“Rốn dịch” HIV
72% ca nhiễm HIV mới được ghi nhận tại các tỉnh phía nam, trong đó riêng đồng bằng sông Cửu Long chiếm tới hơn 36%. Hình thái lây nhiễm đã chuyển dịch từ tiêm chích ma túy, mẹ lây truyền sang con, sang chiếm 70-90% lây nhiễm qua đường tình dục ở nam quan hệ đồng giới (MSM). Số ca nhiễm HIV đang trẻ hóa, có nhiều em học sinh, sinh viên phát hiện bệnh khi còn quá trẻ.
Loạt bài viết: “Rốn dịch” HIV”" ghi nhận sự thay đổi hình thái lây nhiễm HIV tại một số địa bàn trọng điểm tại các tỉnh phía nam như Kiên Giang, Bình Dương, Long An, Vũng Tàu… cũng như những nỗ lực của cán bộ y tế, đồng đẳng viên trong việc khống chế dịch HIV/AIDS tại đây.
"Vaccine" bảo vệ giới trẻ ngay trong trường học
Chúng tôi đến Trường đại học Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương, khi công việc triển khai phòng điều trị PrEP đang gấp rút được hoàn thiện để phòng điều trị đi vào hoạt động trong khoảng 2 tháng tới.
Dẫn chúng tôi đi một vòng, thầy Nguyễn Quỳnh Phương (giảng viên Khoa Y dược, Trường đại học Thủ Dầu Một) cho biết, ngay khi về công tác tại trường tháng 4/2022, anh Phương - vốn là nhân viên Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Bình Dương - đã ấp ủ ý tưởng triển khai cơ sở điều trị dự phòng trước phơi nhiễm cho các bạn trẻ trong nhóm MSM (Phòng điều trị PrEP).
Anh Phương cho hay, Trường đại học Thủ Dầu Một hiện có 18 nghìn sinh viên, trong đó 40% là nam giới, sống chủ yếu trong các khu nhà trọ quanh trường. Với tỷ lệ nam giới cao, có nhiều đối tượng nguy cơ nhiễm bệnh, anh cùng các giáo viên Khoa Y dược thấy tầm quan trọng của việc triển khai dự án PrEP tại trường với mục tiêu cao nhất là sinh viên của trường được bảo vệ trước căn bệnh AIDS.
 |
Các cán bộ của Trường đại học Thủ Dầu Một chia sẻ về công tác triển khai Phòng điều trị PrEP tại trường. |
Từ ý tưởng tới thực tiễn là khoảng hơn 1 năm. Thời gian đó, anh và các cán bộ của CDC tỉnh đã đào tạo cơ bản về mặt nhân sự với 7 người có chuyên môn tư vấn, điều trị dự phòng PrEP. "Chúng tôi đang chờ các thủ tục cấp phép, nhập sinh phẩm để ra mắt cơ sở điều trị”, anh Phương hồ hởi nói.
Tỉnh Bình Dương hiện có 8 trường đại học, cao đẳng nghề với 70 nghìn sinh viên. Vì thế, nguy cơ lây nhiễm HIV trong nhóm nam quan hệ đồng giới trong nhóm bạn trẻ đang ngồi trên ghế nhà trường rất cao.
Nhận thức được điều đó, Nguyễn Viết Xuân Sang, Phó Bí thư Đoàn Trường đại học Thủ Dầu Một chia sẻ, từ lâu, trường đã có nhiều hoạt động tuyên truyền thông qua các poster, tuyên truyền trên website của trường, fanpage của trường về các biện pháp phòng, tránh lây nhiễm HIV và quan hệ tình dục an toàn.
"Một năm, chúng tôi tổ chức được 2 talkshow toàn trường và khoảng 5 hoạt động talkshow liên quan đến hoạt động phòng, chống HIV. Từ năm 2022, Đoàn trường phối hợp y tế học đường, các thầy cô Khoa Y dược để có thể định vị được các bạn trong nhóm MSM, thường xuyên theo dõi sát các bạn về sinh hoạt và có định hướng đúng đắn cho các bạn có môi trường sống an toàn, bảo vệ bản thân”, Bí thư Sang cho hay.
Để có được ý tưởng táo bạo thành lập Phòng điều trị PrEP, Trường đại học Thủ Dầu Một có nhiều bạn sinh viên rất năng nổ và có kinh nghiệm. Đang là sinh viên năm 3, ngành Công tác xã hội, Trường Đại học Thủ Dầu Một, bạn Nguyễn Cao Thanh, trưởng nhóm CBO Hạt giống (Trung tâm Y tế thành phố Thuận An) cho hay, từ năm 2022, dự án Bước ra ánh sáng do nhóm Hạt giống khởi xướng đã triển khai được 12 buổi truyền thông cho 200 nghìn sinh viên. Sau những buổi truyền thông này, đã có 18 bạn sử dụng dịch vụ PREP.
PrEP là sử dụng thuốc kháng virus (ARV) để dự phòng lây nhiễm HIV ở người có nguy cơ cao chưa bị nhiễm HIV, giúp phòng ngừa lây nhiễm HIV. Các bằng chứng khoa học cho thấy, việc sử dụng PrEP làm giảm đến 97% nguy cơ nhiễm HIV qua quan hệ tình dục không an toàn, giảm 74% nguy cơ lây nhiễm PrEP qua đường tiêm chích ma túy.
Thông qua mạng xã hội, nhóm Hạt giống cũng đang tìm cách để tiếp cận các bạn trẻ. Mỗi tháng, dự án này tiếp cận khoảng 60-100 người, thông qua app hẹn hò BlueD của cộng đồng MSM. Nhóm cũng dự định mỗi tháng tổ chức 2 buổi truyền thông định kỳ cho các nhóm nhỏ.
“Đến nay, nhóm tiếp cận được mỗi tháng khoảng từ 6-9 ca dương tính đưa vào điều trị ARV và 10-14 ca điều trị PrEP. Hiện nhóm mới chỉ có 3 người, chúng tôi đang mong muốn mở rộng hơn nữa mạng lưới cộng tác viên, đặc biệt là các bạn sinh viên trong trường để tiếp cận nhiều hơn các bạn trẻ”, Cao Thanh cho hay.
Dự kiến 2-3 tháng nữa, dự án Phòng điều trị PrEP của Trường đại học Thủ Dầu Một sẽ đi vào hoạt động. Nhà trường, trạm y tế phường cùng các bạn trong nhóm CBO sẽ cùng triển khai hoạt động tiếp cận đối tượng nguy cơ, tư vấn điều trị PrEP để mang lại lợi ích thiết thực cho sinh viên.
 |
Nguyễn Cao Thanh, trưởng nhóm CBO Hạt giống (Trung tâm Y tế thành phố Thuận An). |
“Việc tư vấn để các bạn sinh viên có thể tự tin đi vào Phòng điều trị PrEP ở trường đại học thật ra tương đối nhạy cảm. Chúng tôi cố gắng truyền thông cho các bạn trẻ để các bạn ý thức được việc dự phòng PrEP là điều bình thường, không còn nhạy cảm nữa. Thông thường, một người MSM có khoảng 2,5 bạn tình, nguy cơ quan hệ tình dục trong nhóm MSM gây ra tình trạng lây nhiễm HIV rất cao. Chúng tôi mong muốn các bạn sinh viên coi việc điều trị PrEP rất bình thường để bảo vệ cho bản thân, cho cộng đồng”, Bí thư Đoàn Trường đại học Thủ Dầu Một tâm sự.
Bác sĩ Vương Thế Linh, Khoa HIV/AIDS (CDC Bình Dương) cho hay, ngành y tế Bình Dương rất ủng hộ dự án này của Trường đại học Thủ Dầu Một. Những người tham gia dự án đều là cán bộ y tế có kinh nghiệm, có cánh tay nối dài là nhóm CBO Hạt giống, sẽ can thiệp được đúng đích nhóm đối tượng, góp phần giảm ca nhiễm HIV mới trong giới sinh viên.
 |
Thầy Nguyễn Quỳnh Phương (giảng viên Khoa Y dược, Trường đại học Thủ Dầu Một), đã từng là nhân viên Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Bình Dương ấp ủ từ lâu ý tưởng triển khai Phòng điều trị PrEP tại trường đại học. |
Nỗ lực khống chế dịch lan trong giới trẻ nhóm MSM
Bà Cao Thị Kim Thoa, Phó Trưởng phòng Dự phòng lây nhiễm HIV, Cục Phòng, chống HIV/AIDS thông tin, 72% ca nhiễm HIV mới ghi nhận ở các tỉnh phía nam, trong đó chiếm tới 75-80% ca nhiễm bị ảnh hưởng bởi nhóm MSM.
Năm 2023 là năm thứ 4, hệ thống giám sát ca nhiễm mới ghi nhận đối tượng MSM chiếm tỷ lệ cao nhất trong số ca nhiễm HIV mới tại Việt Nam.
Những năm qua, Cục Phòng, chống HIV/AIDS quan tâm đến nhóm đối tượng MSM tại trường học, khu công nghiệp vì hành vi tình dục không an toàn của nhóm này có nguy cơ dễ lây nhiễm HIV hơn. Cộng đồng MSM có hiện tượng nhiều bạn sử dụng chất kích thích khi quan hệ. Nhóm MSM đa bạn tình, có tần suất quan hệ tình dục nhiều lần với nhiều bạn tình nên khả năng lây nhiễm HIV rất cao.
Vì thế, dự án Tăng cường hỗ trợ kỹ thuật phòng, chống HIV/AIDS tại Việt Nam (EPIC) đã có một loạt các hỗ trợ về kỹ thuật, nhân sự, sinh phẩm... tập trung kiểm soát dịch ở nhóm MSM, ngăn chặn nguy cơ dịch HIV bùng phát ở nhóm đối tượng này.
 |
Bà Cao Thị Kim Thoa, Phó Trưởng phòng Dự phòng lây nhiễm HIV, Cục Phòng, chống HIV/AIDS. |
Theo bác sĩ chuyên khoa I Vương Thế Linh, Trưởng Khoa HIV/AIDS (CDC tỉnh Bình Dương), hiện toàn tỉnh có 7 cơ sở điều trị PrEP, 6 đơn vị lồng ghép điều trị ARV và một phòng khám tư nhân The Moon (cung cấp dịch vụ PrEP toàn thời gian).
Tính đến 31/8/2022, đã có 210 cơ sở PrEP triển khai cung cấp dịch vụ PrEP (nhà nước và tư nhân) tại 29 tỉnh, thành phố.
Để mở rộng và tăng số khách hàng nhanh chóng, với sự hỗ trợ của PEPFAR, Quỹ Toàn cầu và các đối tác, các mô hình cung cấp dịch vụ PrEP đã được triển khai đa dạng và thành công tại các cơ sở y tế nhà nước và tư nhân như PrEP lưu động, PrEP từ xa-Tele PrEP, mô hình cung cấp dịch vụ PrEP toàn diện-OSS, cung cấp PrEP cho học sinh, sinh viên...
Trong năm 2023, tỉnh Bình Dương đã phối hợp với Liên đoàn lao động tỉnh và Ban quản lý Khu công nghiệp tỉnh can thiệp trong các nhóm đích MSM, tác động vào nhóm MSM trẻ ở học sinh, sinh viên.
“Sắp tới, chúng tôi sẽ có thêm cơ sở điều trị PrEP ở Trường đại học Thủ Dầu Một. Khi phòng khám hoạt động được, việc hỗ trợ truyền thông, bám sát nhóm sinh viên 70 nghìn người cũng giúp làm bớt đi gánh lo nhân viên y tế”, bác sĩ Linh cho hay.
Theo đại diện CDC các tỉnh, tuổi dậy thì của các em hiện rất sớm, chỉ tầm 13-14, một số em đã có nhu cầu quan hệ tình dục. Do đó, việc cung cấp kiến thức chuẩn về phòng, chống HIV/AIDS và các truyền thông như thế nào rất quan trọng để các bạn có thể tự bảo vệ mình trước nguy cơ nhiễm HIV.
Với tỷ lệ người trong độ tuổi 15-19 nhiễm HIV là khoảng 10% tại Bình Dương, CDC tỉnh này đang làm việc với Sở Giáo dục-Đào tạo tỉnh để triển khai các hoạt động truyền thông tới học sinh tại các trường THPT vào khoảng tháng 9 năm nay. Tỉnh sẽ chọn một số trường trung học trọng điểm cấp kinh phí tự tổ chức truyền thông, CDC tỉnh giám sát hỗ trợ về chuyên môn.
“Nhóm lớn tuổi sẽ ý thức được nguy cơ nếu không uống thuốc nhưng các em nhỏ thì chưa ý thức được về nguy cơ này. Việc cung cấp đúng kiến thức chuẩn giúp các bạn có hành vi đúng sẽ không làm dịch lây lan. Chúng tôi cố gắng cuối năm nay sang năm sau thực hiện can thiệp tại trường học, có thể lồng ghép truyền thông vào các buổi sinh hoạt, để giáo viên cùng đồng hành tham gia truyền thông với ngành y tế”, bác sĩ Linh cho hay.
Dự án EPIC cũng đã hỗ trợ cho Long An triển khai các buổi truyền thông tại trường Cao đẳng nghề tỉnh Long An, trường THPT Chuyên Long An. Đây là những địa bàn có tỷ lệ nhiễm đáng báo động, nên việc cung cấp kiến thức rất thiết thực. Nhóm CBO của tỉnh rất tích cực trong việc tiếp cận các khu nhà trọ, khu công nghiệp để tìm thêm được các trường hợp đưa vào điều trị PrEP.
 |
Nên giảm độ tuổi được tự đi xét nghiệm HIV
Theo Luật Phòng, chống nhiễm virus gây ra hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ở người (HIV/AIDS), trẻ dưới 15 tuổi phải có người giám hộ mới được thực hiện test khẳng định dương tính, đưa vào điều trị. Tuy nhiên, tại các tỉnh, thành phố phía nam, có không ít trường hợp những em nhỏ dưới 15 tuổi không thể đưa vào điều trị vì giấu gia đình, không có ai đứng ra giám hộ. Điều này đồng nghĩa với việc các em sẽ bỏ lỡ cơ hội điều trị sớm nếu nhiễm HIV.
Là người sát sao với các hoạt động can thiệp cho giới trẻ, bác sĩ Vương Thế Linh cho rằng, Luật cần cần sửa đổi theo hướng giảm độ tuổi được tự xét nghiệm khẳng định HIV để CDC tỉnh có thể đứng ra bảo lãnh giúp các em nhỏ xét nghiệm và điều trị. "Các nhân viên y tế là người sẽ chia sẻ nhiều hơn với các em, giúp các em được ổn định tâm lý tốt nhất trong giai đoạn bị khủng hoảng để yên tâm học tập", bác sĩ Linh bày tỏ.
 |
CDC một số địa phương đề nghị nên giảm độ tuổi trẻ được tự đi xét nghiệm khẳng định HIV. |
Theo CBO Nguyễn Minh Phong, Luật nên sửa đổi theo hướng giảm độ tuổi xét nghiệm và sử dụng các dịch vụ điều trị và dự phòng HIV. “Trong quá trình tiếp xúc cộng đồng MSM, có nhiều bạn chưa 14 tuổi nhưng đã có những hành vi nguy cơ nhiễm HIV. Tôi nghĩ, Bộ Giáo dục và Đào tạo nên thay đổi cách đưa truyền thông, kiến thức về đa dạng giới, về an toàn tình dục sớm hơn vào chương trình giảng dạy ở học đường vì vẫn còn khoảng trống các kiến thức thiết thực về dự phòng HIV”, Phong đề xuất.
