Trước tình hình đó, ngày 7/8, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Công thương, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Hiệp hội Lương thực Việt Nam cùng các doanh nghiệp trong ngành lúa gạo và các tỉnh trọng điểm về sản xuất lúa vùng Đồng bằng sông Cửu Long đã tổ chức hội nghị trực tuyến tìm nguyên nhân và giải pháp tháo gỡ nút thắt cho lúa gạo.
Sản lượng giảm, giá lúa cũng giảm sâu
Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, lúa Hè Thu 2021 đã thu hoạch được 702 nghìn ha, thấp hơn cùng kỳ năm trước gần 123,3 nghìn ha. Năng suất vụ đạt 57,86 tạ/ha, thấp hơn cùng kỳ năm trước 0,97 tạ/ha. Sản lượng khoảng 4.059 nghìn tấn, thấp hơn cùng kỳ năm trước 793 nghìn tấn.
Hiện lúa đang giai đoạn chín còn 420 nghìn ha; giai đoạn đòng trổ 370 nghìn ha; đẻ nhánh 18,7 nghìn ha. Ước thu hoạch lúa Hè Thu trong tháng 8 được 680 nghìn ha với sản lượng đạt 3.808 nghìn tấn, sản lượng lũy kế đạt 7.867 nghìn tấn. Dự kiến đến 15/9/2021 kết thúc thu hoạch.
Theo Bộ Công thương, giá lúa tại Đồng bằng sông Cửu Long trong tuần từ 2/8 đến 6/8: đầu tuần ổn định; giữa tuần giá lúa giảm từ 50 – 300 đồng/kg, sau đó cuối tuần tăng nhẹ.
Theo ước tính của Hiệp hội Lương thực Việt Nam, trong tuần qua, giá lúa thường tại ruộng giảm bình quân 133 đồng/kg, hiện chỉ còn khoảng 5.000 đồng/kg; giá lúa thường tại kho tăng nhẹ 40 đồng/kg. Do di chuyển thu mua giữa các địa phương khó khăn nên nhiều doanh nghiệp đã ngưng mua lúa. Hiện các công ty đang cố gắng bao tiêu hết lúa đã ký kết ở Long An, các diện tích lúa đã bao tiêu ở những tỉnh khác chưa có hướng xử lý.
Về tình hình thu mua lúa gạo vụ hè thu 2021, ông Lê Thanh Tùng, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt cho biết, sản lượng thu mua sụt giảm từ 20-30%. Sản lượng thu mua giảm do: doanh nghiệp đang thực hiện hợp đồng từ tồn kho, chưa mua cho hợp đồng mới; nhiều doanh nghiệp không đủ khả năng thực hiện “3 tại chỗ”; hệ thống sấy lúa, nhà máy xay, ghe…. không hoạt động được do phải có test nhanh Covid-19.
Doanh nghiệp gặp khó thu mua vận chuyển lúa gạo
Theo Thứ trưởng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Trần Thanh Nam, qua nắm bắt ở các địa phương, việc giá lúa giảm thời gian qua chủ yếu do hoạt động thu mua lúa của các doanh nghiệp, thương lái gặp khó khăn, trở ngại do các địa phương áp dụng việc kiểm soát lưu thông, vận chuyển do dịch bệnh Covid-19.
Trong khi đó, các doanh nghiệp không đủ khả năng thực hiện “3 tại chỗ” để duy trì lực lượng lao động phục vụ công tác thu mua, chế biến.
Hoạt động của các cơ sở sấy lúa, nhà máy xay, ghe…. không hoạt động được do phải có test nhanh Covid-19. Tình hình bốc xếp, vận chuyển, lưu thông hàng hóa bị ách tắc, làm đứt gãy chuỗi cung ứng lúa hàng hóa từ ngoài đồng đến nhà máy, đến giao ra cảng và lên tàu cho khách hàng.
Việc giao hàng giao ra cảng bị thiếu hoặc không có lực lượng bốc xếp giao lên tàu biển để xuất khẩu. Công nhân bốc xếp phải “3 tại chỗ” rất khó khăn trong điều kiện trên tàu.
Bên cạnh đó, các kênh phân phối nội địa cũng khó khăn giao hàng đường bộ hay ường thủy. Điều này khiến nông dân không bán được sản phẩm, nhà máy không mua được hàng. Nhà máy sản xuất xong thiếu hoặc không có ghe, salan giao lên cảng…
Trong khi đó, Tân Cảng Sài Gòn là cảng container chính nhưng đã bị ngưng nhận giao gạo xuất khẩu từ tháng 7/2021 và chưa rõ khi nào có thể tiếp tục, lượng container ứ đọng tại Cảng Cát Lái lớn do chỉ còn 50% nhân sự làm việc.
Trong khi đó, một phần doanh nghiệp đang thực hiện hợp đồng từ tồn kho, chưa mua cho hợp đồng mới nên không mặn mà hoặc khó khăn, thiếu vốn trong việc tổ chức thu mua thêm lúa gạo cho nông dân.
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng như nhiều doanh nghiệp thu mua, xuất khẩu gạo cho biết, hiện khách quốc tế vẫn có nhu cầu nhập khẩu gạo Việt Nam, nhưng các doanh nghiệp không giao hàng được. Hiện tại giá lúa gạo và các hàng nông sản khác giảm sâu, không phải do cung cầu mà là do đứt gãy nghiêm trọng chuỗi cung ứng.
Cần sớm có giải pháp tháo gỡ
Tình hình này đã và đang không chỉ gây rất nhiều khó khăn cho việc thu mua, xuất khẩu gạo vụ hè thu 2021 tại Đồng bằng sông cửu Long, mà còn có nguy cơ kéo dài sang cả vụ thu đông năm 2021 cũng như vụ đông xuân 2021-2022 nếu như tình hình dịch bệnh Covid-19 tiếp tục kéo dài.
“Hiện nay, nông dân Đồng bằng sông Cửu Long cũng đang rất băn khoăn trong việc đưa ra quyết định kế hoạch sản xuất nữa hay không, sản xuất thế nào trong vụ thu đông 2021, và sắp tới nữa là vụ đông xuân 2021-2022. Trong khi đó, hiện giá nhiều loại vật tư đầu vào của sản xuất lúa, nhất là phân bón đã và đang tăng rất mạnh, một số phân bón giá tăng tới 78% so với đầu năm 2021. Đây là điều nông dân hết sức bức xúc”, Thứ trưởng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Trần Thanh Nam cho biết.
Cũng theo ông Nam, hiện nay, một trong những khó khăn nữa là lượng công nhân tại các nhà máy, doanh nghiệp chế biến lúa gạo mới chỉ đạt 30-40%, khiến việc thực hiện “3 tại chỗ” của các doanh nghiệp khó thực hiện…
"Các địa phương cần sớm tổ chức các cuộc họp trực tuyến cùng các doanh nghiệp thu mua, chế biến, xuất khẩu lúa gạo để lắng nghe những vấn đề vướng mắc phát sinh từ thực tiễn, từ đó hiến kế khẩn trương tháo gỡ”, Thứ trưởng Trần Thanh Nam đề nghị.
Phát biểu tại Hội nghị Bộ trưởng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Minh Hoan cho rằng: Trong bối cảnh dịch Covid-19, các doanh nghiệp đều gặp khó khăn. Nhưng khó khăn của hoạt động doanh nghiệp trong nông nghiệp là còn phụ thuộc, ảnh hưởng tới hàng chục triệu nông dân.
"Chính sự không ăn khớp trong ngành hàng lúa gạo nên khi đã rối gặp khó khăn lại càng rối thêm", Bộ trưởng Lê Minh Hoan đánh giá và cho rằng nếu các bên không cùng nhau bàn cách tháo gỡ chung thì sẽ rất khó giải quyết. Do vậy, mỗi bên cần chia sẻ, chịu thiệt một chút để cùng nhau vượt qua khó khăn này.
Ngành lúa gạo ở Đồng bằng sông Cửu Long không phân chia theo địa giới hành chính. Các thương lái, doanh nghiệp có thể đi lại giữa các tỉnh thành thu mua nên chỉ cần một cú “vấp ngã” ở lưu thông thì sẽ dồn ứ.
Các tỉnh đều cam kết tạo điều kiện trong lưu thông nhưng ở các huyện, xã, trạm thì không được như vậy. Các địa phương cần nắm bắt kịp thời tình hình để tháo gỡ nhanh khó khăn cho doanh nghiệp và người dân. Các tỉnh cũng cần thường xuyên trao đổi để cùng tháo gỡ, Bộ trưởng Lê Minh Hoan đề nghị.
