Báo động "đỏ" từ chiếc "hộp đen"

Loạn hộp đen, lắp đối phó

Thời gian qua, nhiều vụ tai nạn thảm khốc xảy ra, song cơ quan chức năng rất khó xác định nguyên nhân, do các doanh nghiệp vận tải không trang bị hộp đen hoặc thiết bị này không hoạt động. Nhằm kiềm chế TNGT, Bộ GTVT đã thành lập đoàn thanh tra chuyên ngành các đơn vị cung cấp hộp đen xe ô-tô và việc chấp hành các điều kiện kinh doanh vận tải khách bằng ô-tô theo tuyến cố định qua thiết bị này. Trước đây, khi thị trường hộp đen còn bỏ ngỏ, không ít các doanh nghiệp đã coi đây như một cơ hội thuận lợi để kiếm lời. Trong vòng chưa đầy hai năm, từ khi có quy định bắt buộc lắp đặt hộp đen, số nhà cung cấp thiết bị này đã tăng chóng mặt. Ðợt thanh tra, kiểm tra toàn diện lần này, không chỉ đơn thuần là kiểm tra, xử lý vi phạm, mà thực chất cơ quan quản lý nhà nước muốn chỉ ra cung cách làm ăn không minh bạch của các nhà cung cấp.

Chánh Thanh tra Bộ GTVT Nguyễn Văn Huyện cho biết, cả nước có 52 đơn vị cung cấp hộp đen được Bộ GTVT cấp Giấy chứng nhận hợp quy. Trong tháng 4 vừa qua, đoàn đã tiến hành kiểm tra tại bảy đơn vị, phát hiện chỉ có ba đơn vị thực hiện đúng các quy định, còn lại đều vi phạm ở nhiều nội dung. Ðiển hình là vi phạm không đủ năng lực về nhân lực, thiết bị phục vụ công tác sản xuất; hộp đen không theo dõi, trích xuất được đủ các thông tin bắt buộc, không đáp ứng đủ tính năng. Ðồng thời, có sự gian lận trong kê khai nguồn gốc, xuất xứ hàng hóa, không sử dụng đúng phương pháp đo tốc độ được Bộ GTVT chứng nhận với phương pháp thực tế lắp đặt trên các xe. Ngoài ra, thực tế hiện nay, mỗi nhà cung cấp sử dụng phần mềm riêng và các phần mềm này không tương thích, không đồng bộ, dẫn đến việc theo dõi, cập nhật, phân tích dữ liệu gặp nhiều khó khăn. Bộ GTVT đã thu hồi Giấy chứng nhận hợp quy của ba công ty (Tân Á Châu, Sao Việt và Vạn Xuân) và yêu cầu hai công ty Eposi và Vcomsat trong ba tháng phải khắc phục một số lỗi của thiết bị đã cung cấp ra thị trường. Trong đợt 2 (vào tháng 6 và tháng 7 tới), sẽ tiếp tục kiểm tra các doanh nghiệp cung cấp hộp đen còn lại. Từ kết quả thanh tra đợt 1, cho thấy khả năng nhiều đơn vị cung cấp khác "dính lỗi" và bị thu hồi Giấy chứng nhận hợp quy.

Nếu nhìn bề ngoài, hầu hết các doanh nghiệp, HTX vận tải đều thực hiện nghiêm chỉnh quy định lắp đặt hộp đen theo đúng quy định của Bộ GTVT. Tuy nhiên, kiểm tra thực tế, cơ quan chức năng đã phát hiện các đơn vị vận tải chỉ lắp thiết bị mang tính đối phó. Cũng có không ít trường hợp doanh nghiệp muốn nhưng không thể sử dụng được do thiết bị được cung cấp không bảo đảm chất lượng. Có trường hợp doanh nghiệp vận tải "đi đêm" với nhà cung cấp để lắp thiết bị mang tính đối phó. Trường hợp nữa là thị trường hộp đen đang nhập nhằng, thiết bị chưa kiểm chứng được chất lượng, có nhiều loại hộp đen từ "thượng vàng" đến "hạ cám", chào giá từ hơn hai triệu đồng/tháng đến gần 10 triệu đồng/tháng nên nhiều doanh nghiệp vận tải lúng túng trong lựa chọn. Có tình trạng một đơn vị vận tải sử dụng bốn đến năm loại thiết bị của các hãng khác nhau. Ban ATGT tỉnh Ðác Lắc kiểm tra việc lắp hộp đen tại HTX vận tải Tân Lập (huyện Ea Hếleo), có 16 xe khách chạy nội tỉnh, sáu xe khách chạy ngoại tỉnh đã lắp nhưng lắp để cho có, chứ máy chủ không thường xuyên mở để theo dõi, giám sát hoạt động ATGT của phương tiện. Do quy mô HTX nhỏ, ít xe, không có điều kiện theo dõi giám sát và nhắc nhở thường xuyên các lái xe. Mặt khác, Thanh tra GTVT tỉnh Kon Tum cũng kiểm tra việc lắp hộp đen trên 161 xe khách, có 15 xe lắp thiết bị không đạt chuẩn.

Nhiều vi phạm

Hiện  cả nước có 48 nghìn xe trong diện phải lắp đặt hộp đen, Thanh tra Bộ GTVT mới chỉ kiểm tra việc chấp hành các điều kiện kinh doanh vận tải khách bằng ô-tô theo tuyến cố định qua hộp đen tại bảy đơn vị vận tải tại Quảng Ninh, đã phát hiện có quá nhiều sai phạm. Kiểm tra 313 phương tiện, có 40 hộp đen trên xe không bảo đảm điều kiện theo quy định. Phó Chánh thanh tra Bộ GTVT Thạch Như Sỹ cho biết, theo dõi 50 xe khách của một doanh nghiệp vận tải Quảng Ninh trong 10 ngày, tổng cộng các xe chạy quá tốc độ tới hơn 1.150 lần. Ðợt kiểm tra này, thanh tra chỉ trích xuất sáu thông tin phục vụ công tác quản lý nhà nước về ATGT theo quy định, không trích xuất những thông tin liên quan quản lý kinh doanh nội bộ. Tuy nhiên, tại bảy doanh nghiệp, nhiều hộp đen không trích xuất được các số liệu này. Phó Chủ tịch chuyên trách Ủy ban ATGT quốc gia Nguyễn Hoàng Hiệp cho biết: Qua kiểm tra 1.200 xe trong vòng 10 ngày, kết quả là bình quân mỗi ngày, một xe khách vi phạm chạy quá tốc độ là 22 lần, xe buýt quá tốc độ bảy lần. Ðặc biệt, xe chạy quá tốc độ nhiều nhất là 300 lần/ngày, trong đó có khoảng 200 lần chạy quá 10 km/giờ, 100 lần chạy quá 20 km/giờ và xe  chạy quá tốc độ cao nhất lên đến... 126 km/giờ. Ðây là nguyên nhân chính gây nên những vụ TNGT thảm khốc trong thời gian qua. Dù ngành công an chưa có quy định phạt nguội lái xe thông qua hộp đen, song số liệu này cũng là căn cứ để cơ quan chức năng xử phạt doanh nghiệp, sẽ rút giấy phép kinh doanh doanh nghiệp có nhiều xe vi phạm tốc độ. Từ ngày 1-7 đến 30-9 tới đây, nếu một doanh nghiệp có 20% số xe vi phạm tốc độ, sẽ bị tước giấy phép kinh doanh.

Theo Quyền Vụ trưởng Vận tải Khuất Việt Hùng, sắp tới, Tổng cục Ðường bộ Việt Nam sẽ xây dựng Trung tâm điều hành giao thông, kết nối với các xe lắp hộp đen để cùng doanh nghiệp, Sở GTVT các địa phương giám sát xe đang vận hành. Từ đầu tháng 6, cơ quan này bắt đầu tích hợp 48 nghìn phương tiện đã gắn "hộp đen" và báo cáo kết quả với Chính phủ, kiến nghị cho phép sửa đổi Nghị định 91, đưa bổ sung các xe vận tải hàng hóa, ta-xi vào diện phải gắn hộp đen. Dự kiến, từ ngày 15-6 có thể cập nhật được thông tin về hành trình của toàn bộ 48 nghìn phương tiện này.

 Trước thực trạng báo động "đỏ" từ chiếc hộp đen, vừa qua, Bộ trưởng GTVT Ðinh La Thăng đã có văn bản yêu cầu các Sở GTVT chấn chỉnh ngay việc kiểm tra hoạt động của phương tiện vận tải qua thiết bị hộp đen. Bộ yêu cầu các sở rà soát hoạt động của "hộp đen" lắp trên phương tiện, bảo đảm thiết bị theo dõi, trích xuất đầy đủ các thông tin tối thiểu theo quy định; duy trì thực hiện nhiệm vụ của bộ phận quản lý các điều kiện về ATGT; theo dõi hoạt động các phương tiện qua hộp đen để phát hiện kịp thời các phương tiện, lái xe vi phạm. Ðồng thời, trang bị các thiết bị phục vụ công tác thanh tra, tập huấn nghiệp vụ cho cán bộ, xử lý ngay các vi phạm hành chính đối với các trường hợp vi phạm,...