Ngày tàn của những con gấu
Cách đây hơn một năm, tôi đã đến trại gấu gần Cầu Trắng, Đại Yên này cùng Chi cục Kiểm lâm Quảng Ninh. Thời điểm đó, mật gấu Quảng Ninh đã bị cơ quan chức năng cấm khá triệt để. Trại gấu không còn khách du lịch đến tham quan và mua mật như trước nữa. 41 con gấu ốm o, xơ xác nằm trong những cái lồng sắt kê thành ba dãy chuồng. Chúng bị bỏ đói vì ông Bờ kêu không có tiền mua thức ăn. Có khi hai ngày gấu mới được ăn một lần, bữa ăn chỉ rau và cháo, có khi chỉ là cám con cò pha loãng như khẩu phần ăn của lợn.
Ông Bờ là người đàn ông lầm lũi, khó gần và tỏ thái độ khó chịu khi chúng tôi tiếp xúc với gấu cũng như hỏi chuyện ông về những con gấu.
Thời điểm đó, Hạ Long có hai trại gấu lớn nhất là của ông Bờ và ông Nguyễn Thanh Nhượng. Nhưng hơn 50 con gấu ở trại ông Nhượng được chăm chút cẩn thận hơn. Ngoài những bữa cháo, chủ của chúng còn đi mua những con gà bệnh về cho gấu ăn, chuồng trại khá sạch sẽ, thoáng mát.
TS Tuấn Bendicxen, Giám đốc Trung tâm cứu hộ gấu Tam Đảo nhiều lần đề xuất chính quyền Quảng Ninh để được nhận chăm sóc những chú gấu này. Nhưng gấu được các chủ trại xem như một thứ tài sản quý giá, không thể chuyển giao không được, nên họ thà bỏ đói để gấu chết, rồi tìm cách tận thu những vật phẩm từ gấu một cách phi pháp.
Răng của chú đã rụng gần hết.
Từ thời điểm tháng 11-2014, các chuyên gia của Trung tâm cứu hộ gấu đã phát hiện hơn 70 % số gấu ở ba trại gấu trong đó có trại ông Nguyễn Trọng Bờ bị suy kiệt sức khỏe nghiêm trọng. Họ đã nỗ lực vận động và kêu gọi sự ủng hộ của nhiều cơ quan, ban ngành, và các cá nhân để vận động các chủ gấu chuyển giao số gấu nói trên. Suốt 7 tháng qua, Tổ chức luôn sẵn sàng để cứu hộ gấu, nhưng rất nhiều cá thể gấu đã không may mắn được sống nốt quãng đời còn lại trong bình yên tại Trung tâm Cứu hộ.
41 con gấu ở trại ông Bờ nhanh chóng giảm xuống còn 27 con vào cuối năm ngoái. Hơn 20 con lần lượt ra đi trong mấy tháng đầu năm nay. Và ngày 22-5 vừa qua, bốn trong số năm con gấu cuối cùng của trại gấu này đã chết trong cùng một ngày. Cơ quan chức năng đã tiêu hủy ngay sau đó.
Nỗ lực cuối cùng của Tổ chức Động vật châu Á để cứu con gấu còn lại này ngay lập tức được thực hiện. Và chuyến cứu hộ khẩn đã diễn ra trong thời gian nhanh chưa từng thấy trong những chuyến cứu hộ trước đó. Chúng tôi cùng đoàn cứu hộ gấu di chuyển về Quảng Ninh trong đêm 27-5, để kịp cho chuyến cứu hộ sáng sớm ngày hôm sau. Chi cục Kiểm lâm tỉnh Quảng Ninh đã làm việc trước với chủ gấu Nguyễn Trọng Bờ từ trước, nhưng vẫn dặn dò rất kỹ nhóm cứu hộ phải làm việc thật khẩn trương để tránh thái độ bất hợp tác của chủ gấu.
Chú gấu Sống Sót đã sống sót trở về
Lần đầu tiên chú gấu này được ăn món chuối khô mềm và ngon.
Quay trở lại Đại Yên lần này, tôi không còn thấy ba dãy chuồng gấu như năm ngoái nữa. Chỉ còn trơ trọi một chú gấu ngựa được nhốt trong dãy bốn chuồng sát kề nhau. Chợt xót xa khi nghĩ chú gấu này đã trải qua những ngày tháng kinh hoàng thế nào khi lần lượt 40 con gấu khác ra đi. Cá thể gấu này khoảng 10 tuổi và chỉ nặng 70 kg, trên lưng có mảng da bị trụi lông. Sự sống sót ấy quả là kỳ diệu. Và những người cứu hộ đã đặt tên cho chú là Sống Sót.
Trước tình hình sức khỏe suy nhược của Sống Sót, các bác sĩ và y tá thú y của Tổ chức Động vật châu Á đã quyết định không gây mê khám sức khỏe mà dùng phương pháp chuyển lồng, đưa gấu về Trung tâm Cứu hộ Gấu Việt Nam an toàn, hồi phục sức khỏe rồi mới tiến hành khám.
Chỉ trong vòng hơn một tiếng, mọi thủ tục bàn giao cũng như việc chuyển gấu lên xe đã hoàn thành. 9 giờ 30 phút sáng 28-5, gấu Sống Sót đã lên đường từ Quảng Ninh về Tam Đảo. 4 giờ 30 chiều, chú đã có mặt tại nơi được cho là thiên đường của loài gấu này.
Sống Sót là cá thể gấu từ trang trại đầu tiên, và là cá thể gấu thứ ba được cứu hộ về Trung tâm Cứu hộ gấu Việt Nam kể từ khi UBND tỉnh Quảng Ninh và Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn yêu cầu các chủ nuôi gấu khẩn trương chuyển giao toàn bộ số gấu nuôi trên địa bàn tỉnh về Trung tâm cứu hộ Gấu Việt Nam để cứu hộ, chăm sóc và nuôi dưỡng, theo chỉ đạo của Phó Thủ tướng Chính phủ.
Khi tôi hỏi về lý do chậm trễ chuyển giao khiến cả trại gấu 41 con giờ chỉ còn một cá thể sống sót, ông Nguyễn Cao Lễ (ảnh trên) - Trưởng phòng Bảo tồn, Chi cục Kiểm lâm Quảng Ninh cho rằng, vòng đời của gấu chỉ khoảng từ 20 đến 30 năm, trong khi đó, tuổi thọ gấu Quảng Ninh trung bình là 20. Đời của những con gấu đều đã về cuối, cộng thêm việc cho gấu ăn của các chủ gấu phần nào không bảo đảm, khiến gấu chết hàng loạt. Hiện tại, Quảng Ninh chỉ còn 30 cá thể gấu được nuôi nhốt, tình trạng sức khỏe khá hơn chú gấu Sống Sót này.
Về việc chậm chuyển giao, ông Lễ cho rằng toàn bộ gấu Quảng Ninh đều đã được gắn chip, các cơ quan chức năng đã cho phép họ nuôi hết vòng đời. Mặc dù Tổ chức Động vật châu Á đã đề nghị được chuyển giao toàn bộ số gấu ở Quảng Ninh về Trung tâm cứu hộ, nhưng số gấu này đã giao cho các chủ gấu, họ được phép nuôi, nên trước khi chuyển giao, tất cả các chủ gấu xin được hỗ trợ công lao chăm sóc. Hiện các cơ quan chức năng đã trình mức thưởng đối với các chủ gấu lên UBND tỉnh Quảng Ninh và đang chờ phê duyệt. Theo dự thảo quy định này, chủ nuôi nào giao trước thì tỉnh sẽ có mức thưởng cao hơn. Chủ nuôi nào không hợp tác thì mức thấp hơn. Khi nào UBND tỉnh duyệt, Chi cục Kiểm lâm sẽ thông báo với các chủ gấu và chuyển giao gấu nhanh nhất có thể. Dự kiến, trong tháng 6 tới, 30 con gấu còn lại sẽ được chuyển giao.
Tương lai của 30 trong số hàng trăm con gấu đã chết gần đây ở Quảng Ninh có vẻ khả quan. Nhưng những người theo dõi vụ việc gấu Quảng Ninh từ đầu vẫn cảm thấy tiếc, bởi nếu chính quyền địa phương dứt khoát hơn, đã có nhiều cách để cứu sớm những con gấu, không để thảm cảnh gấu chết đồng loạt xảy ra. Bởi các chuyên gia đã từng tuyên bố có đủ cơ sở pháp lý để thu hồi số gấu nuôi không đạt điều kiện của các chủ gấu ở Quảng Ninh. Nhưng dường như những cơ sở pháp lý ấy đã không được các cơ quan chức năng vận dụng.
Gấu được dụ sang chuồng mới.
Đẩy chuồng lên xe di chuyển về Tam Đảo.
