"Cốc mò cò xơi"

Tôn trọng và thực hiện nghiêm túc các hợp đồng đầu tư và thu mua nông sản hàng hóa không chỉ bảo đảm lợi ích của cả hai bên mua và bán mà còn thể hiện ý thức tôn trọng pháp luật và thể hiện nét văn hóa trong sản xuất, kinh doanh, được cổ vũ bằng Quyết định 80/2002/QÐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Mặc dù vậy, ở nhiều nơi vẫn xảy ra tình trạng một bên vi phạm hợp đồng gây thiệt hại cho phía đối tác. Ở Ðồng Nai, tại vùng nguyên liệu do Công ty TNHH một thành viên thuốc lá Ðồng Nai đầu tư, nhiều hộ trồng thuốc lá đang từ chối thực hiện hợp đồng đã ký, dành sản phẩm bán cho thương lái, đẩy công ty lâm vào hoàn cảnh "Cốc mò cò xơi"!

Anh Nguyễn Ðức Nghị, Trưởng trạm nguyên liệu thuốc lá huyện Xuân Lộc thuộc Công ty TNHH một thành viên thuốc lá Ðồng Nai báo cáo với Giám đốc Nguyễn Thị Lệ Hồng rằng, trạm vừa bắt được hai xe vận chuyển lá thuốc từ vùng nguyên liệu do công ty đầu tư. Giám đốc chỉ đạo lập biên bản giữ lại để truy tìm chủ nhân tính toán công nợ. Nhưng chỉ nửa giờ đồng hồ sau đó, trạm trưởng lại báo cáo đã thả họ đi rồi vì "Họ ăn vạ, lỡ họ bị xây xát chảy máu, vu cho chúng em đánh họ thì biết  làm  sao!".

Chẳng lẽ chịu thua? Giám đốc Lệ Hồng buồn rười rượi, "lính" của công ty đã làm nhiều cách để giữ nguyên liệu, từ phân công nhau phối hợp các đội quản lý thị trường huyện đón lõng ở những trục đường chính, đưa lá thuốc về trạm cân đến việc ra tận ruộng đôn đốc nhắc nhở. Nhưng thoáng thấy người của công ty, họ lủi nhanh như chạch. Hơn nữa, lực lượng của công ty quá mỏng, không đủ để rải khắp vùng.

Chúng tôi đến huyện Xuân Lộc gặp anh nông dân Hà Quang Vinh, anh nói: Ðầu vụ anh có ký với công ty một hợp đồng đầu tư bao tiêu toàn bộ sản phẩm. Về phía công ty đã thực hiện hợp đồng một cách có trách nhiệm từ giống, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, chuyển giao kỹ thuật chăm sóc. Nhờ đó, mặc dù là năm đầu tiên làm thuốc lá, ruộng anh vẫn đạt năng suất khá cao, gần hai tấn/ha. Nếu bán toàn bộ sản phẩm cho công ty, anh cũng lãi khoảng hai chục triệu đồng, gấp đôi so với các loại cây ngắn ngày khác cùng thời vụ. Nhưng bán ra ngoài, lợi nhuận càng cao bởi thương lái mua cao hơn công ty một giá. Khi nhắc tới hợp đồng đã ký, anh nói cũng biết là vi phạm hợp đồng, vi phạm đạo đức, nhưng mong đơn vị đầu tư thông cảm. Anh Ngô Anh lại biện hộ việc bán sản phẩm cho thương lái vì "Công ty mua khó trong khi thương lái vào tận nhà, ra tận ruộng, lùng sục mua đứt bán đoạn, chất lượng ra sao cũng được lại không phải phơi sấy, cứ một ghim lá 7.000 đồng". Tôi cũng đã gặp một chủ vựa thuốc rê tại chợ Phương Lâm (huyện Tân Phú). Chị cho biết năm nay nguồn cung thuốc lá sợi vàng bỗng dưng khan hiếm, các nhà máy thuốc lá đói nguyên liệu nên hình thành một đội ngũ chân rết đi thu gom thuốc lá vàng. Vựa cũng tranh thủ mua gom vừa để bán ngay, vừa trữ lại chờ cuối vụ sẽ tung ra.

Gặp lại Giám đốc Lệ Hồng, chị nói, chẳng lẽ ngồi nhìn nguyên liệu do mình đầu tư "đội nón" ra đi, hơn nữa công ty chế biến mà không có nguyên liệu thì chẳng còn lý do gì để tồn tại, cuộc sống của vài trăm công nhân sẽ bị đảo lộn. Với trách nhiệm của một người đứng mũi chịu sào buộc chị phải quyết định thương lái mua giá nào, công ty mua giá đó, chấp nhận giảm lãi. Càng về cuối vụ cuộc chạy đua về giá càng quyết liệt. Và trong cuộc chạy đua không cân sức này, doanh nghiệp bỏ vốn đầu tư luôn là phía yếu thế.

Hiện nay, mỗi năm Công ty TNHH một thành viên thuốc lá Ðồng Nai sử dụng đến 8.000 tấn nguyên liệu. Thực hiện chương trình do Bộ Công nghiệp đề ra, trong đó, mục tiêu phải đạt được là các doanh nghiệp chế biến thuốc lá phấn đấu sử dụng đến 60% số nguyên liệu do đơn vị đầu tư, từ hơn chục năm trước, công ty đã âm thầm bắt tay vào việc xây dựng vùng nguyên liệu tại một số huyện trong tỉnh, trong đó có hai huyện Tân Phú và Ðịnh Quán, một thời nổi tiếng được người dân nhiều tỉnh phía nam biết đến như là "kinh đô" cây thuốc lá đen với diện tích lên đến hơn 10.000 ha. Ðưa cây thuốc lá vàng vào trồng thay thế cây thuốc lá đen là chuyện hoàn toàn không đơn giản. Bởi lẽ, thổ nhưỡng, khí hậu địa phương đặc biệt thích hợp với cây thuốc lá đen, chỉ cần bỏ hạt, khắc nó tự mọc lên chẳng cần kỹ thuật chăm sóc rườm rà, người trồng thuốc lá "làm chơi ăn thật", không như cây thuốc lá vàng vừa phải đầu tư lớn, vừa đòi hỏi kỹ thuật chăm sóc rất nghiêm ngặt từ lịch xuống giống, bón phân cho đến khi thu hoạch đưa vào lò sấy vẫn chưa ăn chắc, bởi chỉ cần một chút sơ sẩy lá thuốc bị xuống cấp, giảm giá. Do đó, để làm được việc này công ty đã tổ chức tại địa phương một trạm khuyến nông, đầu tư lò sấy, cử một đội ngũ cán bộ kỹ thuật có năng lực và tâm huyết với cây thuốc lá để vừa làm công tác vận động trồng thuốc lá vàng, vừa chuyển giao kỹ thuật theo kiểu "cầm tay chỉ việc", đồng thời đầu tư trọn gói bình quân khoảng 10 triệu đồng/ha. Bên cạnh đó, công ty cũng tổ chức một số mô hình trình diễn để khẳng định hiệu quả hơn hẳn của cây thuốc lá vàng so với các cây thuốc lá đen loại cây trồng cạn cùng thời vụ, nhằm bảo đảm mục tiêu phát triển diện tích cây thuốc lá bền vững. Ngoài ra, công ty còn tổ chức một trại thực nghiệm tại huyện Long Thành vừa khảo nghiệm các loại giống mới vừa nhân giống cung cấp cho người trồng với giá thấp tạo điều kiện giúp họ tăng thu nhập.

Nhờ thực hiện một cách đồng bộ những giải pháp đó, đến nay công ty đã phát triển vùng nguyên liệu đến 2.500 ha tại ba huyện: Ðịnh Quán, Tân Phú, Xuân Lộc và một số huyện thuộc tỉnh Tây Ninh. Ðể có thể quán xuyến một cách chu đáo vùng nguyên liệu, công ty đã hợp đồng với các thành phần kinh tế khác tại địa phương vừa xây lò sấy thuốc lá, vừa góp sức với trạm khuyến nông phổ biến quy trình kỹ thuật chăm sóc cây thuốc lá đến từng hộ. Do đó, vụ đông xuân sớm và đông xuân chính vụ vừa qua vùng nguyên liệu của công ty trúng lớn, năng suất trung bình đạt đến hai tấn/ha, sản lượng 5.000 tấn. Nhưng đến giờ này công ty chỉ mua được 3.500 tấn với giá cao hơn hợp đồng đã ký khoảng 30%, còn lại hơn 1.500 tấn đã bị thương lái tranh mua. Giám đốc Lệ Hồng than vãn: Mất nguyên liệu, giảm lợi nhuận đã đành, vấn đề thu hồi công nợ đầu tư sẽ rất khó, các nhà đầu tư cũng sẽ "run tay" khi ký hợp đồng đầu tư tiếp.

Chính phủ đã ban hành Nghị định 76 ngăn cấm việc tranh mua thuốc lá tại vùng nguyên liệu do đơn vị khác đầu tư, nhưng xem ra chưa đủ sức bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư. Ðể lập lại trật tự trong thu mua nguyên liệu thuốc lá, bên cạnh những giải pháp mang tính chiến lược như thành lập ban quản lý đầu tư và thu hồi sản phẩm tại vùng nguyên liệu, lập quỹ dự trữ nguyên liệu, chính quyền và các tổ chức chính trị, xã hội tại địa phương cũng cần tăng cường giáo dục người dân có ý thức tôn trọng hợp đồng. Về phía doanh nghiệp chế biến, nghiên cứu, bổ sung nhiều phương thức thu mua thích hợp với tập quán tại địa phương để người bán chọn lựa, có bảo hiểm giá nhưng cần kịp thời điều chỉnh linh hoạt theo giá thị trường nhằm tạo cho người bán nông sản cảm giác thoải mái và ủng hộ cách làm của doanh nghiệp.