Cùng dự có các đồng chí Ủy viên Bộ Chính trị, thành viên Ban Chỉ đạo: Phan Đình Trạc, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng Ban Nội chính Trung ương, Phó Trưởng Ban Thường trực Ban Chỉ đạo Cải cách Tư pháp Trung ương; Nguyễn Hòa Bình, Bí thư Trung ương Đảng, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao; Đại tướng Tô Lâm, Bộ trưởng Công an và các thành viên Ban Chỉ đạo, lãnh đạo 1 số Bộ, ban, ngành Trung ương.
Đề án “Đổi mới và hoàn thiện cơ chế nhân dân tham gia xét xử tại Tòa án đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp” đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của Hội thẩm. Tính đến ngày 31/3/2021, toàn quốc có 17.299 Hội thẩm; trong đó có 16.913 Hội thẩm nhân dân và 386 Hội thẩm quân nhân. Trong tổng số Hội thẩm hiện nay, có 2.901 Hội thẩm là cán bộ hưu trí (chiếm tỷ lệ 16,77%); 8 Hội thẩm là người dân, không làm việc cho các cơ quan, tổ chức đoàn thể (chiếm 0,03%). Trong nhiệm kỳ 2016 - 2021, Hội thẩm nhân dân đã tham gia xét xử sơ thẩm 998.257 vụ án; Hội thẩm quân nhân đã tham gia xét xử sơ thẩm 672 vụ án.
Theo đánh giá của Ban Chỉ đạo, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về Hội thẩm còn tản mạn, chưa đầy đủ, 1 số quy định còn chưa phù hợp thực tiễn; tổ chức thực hiện có phần hình thức, chưa phản ánh đúng vị trí, vai trò của nhân dân trong việc tham gia hoạt động xét xử; mức độ đóng góp của Hội thẩm vào chất lượng xét xử chưa cao, chưa tương xứng với vị trí, vai trò của Hội thẩm. Một số chế độ, chính sách đối với Hội thẩm còn chưa phù hợp.
Trên cơ sở thực trạng, khó khăn, vướng mắc, Đề án đề ra 8 giải pháp gồm: Hoàn thiện cơ chế Hội thẩm tham gia xét xử tại Tòa án; Bổ sung chế định Hội thẩm đoàn trong xét xử sơ thẩm vụ án hình sự; Hoàn thiện hệ thống pháp luật về Hội thẩm; Tăng cường tính chuyên môn của Hội thẩm khi tham gia xét xử 1 số loại vụ án đặc thù; Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật; Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cho Hội thẩm; Hoàn thiện chế độ, chính sách đối với Hội thẩm; Tổ chức thí điểm xét xử sơ thẩm vụ án hình sự bằng Hội đồng xét xử và Hội thẩm đoàn và thí điểm xét xử sơ thẩm bằng Hội đồng xét xử gồm 1 Thẩm phán và 2 Hội thẩm có chuyên môn về 1 số lĩnh vực tương ứng đối với một số vụ án có tính chất đặc thù.
Ban Chỉ đạo đánh giá, đây là những giải pháp thiết thực, có tính khả thi, nếu triển khai thực hiện tốt sẽ khắc phục được những bất cập, khó khăn, vướng mắc trong việc xây dựng đội ngũ hội thẩm nhân dân, nâng cao hiệu quả nhân dân tham gia giám sát việc thực hiện quyền lực tư pháp, bảo đảm lợi ích của nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, phù hợp với mục tiêu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa.
Về Dự thảo Quy chế tổ chức xét xử trực tuyến, các thành viên Ban Chỉ đạo cho rằng, căn cứ vào chủ trương, đường lối của Đảng, pháp luật của Nhà nước về cải cách tư pháp, về chủ trương xây dựng chính quyền điện tử và việc ứng dụng thành tựu của khoa học, công nghệ vào hoạt động của bộ máy Nhà nước; các đạo luật về tố tụng tư pháp và kinh nghiệm tổ chức xét xử trực tuyến của 1 số nước, Tòa án nhân dân tối cao chủ động xây dựng trình cơ quan có thẩm quyền xem xét, quyết định là rất cần thiết.
Tuy nhiên, ở Việt Nam, đây là vấn đề mới; pháp luật hiện hành cũng chưa có quy định về hình thức xét xử trực tuyến và cách thức tổ chức chức phiên tòa xét xử trực tuyến. Vấn đề này còn liên quan nhiều đến các quy định của pháp luật tố tụng hiện hành, tác động đến quyền và nghĩa vụ hợp pháp của tổ chức, cá nhân... Do đó, Ban Chỉ đạo Cải cách tư pháp Trung ương đề nghị Tòa án nhân dân tối cao cần tổ chức xin ý kiến chính thức của các cơ quan, tổ chức có liên quan về việc tổ chức xét xử trực tuyến.
Sau khi lắng nghe ý kiến trao đổi của các thành viên Ban Chỉ đạo, Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc phát biểu kết luận, nêu rõ: Nhà nước ta là Nhà nước của dân, vì dân, đặc biệt cần phát huy quyền làm chủ của nhân dân nhưng phải thực hiện đúng Hiến pháp; tiếp tục quán triệt mục tiêu đổi mới theo tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII, trước hết là hệ thống tư pháp.
Thay mặt Ban Chỉ đạo, Chủ tịch nước hoan nghênh Ban Cán sự Đảng Tòa án nhân dân tối cao đã chuẩn bị công phu các dự thảo Đề án, Báo cáo. Mặc dù còn có những ý kiến khác nhau nhưng các thành viên Ban Chỉ đạo đã đóng góp nhiều ý kiến chuyên sâu, có giá trị cao, thẳng thắn, nhiều chiều, thể hiện rõ quan điểm chỉ đạo của Đảng, Nhà nước ta về cải cách tư pháp. Điều này thể hiện tinh thần trách nhiệm cao của Ban Chỉ đạo Cải cách Tư pháp Trung ương trước Đảng, Nhà nước và nhân dân. Chủ tịch nước đề nghị cơ quan soạn thảo tiếp thu, hoàn thiện Đề án và lắng nghe nhiều chiều các ý kiến của các thành viên, bảo đảm sát thực tiễn, bảo vệ chế độ, quyền lợi của nhân dân.
Chủ tịch nước nhấn mạnh việc tổ chức phiên tòa xét xử trực tuyến là xu thế tất yếu, cần thiết trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghệ 4.0 diễn ra vũ bão trên toàn cầu và sự đe dọa của dịch Covid-19; phù hợp với các cam kết quốc tế mà Việt Nam tham gia và đường lối của Đảng, pháp luật của Nhà nước. Xét xử trực tuyến chỉ là biểu hiện cụ thể của xét xử trực tiếp với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin và bảo đảm yêu cầu tuân theo pháp luật của phiên tòa.
Cho rằng đây là vấn đề mới cần những bước đi thận trọng, chặt chẽ, tránh xảy ra sơ suất, Chủ tịch nước chỉ đạo trước hết nên áp dụng trong xét xử các vụ án dân sự, tranh chấp thương mại, hành chính là chủ yếu và một số vụ án hình sự cần thiết, vừa làm vừa rút kinh nghiệm. Yêu cầu đặt ra là bảo đảm thuận lợi nhưng không ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, đương sự có liên quan các chủ thể trong phiên tòa và bảo đảm nguyên tắc của tố tụng, bảo đảm an toàn, hiệu quả, bảo mật chặt chẽ của quá trình tranh tụng và những vấn đề đặt ra, do đó không thí điểm áp dụng pháp luật trong tố tụng.
Chủ tịch nước đề nghị Tòa án nhân dân tối cao hoàn thiện Đề án bảo đảm không trái với đường lối của Đảng, pháp luật của Nhà nước. Về thẩm quyền xác định khái niệm xét xử trực tuyến, các ý kiến đóng góp đưa ra nhiều phương án, Chủ tịch nước yêu cầu Tòa án nhân dân tối cao có hướng dẫn cụ thể, phối hợp với các cơ quan tố tụng thống nhất phương án báo cáo Thường vụ Quốc hội có ý kiến chính thức.
Về Đề án “Đổi mới và hoàn thiện cơ chế nhân dân tham gia xét xử tại Tòa án đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp”, Chủ tịch nước đánh giá, việc triển khai áp dụng cơ chế Hội thẩm nhân dân tham gia xét xử đã được tiến hành từ nhiều năm qua và đã làm tốt, tuy nhiên cần khắc phục 1 số vấn đề cần quan tâm, khắc phục để làm tốt hơn nữa trong thời gian tiếp theo.
Nhấn mạnh yêu cầu phải tuân thủ Hiến pháp và không làm thí điểm công tác tố tụng và nâng cao tính nhân dân trong quá trình xét xử, Chủ tịch nước chỉ đạo cần triển khai các giải pháp nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng của Hội thẩm nhân dân. Theo đó, yêu cầu đặt ra là cần có đội ngũ Hội thẩm nhân dân tốt nhất cả về số lượng và chất lượng; bảo đảm quyền lợi chính trị và nâng cao tinh thần trách nhiệm của Hội thẩm nhân dân; khắc phục hạn chế trong việc lựa chọn chưa đúng, chưa đủ. Trong quá trình đó, cần chú trọng đến các yếu tố như kiến thức pháp luật của Hội thẩm nhân dân, không chỉ về bằng cấp, mà cần bồi dưỡng, đào tạo, có chính sách chế độ phù hợp.
Chủ tịch nước chỉ đạo đưa nội dung này vào Đề án Chiến lược xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, trong đó có vấn đề cải cách tư pháp để báo cáo cơ quan có thẩm quyền quyết định.
Chủ tịch nước đề nghị Ban Thư ký tập hợp đầy đủ các ý kiến đóng góp, thảo luận để sớm có thông báo kết luận, trước hết là Quy chế tổ chức phiên tòa xét xử trực tuyến tại Tòa án; qua đó tạo điều kiện cho việc xét xử trực tuyến sớm được triển khai trên thực tế.
