Cúc Phương là vườn quốc gia đầu tiên trong cả nước và cũng là khu bảo tồn có diện tích lớn nhất Việt Nam. Là một trong những địa điểm có nguồn tài nguyên thực vật đa dạng và phong phú vào loại bậc nhất của Việt Nam, Vườn quốc gia Cúc Phương có nhiều loài cây thuốc đặc hữu, quý hiếm và có giá trị kinh tế đặc trưng cho vùng Đồng bằng Bắc Bộ (Đồng bằng sông Hồng).
Theo kết quả điều tra năm 2008, nguồn tài nguyên cây thuốc của Vườn quốc gia Cúc Phương có 649 loài thuộc 455 chi, 148 họ thực vật được sử dụng làm thuốc. Trong đó, có 51 loài cây thuốc có nguy cơ bị tuyệt chủng cần ưu tiên bảo tồn, 29 loài thường xuyên được khai thác. Con số này sẽ còn tăng nếu tiếp tục điều tra, đánh giá chuyên sâu về các loài cây thuốc. Tại vùng này cũng có nhiều loài cây thuốc có giá trị như: Trà hoa vàng Cúc Phương, hài long, hài đốm, bổ béo, khôi, trám đen, cốt toái bổ, hoàng đằng, lan một lá, ba gạc vòng, lan kim tuyến, gù hương, đảng sâm, thiên tuế lá dài, tuế hòa bình, thạch hộc, pơ-mu, các loài bình vôi,…
Trao đổi về công tác bảo tồn đa dạng sinh học của Vườn quốc gia Cúc Phương, ông Lê Phương Triều, Giám đốc Trung tâm Cứu hộ, bảo tồn và Phát triển sinh vật cho biết, thời gian qua, ngoài việc bảo tồn nguyên vị các loài động, thực vật, Vườn quốc gia Cúc Phương đã xây dựng vườn ươm cây giống, nhân nuôi sinh sản một số loài động vật, thực vật quý hiếm có giá trị, đặt nền móng cho việc bảo tồn chuyển vị.
Vườn thực vật cũng được xây dựng từ năm 1985, diện tích 167 ha, với trên 800 loài thực vật; đặc biệt, xây dựng được 3 bộ sưu tập của các nhóm loài nguy cấp, quý hiếm gồm: Bộ sưu tập, bảo tồn lan hơn 100 loài; bộ sưu tập, bảo tồn 24 loài tuế của Việt Nam, bộ sưu tập bảo tồn cây thuốc hơn 200 loài. Ngoài ra, Vườn thực hiện một số đề tài về bảo tồn, khai thác và phát triển nguồn gen một số loại dược liệu có giá trị như: Trà hoa vàng Cúc Phương, hoàng đằng, khôi tía, đà nam…
Với những giá trị về tài nguyên thiên nhiên và những kết quả đạt được trong công tác bảo tồn đa dạng sinh học, Vườn quốc gia Cúc Phương trở thành địa chỉ nghiên cứu khoa học, học tập và du lịch sinh thái hấp dẫn.
Dù tiềm năng dược liệu rất lớn, nhưng đến nay, việc khai thác, phát triển chưa nhiều. Theo ông Lê Phương Triều, việc khai thác mới chỉ dừng ở một số loài thực vật do thiếu nguồn lực, cũng như các quy định của pháp luật còn chưa có cơ chế thuận lợi để đẩy mạnh việc phát triển dược liệu dưới tán rừng.
Do đó, thời gian tới, Vườn quốc gia Cúc Phương sẽ tiếp tục hợp tác nghiên cứu gắn với chuyển giao kỹ thuật, xây dựng các mô hình bảo tồn, mô hình kinh tế, chú trọng khai thác phát triển dược liệu dưới tán rừng. Bên cạnh khai thác cây dược liệu, các nhà chuyên môn của Vườn quốc gia Cúc Phương cũng cho rằng, cần phối hợp các nhà khoa học nghiên cứu để khai thác và sử dụng côn trùng, các loài nấm của Cúc Phương như một loại dược liệu bởi nơi đây có hàng nghìn loài côn trùng và rất nhiều loài nấm có tiềm năng.
Các chuyên gia về dược liệu cho rằng, nếu điều tra tổng thể thì số lượng các loài cây thuốc ở vùng lõi, vùng đệm của Vườn quốc gia Cúc Phương còn nhiều hơn so với con số thống kê hiện nay. Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Thanh Huyền, Giám đốc Trung tâm Tài nguyên dược liệu (Bộ Y tế) cho biết, Vườn quốc gia Cúc Phương được xác định là một trong 7 trung tâm đa dạng thực vật của Việt Nam, là nơi cung cấp các loài thực vật quý hiếm có giá trị kinh tế cao.
Vườn quốc gia Cúc Phương có tiềm năng phát triển thành vườn bảo tồn và phát triển cây thuốc quốc gia đại diện vùng Đồng bằng Bắc Bộ của Việt Nam. Đây là một trong những định hướng để đẩy mạnh hợp tác nghiên cứu và đào tạo giữa Trung tâm Tài nguyên dược liệu (Viện Dược liệu) và Vườn quốc gia Cúc Phương trong thời gian tới.
Chia sẻ thêm về việc xây dựng các vườn quốc gia lưu giữ các nguồn gen cây thuốc, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Thanh Huyền cho biết, trước tình trạng đáng báo động về thất thoát nguồn gen, suy giảm đa dạng sinh học và nhu cầu về nguồn nguyên liệu làm thuốc, công tác bảo tồn nguồn gen và giống cây thuốc đã và đang được Chính phủ và các bộ, ngành quan tâm.
Triển khai các chương trình, chiến lược của Thủ tướng Chính phủ đề ra, Bộ Khoa học và Công nghệ đã phê duyệt các nhiệm vụ cấp quốc gia để triển khai bảo tồn gần 300 nguồn gen cây thuốc đặc hữu, quý, hiếm và có giá trị kinh tế tại vùng Đông Nam Bộ và 500 nguồn gen tại vùng núi cao Tây Bắc; đồng thời, xây dựng vườn bảo tồn tại Khu Bảo tồn thiên nhiên-Văn hóa Đồng Nai (giai đoạn 2017-2021) và Vườn quốc gia Hoàng Liên (giai đoạn 2021-2024). Tuy nhiên, đây mới chỉ là hai vùng sinh thái đặc trưng về cây thuốc ở Việt Nam bên cạnh các vùng sinh thái khác như: Tây Nguyên, Bắc Trung Bộ, Đông Bắc, Đồng bằng Bắc Bộ.
Với nguồn tài nguyên thực vật rất đa dạng và phong phú vào bậc nhất của Việt Nam và đặc trưng cho vùng Đồng bằng sông Hồng, Vườn quốc gia Cúc Phương rất thuận lợi và có tiềm năng để xây dựng thành vườn bảo tồn và phát triển cây thuốc quốc gia vùng Đồng bằng Bắc Bộ để bảo tồn các nguồn gen cây thuốc đặc hữu, quý, hiếm và có giá trị kinh tế cao.
