗ và lâm sản Việt Nam (VIFOREST), hiện nay, Hàn Quốc và Nhật Bản là 2 thị trường nhập khẩu viên nén lớn nhất của Việt Nam. Thị trường Hàn Quốc có quy mô lớn hơn so với thị trường Nhật Bản. Tuy nhiên, mức độ ổn định tại thị trường Nhật Bản lại cao hơn. Mức giá xuất khẩu bình quân sang thị trường Nhật Bản hiện cao hơn giá xuất sang Hàn Quốc, bình quân khoảng 20-30 USD/tấn.
Thông tin từ một số doanh nghiệp xuất khẩu cho biết, hiện giá xuất khẩu vào thị trường Hàn Quốc thấp là bởi thị trường này áp dụng cơ chế đấu giá khi mua sản phẩm, với các doanh nghiệp chào mức giá thấp nhận được các hợp đồng cung sản phẩm. Trong khi cơ chế thu mua tại thị trường Nhật Bản không tuân theo hình thức đấu giá mà phụ thuộc trực tiếp vào thỏa thuận giữa người mua và người bán. Cơ chế này không làm đẩy giá xuất khẩu xuống thấp như tại thị trường Hàn Quốc.
Theo Tổng cục Lâm nghiệp, hiện cả nước có khoảng 80 nhà máy sản xuất viên nén gỗ. Tuy nhiên, thông tin điều tra của các chuyên gia tổ chức Forest Trends cho thấy, số doanh nghiệp trực tiếp tham gia sản xuất và xuất khẩu viên nén có thể lên tới hàng trăm doanh nghiệp. Vùng Đông Nam Bộ, trung tâm của các cơ sở chế biến gỗ là nơi có nhiều cơ sở sản xuất viên nén nhất nước. Lý do các cơ sở sản xuất viên nén tập trung nhiều tại khu vực này là bởi nguồn gỗ phụ phẩm từ các cơ sở chế biến gỗ được đưa vào làm nguồn nguyên liệu đầu vào cho sản xuất viên nén dồi dào.
Ngành sản xuất viên nén gỗ hiện còn có dư địa để phát triển bền vững. Đó là nhu cầu tiêu thụ viên nén tại Nhật Bản sẽ tiếp tục tăng trong tương lai. Theo một số doanh nghiệp xuất khẩu, lượng viên nén tại thị trường này sẽ có thể mở rộng gấp ba lần cho tới năm 2024-2025 so với hiện nay.
Nếu năng lực sản xuất của Việt Nam được giữ nguyên ở mức hiện tại, cung cầu mặt hàng này sẽ cân bằng trong 2-3 năm tới. Thêm vào đó, ngành sản xuất viên nén có tiềm năng trong việc nâng cao tỷ trọng sản phẩm có chứng chỉ FSC, điều này có thể đạt được thông qua hình thức hợp tác giữa các doanh nghiệp chế biến xuất khẩu với các hộ trồng rừng để tạo nguồn gỗ chứng chỉ.
Tuy có tốc độ phát triển nhanh, nhưng ngành sản xuất và xuất khẩu viên nén gỗ hiện đang tồn tại một số mặt hạn chế. Đó là, đầu vào nguyên liệu chưa được kiểm soát chặt chẽ cả về khía cạnh chất lượng và pháp lý. Một số cơ sở chế biến sử dụng nguyên liệu hỗn tạp, ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm. Nguồn cung gỗ nguyên liệu đầu vào có chứng chỉ quản lý rừng bền vững (FSC) còn ít, trong khi đòi hỏi của thị trường xuất khẩu về mặt hàng có chứng chỉ ngày càng tăng.
Do vậy, việc kiểm soát chặt chẽ chất lượng nguyên liệu đầu vào, tạo sự liên kết thông qua tổ chức đại diện và vươn lên của các doanh nghiệp trong việc tiếp cận công nghệ hiện đại, để tạo ra các sản phẩm chất lượng cao, giá thành hạ… đang là những đòi hỏi cấp thiết hiện nay đối với các doanh nghiệp sản xuất viên nén gỗ xuất khẩu.
