Cần bảo tồn khẩn cấp quần thể các loài linh trưởng

Linh trưởng đối mặt nhiều nguy cơ, đã có loài mắc Covid-19

Ngày 5/1, Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (WWF) công bố báo cáo “Các loài linh trưởng của Tiểu vùng sông Mê Công mở rộng: thực trạng, các mối đe dọa và những nỗ lực bảo tồn”.

Báo cáo ghi nhận sự đa dạng tuyệt vời của quần thể các loài cu li, khỉ, voọc và vượn sống tại năm quốc gia chia sẻ chung dòng Mê Công - Campuchia, Lào, Myanmar, Thái Lan và Việt Nam.

Các loài được miêu tả chi tiết trong báo cáo bao gồm vượn thiên hành, mới phát hiện vào năm 2017 và voọc popa chỉ được biết đến vào năm 2020. Sự tồn tại của 44 loài linh trưởng trong khu vực, trong đó có 19 loài đặc hữu, là một minh chứng cho sự đa dạng sinh học cao của khu vực. Nhưng thực trạng bảo tồn của chúng cho thấy loài này đang phải đối mặt với rất nhiều mối đe dọa nghiêm trọng.

Mất rừng, sinh cảnh bị suy thoái và nạn săn bẫy do nhu cầu tiêu thụ và buôn bán bất hợp pháp các loài hoang dã đã khiến nhiều loài linh trưởng của khu vực Tiểu vùng sông Mê Công mở rộng đang trên bờ tuyệt chủng.

1/4 các loài này nằm trong danh sách các loài Cực kỳ nguy cấp trong sách đỏ thế giới IUCN và một nửa trong số chúng thuộc danh sách các loài Nguy cấp.

Việt Nam có tới 5 loài linh trưởng đặc hữu, thế nhưng chúng đều nằm trong danh sách 25 loài linh trưởng Cực kỳ nguy cấp trên toàn cầu. Nghiêm trọng hơn, theo sách Đỏ mới nhất của IUCN, nguy cơ tuyệt chủng đã gia tăng đối với một phần tư loài, so với đánh giá năm 2008. Nguy cơ tuyệt chủng của những loài còn lại cũng không giảm đi.

Trong khi thịt của các loài linh trưởng được bán làm thực phẩm và các bộ phận được sử dụng trong y học cổ truyền thì các cá thể sống được bán trên thị trường làm thú cưng độc lạ hoặc đạo cụ cho khách du lịch chụp ảnh. Số lượng các loài linh trưởng được buôn bán hợp pháp, thường được sử dụng trong nghiên cứu y sinh và thử nghiệm dược phẩm, cũng đang gia tăng, ước tính trị giá 138 triệu USD vào năm 2015.

Nghiên cứu cũng dự đoán rằng, tất cả các loài vượn và các loài khỉ châu Á và châu Phi có nguy cơ cao nhiễm SARS-CoV-2, loại virus gây ra Covid-19 ở người hiện nay. Các bệnh lây nhiễm có nguồn gốc từ động vật thường lây truyền qua sự tiếp xúc thường xuyên và không an toàn giữa động vật hoang dã và con người trong quá trình buôn bán. Sau đó, các bệnh này có thể lây truyền trở lại động vật, gây thêm một mối đe dọa đến sự sinh tồn của các loài.

Cả khỉ Rhesus và khỉ đuôi dài sống tại Tiểu vùng sông Mê Công mở rộng, đã bị nhiễm virus SARS-CoV-2 trong các phòng thí nghiệm và có các triệu chứng Covid-19 tương tự như ở người.

Nỗ lực bảo vệ các loài linh trưởng khỏi nguy cơ tuyệt chủng

May mắn thay, nhiều tổ chức, cơ quan chính phủ và cộng đồng địa phương đang nỗ lực không ngừng để bảo vệ các loài linh trưởng khỏi nguy cơ tuyệt chủng. WWF đang tiến hành khảo sát các quần thể linh trưởng tại một số khu bảo tồn, như vượn tay trắng ở Khu Bảo tồn Quốc gia Nam Poui ở Lào, hay voọc Hà Tĩnh ở huyện Thạch Hóa, Việt Nam.

WWF cũng hỗ trợ thực hiện các hoạt động tuần tra rừng tại khu vực Trung Trường Sơn, nơi giáp ranh Lào và Việt Nam, nhằm dỡ bỏ các bẫy thú và giải cứu các cá thể linh trưởng bị mắc bẫy về tự nhiên.

Kết nối các mảnh rừng bị chia cắt và cải thiện chất lượng rừng cũng là chiến lược mà WWF kiên trì thực hiện trong hơn 30 năm qua tại Việt Nam nhằm bảo vệ các loài hoang dã. Gần đây, WWF đã hỗ trợ nâng cấp Sông Thanh từ Khu Bảo tồn thành Vườn Quốc gia, hỗ trợ thành lập hai Khu Bảo tồn Sao la tại tỉnh Quảng Nam và Thừa Thiên Huế cũng như mở rộng các khu bảo tồn tại Quảng Nam, Quảng Trị và Thừa Thiên Huế. Tất cả những nỗ lực này nhằm thiết lập một hành lang an toàn cho các loài sinh sôi phát triển.

WWF cũng thực hiện các hoạt động nâng cao nhận thức cộng đồng về các loài hoang dã trong đó có các loài linh trưởng, đặc biệt cho các cộng đồng sống gần sinh cảnh của chúng. Bên cạnh việc cung cấp kiến thức về bảo tồn, các chiến dịch của WWF tại Việt Nam cũng khuyến khích cộng đồng thay đổi hành vi và kêu gọi người dân địa phương tham gia bảo vệ các loài linh trưởng trong khu vực.

Nhiều tổ chức bảo tồn khác cũng đang nỗ lực để bảo vệ, nghiên cứu, cứu hộ và phục hồi quần thể các loài linh trưởng độc đáo trong khu vực.

Tổ chức Động thực vật thế giới (Fauna and Flora International) đang theo dõi và bảo vệ các loài linh trưởng bị đe dọa ở các địa điểm trọng yếu của Việt Nam và Myanmar. Trung tâm Cứu hộ Linh trưởng Nguy cấp Cúc Phương đang cứu hộ và nhân giống các loài bị đe dọa để đưa các cá thể trở lại tự nhiên.

Dự án Little Fireface đang nghiên cứu loài cu li trong tự nhiên đồng thời giải quyết tình trạng buôn bán cu li làm thú cưng và đạo cụ chụp ảnh cho khách du lịch. Các tổ chức như Trại vượn Jahoo ở Campuchia và Chương trình trải nghiệm cùng vượn (Gibbon Experience) ở Lào đang tìm ra những cách an toàn để du khách có thể nhìn và nghe thấy các loài linh trưởng trong tự nhiên, đồng thời cải thiện sinh kế của người dân và giảm áp lực săn bắn.

Ông Văn Ngọc Thịnh, Giám đốc điều hành của WWF-Việt Nam, cho biết: “Để cứu các loài linh trưởng trong khu vực và giúp chúng phục hồi với số lượng khả thi, các chính phủ, tổ chức phi chính phủ, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương cần phải khẩn trương phối hợp thực hiện các biện pháp bảo tồn dành cho loài này. WWF hiện đang làm việc với các nhà linh trưởng học để đánh giá các nỗ lực bảo tồn linh trưởng ở Việt Nam. Vẫn còn cơ hội để cứu những quần thể loài độc đáo này. Nhưng chúng ta phải hành động nhanh chóng và dứt khoát".