Cơ hội và thách thức của thế giới đa cực

Theo Thời báo Hoàn Cầu, đa cực nghĩa là quyền lực và quản trị toàn cầu được tham khảo, đóng góp bởi tất cả các bên vì lợi ích chung. Kể từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc vào đầu những năm 1990, thế giới đã tiến nhanh tới đa cực. Mọi quốc gia và khu vực đều nỗ lực tìm kiếm vai trò lớn hơn một cách độc lập và tự chủ trong các vấn đề quốc tế.

Khi nghiên cứu về xu thế đa cực, sự phụ thuộc lẫn nhau về kinh tế trong việc định hình các quyết định địa chính trị là một trong những yếu tố được đưa ra xem xét. Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) cho biết, năm 2023, tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của các thị trường mới nổi và nền kinh tế đang phát triển chiếm khoảng 58,9% nền kinh tế toàn cầu. Báo cáo An ninh Munich 2025 nhấn mạnh, các quốc gia Nhóm các nền kinh tế mới nổi hàng đầu thế giới (BRICS) đóng góp khoảng 40% thương mại toàn cầu. Điều đáng nói, đây không chỉ là vấn đề phát triển kinh tế, mà còn là cơ sở cho sự thay đổi cơ cấu trong trật tự toàn cầu.

Ngoài kinh tế, báo cáo cũng xem xét nhiều yếu tố khác, trong đó có sự chia rẽ nội bộ giữa các nước lớn, chiến lược thay đổi của các cường quốc mới nổi và tương lai của hệ thống quốc tế trong bối cảnh cạnh tranh địa chính trị leo thang. Từ những cơ sở đó, báo cáo khẳng định, đa cực không còn là lý thuyết mà đang trở thành hiện thực. Điều này thể hiện rõ qua vai trò ngày càng tăng của nhiều quốc gia tại châu Á và châu Mỹ, cũng như các quốc gia khác đang tìm cách gia tăng ảnh hưởng trên trường quốc tế. Tuy vậy, quá trình này không hề suôn sẻ.

Lý do, bởi đi kèm sự chuyển đổi sang đa cực là cạnh tranh quyền lực và căng thẳng gia tăng giữa các bên tham gia chính. Nhiều nước đến nay vẫn còn có quan điểm trái chiều về đa cực. Chỉ số an ninh Munich 2025 cho thấy, nhìn chung, các quốc gia thuộc Nhóm các nước công nghiệp phát triển (G7) ít lạc quan hơn về một thế giới đa cực so với các nước nam bán cầu. Điều này gây khó khăn cho các nỗ lực hướng tới một trật tự hòa bình, tránh chạy đua vũ trang, ngăn ngừa xung đột bạo lực cũng như khiến các nước khó đạt tăng trưởng kinh tế toàn diện và cản trở phối hợp giải quyết các mối đe dọa chung.

Được nhận định là xu thế tất yếu, tuy nhiên, nhiều ý kiến cho rằng tác động của đa cực đối với sự ổn định toàn cầu cũng không nhỏ. Nếu như quan điểm lạc quan xem đa cực là cơ hội để xây dựng một hệ thống quốc tế toàn diện và công bằng hơn, cho phép các quốc gia khác tham gia vào quá trình ra quyết định toàn cầu, thúc đẩy sự đa dạng hóa kinh tế…; thì những người bi quan lại bày tỏ, đa cực có thể dẫn đến nhiều hỗn loạn và xung đột hơn khiến việc đạt được các thỏa thuận quốc tế trở nên khó khăn hơn do những khác biệt từ chương trình nghị sự giữa các cường quốc mới nổi. Ngoài ra, cạnh tranh đa cực cũng có thể làm tăng nguy cơ xung đột quân sự, chiến tranh thương mại và bất ổn khu vực, nhất là ở các khu vực dễ xảy ra xung đột.

Báo cáo kết thúc với câu hỏi mang tính trọng tâm: Liệu đa cực có mang đến một hệ thống bao trùm và hợp tác hơn, hay sẽ dẫn đến sự phân cực và xung đột gia tăng? Theo giới quan sát, quỹ đạo tương lai của trật tự toàn cầu sẽ phụ thuộc việc các cường quốc mới nổi và các quốc gia khác có thể tìm được tiếng nói chung hay không về các vấn đề chính như thương mại, an ninh, công nghệ và biến đổi khí hậu? Cùng những cơ hội mới cho quản trị toàn cầu, đa cực được cho là còn mang đến những rủi ro đáng kể, yêu cầu thế giới thúc đẩy các giải pháp thông qua ngoại giao, hợp tác đa phương và cam kết duy trì các chuẩn mực quốc tế.