Công nghệ đột phá: Một liều vaccine phòng nhiều bệnh ung thư

Giải thưởng Chính VinFuture 2025 đã được trao cho Tiến sĩ Douglas R Lowy, Tiến sĩ John T Schiller, Tiến sĩ Aimée R Kreimer và Giáo sư Maura Gillison – Vì những khám phá và phát triển vaccine HPV nhằm phòng ngừa các khối u do virus papilloma ở người gây ra.

Các nghiên cứu nền tảng về protein capsid của virus papilloma ở người (HPV) do Tiến sĩ Douglas Lowy và Tiến sĩ John Schiller thực hiện đã tạo tiền đề cho sự phát triển của các loại vaccine HPV hiệu quả cao, giúp ngăn ngừa hàng triệu ca ung thư cổ tử cung, đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển. Việc tiêm chủng HPV với phác đồ liều đơn, được xác nhận qua các nghiên cứu lâm sàng có tính bước ngoặt của Tiến sĩ Aimée Kreimer, đã mở rộng khả năng tiếp cận trên toàn cầu và hiện đã được Tổ chức Y tế thế giới khuyến nghị.

Bên cạnh đó, các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm dịch tễ học của Giáo sư Maura Gillison và Tiến sĩ Kreimer đã xác định mối liên hệ giữa HPV và ung thư vùng đầu-cổ, một mối đe dọa ung thư đáng chú ý có thể được giảm thiểu nhờ tiêm vaccine HPV.

Ngay sau khi được vinh danh Giải thưởng Chính, Chủ nhân Giải thưởng đã có những chia sẻ thú vị về hành trình nghiên cứu tạo nên những bước đột phá trong chăm sóc, bảo vệ sức khỏe trước các vấn đề ung thư cổ tử cung, hậu môn...

Một vaccine có thể giảm nguy cơ ung thư ở rất nhiều bộ phận khác nhau của cơ thể

Phóng viên: Xin chúc mừng nhóm tác giả đã giành Giải thưởng Chính 2025. Cảm xúc của các tác giả thế nào khi những nghiên cứu của mình được vinh danh ở giải thưởng lớn này?

Tiến sĩ Douglas R. Lowy: Chúng tôi vô cùng xúc động khi nhận được giải thưởng này. Vaccine mà chúng tôi đã nghiên cứu có thể cứu hàng vạn mạng người mỗi năm, nhiều người là phụ nữ từ các quốc gia nghèo. Khi cùng Tiến sĩ Schiller bắt đầu hành trình, chúng tôi không thể nghĩ sẽ tạo ra vaccine thành công như vậy. Đây là điều may mắn và có lẽ là sự trùng hợp thần kỳ.

Nhờ có Tiến sĩ Aimée, chúng tôi đã có thể thử nghiệm liều thuốc của mình, bảo đảm chỉ 1 liều đã có khả năng phòng ngừa dài hạn. Chúng tôi sắp công bố kết quả nghiên cứu mới, cho thấy chỉ cần một liều vaccine cũng đã có hiệu quả phòng bệnh tương đương. Điều này sẽ giúp giảm chi phí và tăng khả năng tiếp cận vaccine.

Tiến sĩ Aimée R. Kreimer: Ung thư cổ tử cung là 1 trong những nguyên nhân gây tử vong cho phụ nữ. Tôi đã dành phần lớn sự nghiệp để tăng khả năng tiếp cận của vaccine và có thêm hiểu biết về vaccine, tạo nền tảng mới cho các loại vaccine này. Các loại vaccine có thể hoàn toàn loại bỏ ung thư cổ tử cung và 1 số ung thư do HPV gây ra, giúp thế giới của phụ nữ tốt đẹp hơn, cho cộng đồng của họ. Tôi chưa từng kỳ vọng nhận giải thưởng hôm nay. Đây là giải thưởng có nhiều ý nghĩa với tôi. Xin cảm ơn Quỹ VinFuture đã ghi nhận những tiến bộ, tâm huyết, cam kết của chúng tôi với lĩnh vực có tiềm năng tăng cường bình đẳng y tế trên toàn cầu.

Giáo sư Maura L. Gillison: Tôi may mắn trong sự nghiệp để được xây dựng và dẫn dắt các nhà khoa học tập trung cải thiện y tế công cộng và cuộc của những người bị chẩn đoán ung thư. Tôi xin dành lời tri ân cho đội ngũ của tôi, cho hàng nghìn bệnh nhân - những người liên tục tự nguyện tham gia vào các thí nghiệm để giúp người khác.

Phóng viên: Các nhà khoa học đã tìm thấy nhau ở điểm chung trong nghiên cứu như thế nào để có được một công trình đột phá trong việc ngăn ngừa nguy cơ mắc ung thư của con người?

Tiến sĩ John T.Schiller: Từ thập niên 1980 người ta phát hiện HPV là nguyên nhân chính gây ung thư cổ tử cung. Không nhiễm HPV thì sẽ không nhiễm ung thư cổ tử cung. Không cần phải là một nhà khoa học lỗi lạc để hiểu được điều này.

Nhưng suốt 10 năm không có vaccine hiệu quả. Thử nghiệm trên động vật cũng không cho ra kết quả tốt. Và đó là thời điểm chúng tôi nảy ra một ý tưởng khác: Thay vì chỉ lấy những đoạn rất nhỏ của protein virus, chúng tôi sẽ lấy toàn bộ một loại protein và để nó tự lắp ráp thành cấu trúc giống virus. Đó chính là chìa khóa khi cấu trúc này tạo ra lượng lớn kháng thể bám vào virus và ngăn chặn nhiễm bệnh.

Giáo sư Maura L.Gillison: Tôi vừa là bác sĩ y khoa vừa có bằng Tiến sĩ về dịch tễ học, thống kê sinh học và nghiên cứu lâm sàng. Trong quá trình đào tạo, tôi đã rất hào hứng và quan tâm đến việc nghiên cứu mối quan hệ giữa nhiễm trùng và ung thư. Lý do tôi quan tâm đến điều này là vì khi một bệnh nhiễm trùng được biết là gây ung thư, có rất nhiều cơ hội để can thiệp vào quá trình phát triển của ung thư thông qua các bước: Sàng lọc, dự phòng, điều trị, và bạn thậm chí có thể sử dụng dữ liệu nghiên cứu để cải thiện các phương pháp điều trị. Đó là lý do tại sao tôi lại hứng thú với lĩnh vực này.

Tôi cũng thấy rằng HPV không chỉ gây ung thư cổ tử cung ở phụ nữ, mà còn gây ra các bệnh nguy hiểm khác như ung thư hậu môn, cũng như các bệnh ảnh hưởng đến nam giới. Tuy nhiên, khi nói về ung thư, chúng ta vẫn thấy có sự do dự và định kiến đối với phụ nữ mắc bệnh. Vì vậy, việc đưa nam giới tham gia vào các chương trình liên quan đến HPV sẽ khiến kế hoạch trở nên trung lập về giới hơn, và cho thấy rằng đây là vấn đề của toàn nhân loại, chứ không chỉ của phụ nữ.

Tiến sĩ Aimee R. Kreimer: Khi tôi bắt đầu sự nghiệp nghiên cứu, chúng tôi bắt đầu thấy những dấu hiệu cho thấy vaccine HPV sẽ có hiệu quả trong việc ngăn ngừa nhiễm trùng. Tôi thực sự bị thu hút bởi ý tưởng rằng nhiễm trùng HPV có thể ảnh hưởng đến rất nhiều vị trí trên cơ thể - cổ tử cung, âm hộ, âm đạo, tất cả các vùng sinh dục ở phụ nữ, cũng như dương vật và hậu môn ở nam giới.

Sau đó, Tiến sĩ Gillison chỉ ra rằng cổ họng cũng có thể bị ảnh hưởng và có thể phát triển ung thư do HPV. Trong khi đó, một loại vaccine đang được phát triển. Tôi thấy thật thú vị khi chỉ một loại vaccine duy nhất có thể giảm nguy cơ ung thư ở rất nhiều bộ phận khác nhau của cơ thể. Hãy tưởng tượng - một loại vaccine có thể ngăn ngừa ung thư ở nhiều vị trí.

Trả lời cho câu hỏi về việc tiêm vaccine cho phụ nữ lớn tuổi hoặc phụ nữ trong độ tuổi 20 và 30. Cách thức hoạt động của vaccine này là ngăn chặn nhiễm trùng xâm nhập vào tế bào. Một khi nhiễm trùng đã xâm nhập vào tế bào, vaccine không thể giúp ích. Vì vậy, đối với phụ nữ ở độ tuổi 26, 27 hoặc 35, họ thường đã bị nhiễm bệnh. Do đó, cách chúng ta ngăn ngừa ung thư cổ tử cung ở những người đã bị nhiễm bệnh là thông qua sàng lọc.

Bạn vẫn có thể tiêm vaccine HPV cho phụ nữ ở độ tuổi cuối 20, nhưng khả năng nó giúp ích cho họ thấp hơn so với các cô gái trẻ chưa bị nhiễm HPV. Đối với các cô gái trẻ, tiêm vaccine HPV rất hiệu quả, trong khi đối với phụ nữ lớn tuổi, chúng ta có thể sử dụng phương pháp sàng lọc ung thư cổ tử cung.

Tiến sĩ John T.Schiller: Như chúng ta cũng thấy, phụ nữ lớn tuổi dễ bị ảnh hưởng bởi HPV hơn, và nguyên nhân chủ yếu là do hệ miễn dịch. Hầu hết hệ miễn dịch có cơ chế tự loại bỏ các vi khuẩn xâm nhập, nhưng vẫn có một số trường hợp virus HPV tồn tại trong cơ thể và chúng ta có thể có một số phương án dự phòng. Đó là mục đích của chúng tôi khi thực hiện việc sàng lọc này.

Công trình giảm gánh nặng ung thư toàn cầu

Phóng viên: Trong nghiên cứu của các chuyên gia, có mối liên kết giữa virus HPV với các loại ung thư khác, đặc biệt là ung thư ở vùng hầu họng. Vậy sau khi những người được tiêm vaccine HPV, hiệu quả của vaccine trong việc phòng chống những bệnh ung thư khác như thế nào? Xin các chuyên gia phân tích kỹ các nguy cơ của virus HPV đối với nam giới và tầm quan trọng của việc đi tiêm ở lứa tuổi phù hợp?

Giáo sư Maura L.Gillison: Các nghiên cứu đã phát hiện ra rằng HPV có thể gây ung thư vòm họng - cụ thể là ở phía sau họng, amidan và gốc lưỡi. Tỷ lệ ung thư này đã tăng đáng kể ở Hoa Kỳ và các nước phương Tây khác như châu Âu, Úc và Nhật Bản. Sự gia tăng này đã được quan sát thấy ở nam giới kể từ khoảng những năm 1980, và hiện nay đã trở thành loại ung thư tăng nhanh nhất ở nam giới tại Hoa Kỳ.

Nam giới cũng có thể có nguy cơ mắc ung thư hậu môn. Đặc biệt, nam giới quan hệ tình dục đồng giới được coi là nhóm có nguy cơ cao, vì họ có tỷ lệ ung thư hậu môn cực kỳ lớn. Vaccine HPV đã được chứng minh là có thể ngăn ngừa nhiễm trùng hậu môn ở nam giới.

Về chiến lược tiêm chủng, tôi nghĩ mục tiêu quan trọng nhất là đạt được sự bảo vệ cộng đồng, vì hầu hết các trường hợp nhiễm HPV đều lây truyền qua đường tình dục. Do đó, nếu bạn tiêm vaccine cho một tỷ lệ nhất định trong dân số, bạn có thể giúp bảo vệ những người chưa được tiêm vaccine.

Tiến sĩ Aimee R.Kreimer: Mục tiêu của chương trình tiêm chủng là ngăn ngừa ung thư và tất nhiên là ngăn ngừa tử vong do ung thư. Vì vậy, khi chúng ta nghĩ về việc nên tiêm vaccine cho bao nhiêu người, cho ai để ngăn ngừa những loại ung thư này. Thông thường các nghiên cứu cho thấy chúng ta nên tiêm vaccine cho các bé gái khoảng 11 tuổi, trước khi quan hệ tình dục, vì chúng ta đang ngăn ngừa nhiễm trùng lây truyền qua đường tình dục.

Nếu có nhiều nguồn lực hơn hoặc nhiều liều vaccine hơn, thì giải pháp thường là tiêm vaccine cho nhiều bé gái hơn. Vì vậy, nếu ban đầu kế hoạch là tiêm cho các bé gái 11 tuổi, có thể chúng ta sẽ thêm các bé gái 11 và 12 tuổi, hoặc 11-13 tuổi.

Một trong những lý do - mặc dù dữ liệu không đầy đủ cho thấy là khi vaccine được tiêm cho cả bé gái và bé trai, dường như có ít sự do dự hơn về vaccine và ít lo lắng hơn về việc "tại sao chúng ta chỉ tiêm vaccine cho bé gái?". Vì vậy, đây là một điểm cần cân nhắc khi so sánh việc chỉ tiêm vaccine cho trẻ em gái với việc triển khai chương trình tiêm vaccine HPV phổ cập cho cả bé trai và bé gái.

Và tất nhiên, như Tiến sĩ Gillison đã nói, bé trai cũng mắc các bệnh và ung thư do HPV gây ra, nhưng tỷ lệ mắc bệnh ở nhiều nơi thấp hơn so với bé gái và phụ nữ. Đó là lý do tại sao các chương trình tiêm vaccine HPV thường ưu tiên trẻ em gái và phụ nữ trước.

Tiến sĩ John T.Schiller: Đầu tiên, chúng ta cứ tiêm hết các bé gái 11-15 tuổi thay vì chỉ tiêm cho bé gái 11 tuổi trong giai đoạn tạm thời. Điều này chỉ áp dụng trong thời kỳ triển khai ban đầu của chương trình, nhằm ‘bù’ cho những bé gái sắp vượt quá độ tuổi phù hợp để tiêm. Sau vài năm đầu, khi việc tiêm bù này đã hoàn tất, nguồn lực có thể được chuyển sang tiêm cho bé trai.

Tiến sĩ Aimee R.Kreimer: Điều quan trọng nhất là tất cả các quốc gia nên triển khai vaccine HPV cho các trẻ em gái vì càng sớm thì hiệu quả sẽ càng cao. Bởi vì các loại vaccine này đã được chứng thực là rất an toàn và có khả năng bảo vệ rất là tốt đối với các căn bệnh liên quan đến HPV

Tiến sĩ John T.Schiller: Mỗi liều vaccine mà chúng ta cung cấp cho những trẻ em gái ở tuổi vị thành niên cũng giúp chúng ta rất là nhiều trong việc phòng chống những căn bệnh sau này.

Chúng tôi sẵn sàng hỗ trợ đơn vị sản xuất vaccine này tại Việt Nam để giảm giá thành

Phóng viên: Xin các chuyên gia chia sẻ về giải pháp để giảm giá thành và tăng mức độ bao phủ của vaccine HPV? Các nhà khoa học có lời khuyên gì đối với chính phủ hoặc là doanh nghiệp Việt Nam để thúc đẩy tiêm chủng mở rộng đối với loại vaccine này?

Tiến sĩ Aimee R.Kreimer: Đây là một loại vaccine rất quan trọng, có khả năng ngăn ngừa nhiễm HPV - một loại virus gây ung thư cổ tử cung ở phụ nữ và có thể gây ung thư ở các vị trí giải phẫu khác.

Chúng tôi đã nỗ lực hết sức để xây dựng bằng chứng khoa học nhằm chứng minh cần tiêm bao nhiêu liều vaccine để ngăn ngừa bệnh. Và chúng tôi đã chứng minh được rằng chỉ cần một liều duy nhất là có thể bảo vệ gần như hoàn toàn phụ nữ khỏi nhiễm HPV cổ tử cung. Cần nhấn mạnh HPV là nguyên nhân tất yếu gây ung thư cổ tử cung. Nếu ngăn ngừa HPV bằng vaccine, chúng ta sẽ ngăn ngừa được ung thư cổ tử cung.

Giải thưởng được trao cho chúng tôi nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tăng cường sử dụng vaccine HPV, đặc biệt ở các nước đang phát triển. Tôi hy vọng rằng giải thưởng này sẽ giúp nâng cao nhận thức của cộng đồng và các cơ quan chức năng về hiệu quả của vaccine, từ đó thúc đẩy việc sử dụng rộng rãi hơn. Chúng tôi cũng muốn đề xuất một số giải pháp như tăng cường hợp tác quốc tế, hỗ trợ tài chính và đầu tư nghiên cứu để cải thiện khả năng tiếp cận và sử dụng vaccine, đặc biệt ở các khu vực khó khăn.

Tiến sĩ John T.Schiller: Liên quan đến khả năng chi trả hay là chi phí vaccine. Sự đắt đỏ ở đây chính là vì chúng được nhập khẩu từ các nước có thu nhập cao. Để giảm chi phí, một trong những điều chúng tôi đang cố gắng vận động là việc sản xuất vaccine thực hiện ở ngay các nước có thu nhập trung bình.

Như chúng ta đã biết, vaccine đã được sản xuất tại Trung Quốc và Ấn Độ, và một số nhà sản xuất tại đây hiện đã được cơ quan quản lý phê duyệt và thậm chí được WHO tiền thẩm định để cung cấp vaccine tại các quốc gia được WHO tài trợ.

Điều này sẽ giúp giảm đáng kể chi phí vaccine, và chúng tôi sẵn lòng giúp đỡ các đơn vị hay công ty sản xuất nào có mong muốn xây dựng nhà máy hay là cơ sở sản xuất vaccine này ở Việt Nam.

Tiến sĩ Aimee R.Kreimer: Trong khi John thường làm việc với các công ty để thảo luận về chuyển giao công nghệ và hỗ trợ phát triển vaccine HPV để sử dụng trong nước, tôi thường trao đổi với Bộ Y tế và các tổ chức chính phủ khác để giúp phổ biến dữ liệu và thông tin về vaccine HPV, hiệu quả và dịch tễ học của vaccine HPV, giúp cung cấp thông tin cho việc ra quyết định về chính sách.

Vì vậy, tôi cũng rất sẵn lòng trao đổi với bất kỳ tổ chức nào tại Việt Nam quan tâm đến việc áp dụng vaccine HPV trong Chương trình Quốc gia.

Chúng tôi là những nhà khoa học trên con đường học hỏi không ngừng. Một cách để chúng tôi học hỏi là tương tác với những người cho chúng tôi thấy điều gì đó mới mẻ.

Bất kỳ ai trong chúng tôi cũng đều sẵn sàng hợp tác với các nhà khoa học và nhà nghiên cứu ở Việt Nam và trên toàn khu vực, bởi vì đó cũng là cách chúng tôi phát triển tư duy của mình thông qua tương tác và hợp tác với những người khác.

Xin cảm ơn các Giáo sư!