Có xóa bỏ được sự độc quyền?

* Thưa ông, đúng là Luật Điện lực có đề cập đến sự bình đẳng giữa bên bán và bên mua. Tuy nhiên thực tế chỉ ra rất rõ qua vụ điện kế điện tử xảy ra ở TP Hồ Chí Minh, người tiêu dùng buộc phải mua sản phẩm kém chất lượng bởi họ không còn sự lựa chọn nào khác. Vậy sự bình đẳng nằm ở đâu khi ngành điện vẫn còn giữ thế độc quyền?

- Một số lĩnh vực như điện lực, bưu chính viễn thông, đường sắt... vẫn có tính độc quyền tự nhiên. Ngành điện lực cũng vậy, mạng lưới hệ thống truyền tải, phân phối cũng có tính độc quyền đó. Trên một mạng như vậy chỉ có một đơn vị tiến hành kinh doanh, truyền tải phân phối điện. Sau này, khi tiến tới thị trường bán lẻ điện lực cạnh tranh trên một mạng lưới phân phối sẽ có nhiều hơn một đơn vị cùng kinh doanh bán lẻ điện. Người ta thuê lưới điện phân phối để kinh doanh bán lẻ điện. Lúc bấy giờ, khách hàng có thể ngồi nhà dùng máy vi tính mà lựa chọn người bán điện cho mình. Luật Điện lực đã đề cập tới nội dung đó. Khách hàng có quyền lựa chọn người bán điện trong thị trường bán lẻ điện lực cạnh tranh. Khi chưa có thị trường bán lẻ điện cạnh tranh thì khách hàng chưa thể lựa chọn được bên bán cho mình. Trên cùng lưới điện có nhiều người thuê và bán điện, khách hàng mới có thể lựa chọn được người bán, người nào có dịch vụ thuận tiện, văn minh hơn, bảo đảm quyền lợi của khách hàng, chăm sóc khách hàng tốt hơn và giá cả phù hợp hơn, khách hàng sẽ lựa chọn.

* Qua việc TP Hồ Chí Minh triển khai lắp điện kế điện tử, ông có thấy quyền lợi người tiêu dùng rất dễ bị xâm hại và đây cũng chính là một trong những kẽ hở luật pháp dẫn đến tham nhũng?

- Bộ Công nghiệp đã thành lập đoàn kiểm tra. Chúng tôi đang chờ kết luận của đoàn kiểm tra.

* Vậy bao giờ mới có thị trường bán lẻ để khách hàng có thể ngồi nhà dùng máy tính lựa chọn nhà cung cấp như ông nói?

- Đó là tương lai của khoảng ba chục năm nữa. Cần phải có thời gian như vậy bởi thị trường bán lẻ điện cạnh tranh đòi hỏi phải có sự đồng bộ về văn bản quy phạm pháp luật có liên quan để bảo đảm quyền lợi và nghĩa vụ của người bán và người mua. Ngoài ra, chúng ta cũng cần thời gian để xây dựng cơ sở hạ tầng trong lĩnh vực điện lực và một đội ngũ cán bộ công nhân viên ngành điện có trình độ đáp ứng đầy đủ yêu cầu đặt ra của thị trường. Chúng ta phải qua các bước xây dựng thị trường phát điện cạnh tranh, xây dựng thị trường bán buôn cạnh tranh và từ đó mới có thể tiến tới thị trường bán lẻ điện lực cạnh tranh.

* Chúng ta đang ở giai đoạn nào trong các bước ông vừa nói?

- Bây giờ mớl đang ở giai đoạn thực hiện thí điểm thị trường phát điện trong nội bộ Tổng công ty Điện lực Việt Nam. Qua giai đoạn thí điểm sẽ mở rộng thị trường phát điện cạnh tranh cho các nhà máy điện ngoài Tổng công ty tham gia.

Bộ Công nghiệp đang xây dựng lộ trình trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Nó đòi hỏi phải có thời gian và mỗi giai đoạn phải trải qua hai bước. Thứ nhất là bước thí điểm, sau mới tới giai đoạn phát triển thị trường đó. Qua giai đoạn phát triển thị trường phát điện cạnh tranh sẽ sang giai đoạn thị trường bán buôn điện cạnh tranh. Giai đoạn này cũng trải qua hai bước tương tự. Sau đó, khi các điều kiện đã cho phép thì bước vào giai đoạn thị trường bán lẻ điện cạnh tranh, giai đoạn này cũng phải trải qua giai đoạn thí điểm tại những khu vực nhất định để rút kinh nghiệm rồi mới nhân rộng.

* Mỗi bước như vậy cần bao nhiêu thời gian và Bộ Công nghiệp đã có lộ trình cho từng giai đoạn chưa?

- Tại khoản 2 Điều 18 Luật Điện lực, Quốc hội giao Thủ tướng Chính phủ quy định lộ trình, các điều kiện hình thành và phát triển thị trường điện lực. Với trách nhiệm quản lý Nhà nước về lĩnh vực này, Bộ Công nghiệp đã xây dựng trình Thủ tướng Chính phủ. Thủ tướng Chính phủ sẽ xem xét ra Quyết định phê duyệt lộ trình. Khi đó, các cơ quan chức năng sẽ triển khai thực hiện.

Mỗi bước như vậy thông thường mất khoảng 5 - 8 năm. Trong quá trình đó, chúng ta sẽ hoàn thiện các điều kiện. Trong văn bản trình Thủ tướng Chính phủ, Bộ Công nghiệp đã xây dựng lộ trình và các điều kiện để bảo đảm triển khai lộ trình đó.

* Nghĩa là người tiêu dùng phải chờ hai ba mươi năm nữa, khi có một thị trường điện lực đúng nghĩa, quyền lợi của họ mới được bảo đảm?

- Đúng là có những quyền mà Luật Điện lực đã quy định, song phải đến khi có thị trường bán lẻ điện lực cạnh tranh mới có thể thực hiện được, như quyền được lựa chọn người cung cấp điện cho mình.

Nhưng Luật Điện lực đã quy định quyền và nghĩa vụ của các đơn vị điện lực cũng như quyền và nghĩa vụ của khách hàng sử dụng điện. Nếu thực hiện đúng quy định đó, quyền và nghĩa vụ của cả hai bên đều sẽ được bảo đảm chứ không phải chờ đến khi có thị trường bán lẻ điện lực cạnh tranh hoàn chỉnh, quyền và nghĩa vụ đó mới được thực hiện.

Thí dụ như quyền được cung cấp đủ số lượng công suất điện năng, bảo đảm chất lượng điện theo thỏa thuận trong hợp đồng; Quyền yêu cầu bên bán điện kịp thời, khôi phục việc cấp điện khi mất điện; Được cung cấp, giới thiệu thông tin liên quan đến việc mua bán điện và hướng dẫn về an toàn điện; Quyền yêu câu bên bán điện kiểm tra chất lượng dịch vụ điện, tính chính xác của thiết bị đo lường điện để thanh toán; Quyền khiếu nại, tố cáo các hành vi vi phạm pháp luật về điện lực của bên bán điện... Khách hàng sử dụng điện cần nghiên cứu các quy định của pháp luật, đồng thời các đơn vị bán điện phải có trách nhiệm cung cấp thông tin liên quan để khách hàng biết quyền và nghĩa vụ của họ như thế nào.

* Ông nghĩ sao về chuyện càng dùng nhiều điện càng phải trả nhiều tiền, một điều trái với quy luật thông thường?

Về giá điện, trong luật quy định giá bán lẻ điện do Thủ tướng Chính phủ quy định căn cứ vào điều kiện cụ thể của từng thời kỳ. Sau khi tiến tới thị trường bán lẻ điện cạnh tranh, Thủ tướng Chính Phủ vẫn ban hành khung giá bán lẻ tại đó có quy định mức giá trần và giá sàn. Các đơn vị điện lực được quyền bán điện trong khoảng khung giá đó.

Theo quy định của Luật Điện lực và các văn bản dưới luật đã tạo hành lang pháp lý để bảo vệ quyền bình đẳng giữa bên bán điện và khách hàng bằng các quyền và nghĩa vụ của các bên.

* Luật Điện lực có một chương  riêng quy định về điện phục vụ nông thôn, miền núi và hải đảo thể hiện chính sách, sự quan tâm của Đảng, Nhà nước đối với khu vực này. Tuy nhiên có những lúc giá điện nông thôn lại cao hơn ở thành phố?

Nhà nước có chính sách hỗ trợ đầu tư đường dây dẫn từ sau công tơ đến tận nơi sử dụng điện cho các hộ gia đình thuộc diện chính sách xã hội, có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn theo xác nhận của UBND địa phương. Còn bình thường, ở những khu vực khác, các đơn vị điện lực chỉ đầu tư cho đến công tơ điện.

Giá bán buôn điện phục vụ sinh hoạt ở nông thôn, theo quy định hiện nay của Thủ tướng Chính phủ là 390 đồng/kW, thấp hơn giá thành rất nhiều. Thủ tướng Chính phủ cũng đã quy định giá trần điện nông thôn không được vượt quá 700 đồng/kW. Trường hợp những khu vực đặc biệt khó khăn, chỉ có UBND tỉnh mới có thẩm quyền quyết định giá bán điện. Đúng là có thời gian ở một số địa phương, giá điện cao do phải qua cai thầu. Theo tôi biết các địa phương đã có nhiều cố gắng để chấm dứt hiện tượng này.