CÁCH đây 50 năm, vào thời điểm từ đầu tháng 11 đến nửa đầu tháng 12/1972, Đại đội Ra đa 45, Trung đoàn Ra đa 291 triển khai đội hình chiến đấu tại trận địa Đồi Si, thuộc huyện Đô Lương, tỉnh Nghệ An. Đơn vị có nhiệm vụ quản lý cảnh giới vùng trời phía tây giáp Hạ Lào, nhằm phát hiện B-52 từ xa và thông báo về cho Sở chỉ huy Trung đoàn. Suốt thời gian này, máy bay địch đánh phá ác liệt chung quanh khu vực trận địa, chúng dùng bom và tên lửa Sơ-rai (tên lửa chống ra đa) để đánh vào trận địa. Nhưng cán bộ, chiến sĩ đơn vị vẫn kiên cường bám trụ, ngụy binh, nghi trang để bảo vệ đội hình, lực lượng chiến đấu.
Ngày 18/12/1972, một ngày mùa đông u ám, ảm đạm, suốt ngày không hé một tia nắng. Mức độ đánh phá trong ngày của không quân địch ở Khu 4 giảm đột ngột. 5 giờ sáng, chỉ huy Trung đoàn 291 điện xuống Đại đội 45: “Tổ chức canh trực chiến đấu chặt chẽ, chú ý B-52 bay vào Hà Nội”; đến 15 giờ chiều lại có bức điện tương tự. Xẩm tối, bầu trời miền trung vẫn hoàn toàn yên tĩnh, một sự yên tĩnh đến lạ lùng. Đại đội 45 mở đài ra đa phát sóng liên tục, song đều không thấy xuất hiện tốp mục tiêu nào và không có nhiễu tạp (nhiễu B-52). Đến 18 giờ 40 phút, Sở chỉ huy trung tâm báo động mạng ra đa tăng cường cảnh giới…
Đến 19 giờ cùng ngày, trắc thủ đài 843 Tô Trọng Huy báo cáo: “B-52 ở tọa độ X…”. Nhận được báo cáo, Trung đoàn trưởng Trung đoàn 291 Đỗ Năm cho Đại đội 45 mở máy tiếp tục sục sạo mục tiêu. Mệnh lệnh đó được Đại đội trưởng Đinh Hữu Thuần thực hiện nhanh chóng. Chỉ mấy phút sau, Đài trưởng Nghiêm Đình Tích và các trắc thủ Phạm Hoàng Cầu, Nguyễn Văn Xích thấy ba dải nhiễu tạp mịn màng, dày đặc, di chuyển ổn định ở đúng tọa độ mà trắc thủ Tô Trọng Huy đã thông báo.
Bằng kinh nghiệm được tôi luyện, đúc kết trong quá trình lặn lội ở các chiến trường nghiên cứu phát hiện B-52, kíp chiến đấu xác định đó là nhiễu B-52, rồi nhanh chóng điều chỉnh các núm nút của khí tài. Lập tức trên nền nhiễu dày đặc hiện lên ba chấm sáng lờ mờ của mục tiêu. Lúc đầu toàn kíp vẫn rất bình thản, bởi vì những ngày trước vẫn thường bắt được những tốp B-52 như thế đi ném bom ở Cánh đồng Chum-Xiêng Khoảng (Thượng Lào).
Những tốp B-52 này thường cất cánh từ U-ta-pao (Thái Lan) bay qua sông Mê Công, ngược lên phía bắc, thường thì cứ đến các phương vị từ 270 đến 290 độ là chúng rẽ trái, tiến vào các mục tiêu đánh phá. Vì vậy, tọa độ ấy đã trở nên quen thuộc đối với kíp chiến đấu. Nhưng lần này, ba chấm sáng tín hiệu vượt qua phương vị 290 độ mà vẫn chưa đổi hướng. Thấy lạ, các trắc thủ Phạm Hoàng Cầu và Nguyễn Văn Xích nhìn về phía Đài trưởng Nghiêm Đình Tích chờ đợi.
Đài trưởng Nghiêm Đình Tích căng mắt nhìn mục tiêu đã đến phương vị 300 độ, rồi quả quyết báo cáo với Đại đội trưởng Đinh Hữu Thuần:
- B-52 bay vào miền bắc!
Lập tức Đại đội trưởng Đinh Hữu Thuần hỏi lại:
- Có đúng B-52 không?
Nhìn đường bay của mục tiêu, Đài trưởng Nghiêm Đình Tích quả quyết:
- Đúng B-52!
Đại đội trưởng Đinh Hữu Thuần liền báo về Sở chỉ huy Trung đoàn. Trung đoàn trưởng Đỗ Năm bình tĩnh hỏi lại:
- Xác định lại xem, có đúng B-52 vào miền bắc không?
Lúc này, phương vị 300 độ đã lùi lại phía sau tốp mục tiêu. Cố nén xúc động, Đài trưởng Nghiêm Đình Tích bình tĩnh, nói rành rọt:
- Đúng B-52, mục tiêu sắp bay vào vùng trời miền bắc…!
Ngay lập tức, các phần tử mục tiêu B-52 của Đại đội 45 được phát thẳng về trung tâm và được báo cáo ngay với Tư lệnh Quân chủng Phòng không-Không quân: “B-52 có khả năng đang vào đánh Hà Nội!”. Tư lệnh Lê Văn Tri ra lệnh cho các lực lượng phòng không-không quân chuẩn bị đánh B-52 để bảo vệ trái tim thiêng liêng của Tổ quốc…
Lúc ấy là 19 giờ 15 phút ngày 18/12/1972. Toàn bộ các đơn vị hỏa lực vào vị trí chiến đấu. 19 giờ 44 phút, quả tên lửa đầu tiên của Tiểu đoàn 78, Trung đoàn 257 đã bay vút lên nhằm tốp B-52 có ký hiệu 556 lao tới…; 20 giờ 13 phút, Tiểu đoàn 59, Trung đoàn Tên lửa 261 phóng hai quả đạn vào tốp B-52 có ký hiệu 671 đang bay từ Tam Đảo vào đánh Đông Anh, bắn rơi tại chỗ một chiếc B-52 ở Phủ Lỗ, huyện Đông Anh (đây là chiếc B-52 bị bắn rơi tại chỗ đầu tiên trên bầu trời Hà Nội trong chiến dịch phòng không cuối tháng 12/1972)… Trước đó, lực lượng Không quân đã xuất kích chặn đánh địch, làm cho đội hình máy bay địch rối loạn, tạo điều kiện thuận lợi cho Bộ đội Tên lửa tiêu diệt địch…
Trong 12 ngày đêm từ 18 đến 29/12/1972, quân và dân ta đã tạo nên kỳ tích bắn rơi 81 máy bay Mỹ, trong đó có 34 “siêu pháo đài bay chiến lược B-52”, làm nên “Điện Biên Phủ trên không”, một chiến thắng lẫy lừng trong trang sử vàng của dân tộc. Chiến thắng đó phải kể đến chiến công đầu của Đại đội 45 về “35 phút vàng ngọc”.
Đại tá Trương Văn Chiến, Bí thư Đảng ủy, Chính ủy Trung đoàn Ra đa 291, cho biết: Kế thừa và phát huy truyền thống vẻ vang của Trung đoàn 291 anh hùng trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước; những năm qua, cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn luôn đoàn kết, nỗ lực vượt qua khó khăn, sẵn sàng nhận và hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao. Nhất là, mặc dù địa bàn đóng quân của Trung đoàn phân tán ở nhiều địa phương, nhưng cán bộ, chiến sĩ đơn vị luôn chủ động khắc phục mọi khó khăn, đưa ra đa lên núi cao, vươn xa cánh sóng quản lý tốt vùng trời được phân công.
Trung đoàn thường xuyên tổ chức thực hiện tốt công tác huấn luyện, khai thác làm chủ vũ khí trang bị kỹ thuật mới, cải tiến. Nâng cao khả năng quản lý vững chắc vùng trời, không để sai, sót, lọt, chậm hay hoang báo mục tiêu; chính vì vậy, nhiều năm liên tục, Trung đoàn Ra đa 291 luôn đạt danh hiệu: “Đơn vị huấn luyện giỏi”.
Trung đoàn luôn tập trung làm tốt công tác quản lý tư tưởng, rèn luyện kỷ luật, không có vụ việc vi phạm nghiêm trọng, đơn vị luôn bảo đảm an toàn tuyệt đối; chất lượng tổng hợp và khả năng sẵn sàng chiến đấu ngày càng được nâng lên; các mặt công tác được thực hiện đồng bộ, vững chắc; xây dựng tổ chức đảng trong sạch, vững mạnh tiêu biểu, Trung đoàn vững mạnh toàn diện “mẫu mực, tiêu biểu”, góp phần xây dựng Quân chủng Phòng không-Không quân “Cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại”, bảo vệ vững chắc bầu trời Tổ quốc trong tình hình mới.
