Theo khảo sát của Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản (VASEP), đến nay số lượng các đơn hàng xuất khẩu thủy sản đã tăng 10 - 20% so với năm 2020 do các thị trường trên thế giới đều đã khôi phục lại.
Khó khăn bủa vây
Tuy nhiên, từ đầu tháng 8/2021, dịch Covid-19 lan rộng và nhanh từ TP Hồ Chí Minh xuống miền Tây, đặc biệt từ ngày 23/8 đến 15/9, toàn bộ các tỉnh Nam bộ, đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) thực hiện Chỉ thị 16 nghiêm ngặt nên từ vận chuyển nguyên vật liệu, đến thực hiện các thủ tục xuất nhập khẩu, thủ tục C/O, thủ tục cảng,… đều ảnh hưởng mạnh đến tiến độ sản xuất và giao hàng xuất khẩu. Tính đến cuối tháng 8, có tới 40 - 50% các đơn hàng bị giao trễ hẹn và khoảng 10 - 15% các đơn hàng bị hủy. Trường hợp doanh nghiệp (DN) được trở lại sản xuất bình thường sau khi nới lỏng giãn cách (sau ngày 15/9) thì khả năng lấy được các đơn hàng cho mùa lễ cuối năm cũng hạn chế.
Ngoài ra, cước phí vận chuyển của các hãng tàu hiện nay vẫn rất cao, tăng từ 2 đến 10 lần và chưa có sự điều chỉnh phù hợp, thêm vào đó việc book container, book tàu cũng gặp nhiều khó khăn khi DN hoàn toàn thụ động về thời gian và cước tàu nên đã ảnh hưởng rất lớn đến kế hoạch vận chuyển và giá thành sản phẩm thủy sản, làm ảnh hưởng đến sự cạnh tranh của thủy sản Việt Nam.
Thị trường quốc tế đã sôi động trở lại, nhưng năng lực sản xuất chế biến để đáp ứng của các DN thủy sản Việt Nam lại đang là vấn đề. Tính tới cuối tháng 8, chỉ có khoảng 30 - 40% DN thủy sản tại các tỉnh, thành phố phía nam hoạt động được “ 3 tại chỗ”; khoảng 30 - 40% DN không đủ điều kiện thực hiện “3 tại chỗ” đã phải ngừng sản xuất, số phần trăm còn lại đã tạm dừng sản xuất để tổ chức lại nhà máy; trong đó Tiền Giang, Cần Thơ, Hậu Giang, Đồng Tháp là các tỉnh có số lượng DN thủy sản ngừng hoạt động hoàn toàn hoặc tạm ngừng sản xuất nhiều nhất để tổ chức lại thực hiện “3 tại chỗ”.
Thậm chí, theo đánh giá của VASEP, hiện cũng chỉ có khoảng 30 - 40% DN thủy sản đủ năng lực phục hồi sản xuất ngay sau giãn cách, số DN còn lại rất khó hoặc cần thời gian dài để khôi phục lại hoạt động sản xuất. Việc phục hồi sản xuất của DN đang bị ảnh hưởng rất lớn bởi các nguyên nhân như: Chuỗi cung ứng nguyên vật liệu bị dứt gãy, hoặc khó khăn trong vận chuyển; DN bị mất khách hàng do thời gian thực hiện giãn cách quá lâu, không bảo đảm tiến độ giao hàng. Đặc biệt là khó quy tụ lại lực lượng lao động như ban đầu do công nhân chưa được tiêm vaccine nên chưa thể đến cơ sở sản xuất, đã về quê, cách ly, hay đang điều trị Covid-19.
Theo ông Nguyễn Hoài Nam, Phó Tổng thư ký VASEP, hiện doanh nghiệp ngành thuỷ sản đối mặt nhiều áp lực cùng lúc nhưng phức tạp nhất là thiếu lao động, bởi các nhà máy sản xuất tập trung ít cũng có vài trăm, nhiều thì có vài nghìn công nhân. Khi nguồn vaccine không đầy đủ, 70% nhà máy đã phải ngừng sản xuất để đáp ứng mục tiêu ưu tiên chống dịch. Điều này khiến nhà máy phải giảm công suất, dẫn tới doanh nghiệp không đủ lượng hàng cung cấp cho khách theo hợp đồng đã ký; đồng thời cũng không tiến hành thu mua được nguyên liệu từ khai thác cũng như nuôi trồng.
Trong sản xuất và chế biến hàng xuất khẩu, nguồn nguyên liệu đóng vai trò rất lớn và quyết định giá thành sản phẩm, tuy nhiên do ảnh hưởng của dịch bệnh, quy định giãn cách nên DN thủy sản không thể huy động được nguồn nguyên liệu, nguyên liệu bị ùn ứ khiến giá nhiều mặt hàng thủy sản đã giảm mạnh, người dân không tiếp tục thả nuôi…
Dự báo, nguồn nguyên liệu từ nuôi trồng sẽ thiếu từ 20 - 30% và giá nguyên liệu sẽ tăng từ 10 - 20% trong những tháng cuối năm.
Doanh nghiệp cần được tiếp sức
Tại cuộc họp trực tuyến về sản xuất, tiêu thụ thủy sản những tháng cuối năm 2021 vừa được tổ chức tại Hà Nội, nhiều kiến nghị sát sườn của các công ty, hiệp hội sản xuất, kinh doanh thủy sản nhằm vực dậy sản xuất, chế biến thủy sản đã được kiến nghị khẩn cấp với lãnh đạo ngành nông nghiệp, như có chính sách hỗ trợ cho toàn bộ chuỗi sản xuất nuôi trồng và khai thác thủy sản, nhất là người dân trực tiếp sản xuất (về thuế, điện, vốn…).
Nhiều Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn các địa phương đề xuất, cần có chính sách hỗ trợ về giảm thuế, tiền tiêu thụ điện, cũng như khoanh nợ, giãn nợ đối với các khoản vay tín dụng cho doanh nghiệp và người dân tham gia hoạt động trong chuỗi thủy sản bị ảnh hưởng do dịch Covid-19.
Phó Giám đốc Sở NN và PTNT tỉnh Bến Tre Nguyễn Văn Buội, đề nghị: “Cần giảm tiền điện do doanh nghiệp. Như ở Bến Tre, diện tích nuôi tôm công nghệ cao khoảng 1.950 ha, sử dụng điện rất lớn. Ở đây là giảm cho hộ nuôi, có thể thời gian 6 tháng (từ nay đến tháng 3 năm sau), đề xuất giảm từ 15 - 20%. Hỗ trợ cho các doanh nghiệp chế biến về lãi suất ngân hàng với điều kiện các doanh nghiệp phải xây dựng chuỗi liên kết với vùng nuôi để bảo đảm nguồn nguyên liệu cũng như tạo điều kiện về tiêu thụ cho người nuôi”.
Ông Bùi Bá Sự, Phó Tổng giám đốc kinh doanh của Tập đoàn Việt - Úc nhận định, các thị trường Mỹ, châu Âu và Nhật Bản đang hồi phục kinh tế rất nhanh sau khi khống chế được dịch bệnh Covid-19, cùng với đó là nhu cầu nhập khẩu thủy sản, cụ thể là tôm cũng tăng cao. Để nắm bắt cơ hội này, đại diện Tập đoàn Việt - Úc đề xuất tiêm vaccine cho người lao động ngành thủy sản. Những người được tiêm từ 1 mũi trở lên sau 14 ngày được phép đi lại, sản xuất bình thường. Điều này sẽ giúp các nhà máy sớm khôi phục sản lượng, thông suốt trong cả tiêu thụ lẫn thu mua đầu vào.
Nhiều khó khăn đang bủa vây các DN thủy sản, ngoài những vận động tự thân và sáng tạo vượt khó của mỗi đơn vị, rất cần sự tiếp sức kịp thời của các cấp, ngành liên quan. Bởi nếu năng lực sản xuất, chế biến và xuất khẩu của DN không được sớm “phục hổi” thì mục tiêu xuất khẩu 8,8 tỷ USD hàng thủy sản mà chúng ta đặt ra cho cả năm 2021 sẽ rất gian nan.
