Cá tra, cá basa lo đầu ra

Giữa trưa nắng tháng tư oi bức, ngột ngạt, chúng tôi đến thị xã Châu Đốc, tỉnh An Giang, "cái nôi" của nghề nuôi bè cá tra, basa xuất khẩu. Được người quen hướng dẫn, chúng tôi thuê chiếc đò đi thăm làng bè trên sông Hậu. Chủ đò cho biết, hôm nay bè của ông Lương Văn Quang đang "gạn cá" bán. Ông là một "đại gia" ở làng cá bè xuất khẩu, đã sáu năm trong nghề.

Những người đàn ông khỏe mạnh dùng lưới kéo vô số những con cá tra to mập đang vùng vẫy dưới lồng bè, gom chúng lại. Họ dùng những cái giỏ tre xúc từng giỏ một móc vào một cây cân treo gần bên để cân từng giỏ, nhằm xác định xem sản lượng cá trong bè có bao nhiêu tấn cá. Khi cân xong, những giỏ cá được chuyển sang một chiếc ghe chài đang đậu cặp chiếc bè và loại ra những con cá chưa đúng kích cỡ. Sau đó cá được đổ xuống ghe ông Quang cho người chở đến Công ty Afiex An Giang bán với giá 11.800 đồng/kg.

Năm tệ hại chưa từng thấy trong nghề

Công ty mua cá tại bè giá 11.500 đồng/kg nhưng cá phải đạt quy cách từ 1,2kg/con mới được công ty nhận mua. Trong những giỏ cá, ngoài những con cá tra to khoẻ, chúng tôi nhận thấy có lẫn những loại cá như: mè dinh, mè hôi, cá he và trắm cỏ. Những loại cá này chủ bè thả vào để ăn thức ăn thừa của cá tra. Đây là cách giúp chủ bè tăng thêm thu nhập và làm sạch môi trường. Lồng bè này ông Quang ước đạt 60 tấn, đây là mức sản lượng thấp so với yêu cầu và là một trong số sáu lồng bè mà ông Quang hiện có.

Với sáu lồng bè, cách hai tháng ông luân phiên thu hoạch cá một lần vào những thời điểm khác nhau sẽ tránh tình trạng cá của ông rớt giá đồng loạt. Để đầu tư cho lồng bè 60 tấn này, ông phải đầu tư 300 triệu tiền đóng bè, ngoài ra còn tiền mua cá giống, khi thả cá giống có kích thước 3 cm giá 1.800đồng/con, mật độ thả nuôi 80 con/m³ nước lồng bè vào mùa nước rong, mùa nước nổi thì 120 con/m³ nước lồng bè. Chiếc bè này ông đã thả nuôi 90.000 con cá giống, để có một kg cá thịt cần 2,5kg thức ăn. Thức ăn cho cá là cám gạo trộn với cá biển nấu chín. Mỗi lồng bè cần hai công nhân chăm sóc với mức lương trung bình 600.000 đồng/người/tháng.

Theo ông Quang, với giá cám hiện nay là 2.200 đồng/kg và giá cá biển 4.000 đồng/kg, cá từ khi thả vào cho đến khi bán tỉ lệ hao hụt 30%. Thời gian thả nuôi tám tháng ông đã đầu tư vào đây gần 830 triệu đồng. Lồng bè này ông dự đoán sẽ lỗ gần 150 triệu đồng, nếu các lồng bè còn lại cũng với tình trạng như thế này ông sẽ lỗ gần một tỷ đồng. Năm nay có lẽ là năm tệ hại nhất đối với nghề nuôi cá tra xuất khẩu.

Giải thích nguyên nhân lỗ, ông nói: "Công ty cho biết, sở dĩ giá cá nằm ở mức 11.800 đồng/kg, mà phải chở tới công ty giao là do nguồn tin cá Việt Nam xuất khẩu bị nhiễm chất Malachite green và dư lượng chất kháng sinh cao nên thị trường xuất khẩu bị trì trệ. Trước khi quyết định mua cá của bè nào, công ty cho người tới bè lấy mẫu cá về xét nghiệm. Nếu không có chất Malachite green và dư lượng kháng sinh không quá quy định cho phép họ mới mua.

Từ ngày lấy mẫu đến khi có kết quả xét nghiệm và định ngày cân cá cũng mất hơn nửa tháng, làm kéo dài thêm thời gian cho ăn và chi phí phát sinh. Vấn đề mà chúng tôi quan tâm là giá cá trên thị trường, nhưng ngoài công ty ra chúng tôi không có một kênh thông tin nào khác".

Chấp nhận rủi ro khó lường

Hiện nay tình hình nuôi cá tra bè trên sông Hậu thuộc địa phận thị xã Châu Đốc và xã Đa Phước, huyện An Phú số người nghỉ, giảm nuôi hoặc chuyển sang nuôi loại cá khác chiếm tỷ lệ đến 70%. Theo họ thì vốn đầu tư nuôi cá quá lớn mà hệ số rủi ro cao nên không còn hấp dẫn người nuôi.

Rời thị xã Châu Đốc, chúng tôi tới ấp Long Châu, thị trấn Tân Châu nơi có số lượng bè cá nhiều nhất huyện. Tình trạng nơi đây cũng không khác gì so với Châu Đốc. Chúng tôi tới bè cá của ông Phan Văn Bình, người đã có bảy năm tuổi nghề. Hiện ông có hai lồng bè cá đang "vô ký", nhưng tình hình giá cá hiện nay làm ông ngán ngại.

Với hai lồng bè có sản lượng 60 tấn và 80 tấn/lồng, giá 11.500 đồng/kg như bây giờ, ông dự đoán sẽ lỗ rất nặng. Ông cho biết: "Mấy năm gần đây nuôi cá xuất khẩu rất có ăn, nhưng năm nay giá cả bấp bênh làm cho giới chăn nuôi không dám đầu tư mạnh. Có nhiều chủ bè đã nghỉ nuôi hoặc họ chuyển sang nuôi các loại cá bán nội địa, vì theo họ thị trường nội địa giá cả tương đối ổn định, không quá lệ thuộc vào các nhà xuất khẩu".

Ấp Long Hưng II, xã Long Sơn, huyện Phú Tân là điểm đến cuối cùng. Làng bè nơi đây cũng thuộc vào dạng nhiều nhất nhì huyện. Chiếc bè cá của anh Thống người ở TP Hồ Chí Minh và anh Huột (Việt kiều Mỹ) hùn vốn nuôi cá. Quang cảnh thật vắng vẻ, bè cá đã bán cách nay hai tuần. Không tính tiền đóng bè và các chi phí khác, chỉ tiền mua con giống, thức ăn và tiền thuê công nhân chăm sóc cá và những phí linh tinh, hai anh đã lỗ 200 triệu đồng.

Hai ông chủ bè, người quay về Mỹ, người trở lại thành phố. Để lý giải việc lỗ nặng, anh Vinh (người bà con của anh Thống) cho biết: "Họ mới ra nuôi năm đầu chưa có kinh nghiệm nên tỷ lệ hao hụt cá khá cao, lại không thả cá trắng để ăn thức ăn thừa của cá tra, những phí linh tinh của họ cũng cao hơn các chủ bè khác".

Cô út của anh Vinh, người chuyên bỏ mối cá biển cho các chủ bè cá nói: "Nuôi lỗ thì chỉ có những người nuôi cá bè bị lỗ vì tỷ lệ hao hụt của họ lên tới 30%, cá sống dưới lồng bè thiếu ánh sáng thường bị bệnh phải dùng thuốc.

Vào mùa thu hoạch lúa, nông dân khai nước ra mương rồi chảy xuống sông làm nguồn nước bị nhiễm thuốc trừ sâu nên cá chết nhiều. Riêng nuôi cá trong ao hầm tỷ lệ hao hụt chỉ 10%, được thay nước thường xuyên và đầy đủ ánh sáng nên cá ít bệnh sẽ giảm chi phí đầu tư".

Mới đây, ông Doãn Tới, Tổng giám đốc Công ty TNHH Nam Việt (An Giang) đã có cam kết với các chủ bè cá: Công ty sẽ mua cá của bà con với giá thấp nhất là 11.800 đồng/kg. Giá này đối với các chủ bè có nhiều kinh nghiệm nuôi, tỷ lệ hao hụt và các chi phí khác thấp, họ sẽ có lời ít chứ không phải lỗ. Lời nói này của ông Tới đã làm cho bà con an tâm vì họ không phải lo trong tương lai giá cá sẽ còn rớt dài dài.