Mở rộng ngành để phát triển
Trong dự thảo đầu tiên, Bộ KH và Đầu tư chọn ra ba DN đầu ngành thuộc các lĩnh vực trọng yếu của nền kinh tế để tập trung phát triển thành “sếu đầu đàn”. Đó là Tổng công ty viễn thông MobiFone (lĩnh vực viễn thông), Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN - lĩnh vực năng lượng), Tập đoàn Công nghiệp viễn thông quân đội (Viettel - lĩnh vực công nghiệp quốc phòng).
Đến nay, cơ quan soạn thảo bổ sung vào danh sách thêm hai lĩnh vực và bốn DN. Đó là Tập đoàn Bưu chính - Viễn thông Việt Nam (VNPT), Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN), Tổng công ty Tân Cảng Sài Gòn và Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam (Vietcombank). Lý do vì sau khi tham vấn ý kiến của giới nghiên cứu và các DN, Bộ KH và ĐT nhận thấy cần thiết phải mở rộng ngành, lĩnh vực quan trọng của nền kinh tế để phát triển.
Các ngành, lĩnh vực được lựa chọn phải có tính chất mở đường, dẫn dắt, hướng tới xây dựng một nền kinh tế độc lập, tự chủ, bền vững. Hướng tới làm chủ công nghệ và có đội ngũ nhân lực chất lượng cao trong thời kỳ cách mạng công nghiệp 4.0; cần thiết trong quá trình phát triển cũng như duy trì vai trò của Nhà nước. Theo tiêu chí này, lĩnh vực được bổ sung gồm cảng biển và logistic; tài chính ngân hàng.
Tiêu chí về DN được chọn cũng được nâng cao hơn. Theo đó, DN phải có tiềm lực về tài chính, đạt yêu cầu về quy mô xét trên tiêu chí tổng tài sản hơn 20 nghìn tỷ đồng hoặc có kết quả tài chính ổn định (lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu ROE cao hơn 6%). Có khả năng mở rộng, chi phối thị trường, chiếm thị phần từ 30% trở lên và có khả năng mở rộng sang thị trường nước ngoài.
Đồng thời, DN phải có hệ thống quản trị tốt trên cơ sở áp dụng các nguyên tắc quản trị doanh nghiệp nhà nước của OECD; có năng lực hấp thụ và làm chủ công nghệ mới, công nghệ cao, hình thành năng lực sản xuất mới có tính tự chủ và khả năng thích ứng, chống chịu của nền kinh tế.
Bộ trưởng KH và ĐT Nguyễn Chí Dũng cho biết, danh sách các DN được chọn là danh sách “mềm”, nghĩa là có thể mở rộng và điều chỉnh, bổ sung theo nhóm ngành cần tập trung phát triển trong từng thời kỳ. Khi Đề án này được phê duyệt, các cơ quan chức năng sẽ thiết kế những chính sách với định hướng đột phá để áp dụng cho các DN được chọn.
Sau cổ phần hóa, DNNN chỉ chiếm khoảng 0,07% số DN cả nước nhưng đóng góp tới 7% tổng tài sản, 10% tổng vốn của các DN trên thị trường và 30% GDP. DNNN còn có những đóng góp quan trọng về lao động, việc làm và vai trò điều tiết, ổn định thị trường khi có bất ổn, góp phần bảo đảm an sinh xã hội, quốc phòng an ninh…
“Tôi muốn nhấn mạnh vai trò của DNNN phải thực sự là những con chim đầu đàn, dẫn dắt, lan tỏa khu vực DN khác. Chủ trương cổ phần hóa, thoái vốn là đúng đắn để DNNN tập trung vào những vấn đề mới, vấn đề lớn và khó, còn lại để cho DN tư nhân làm. Đại hội XIII cũng đặt mục tiêu rất rõ cho các mốc thời gian cụ thể đến năm 2025, 2030 và 2045 phải xây dựng được một nền kinh tế có tính tự chủ cao hơn, sức chống chịu tốt hơn. Muốn vậy, phải phát triển, làm chủ được công nghệ”, Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng nói.
Đặt doanh nghiệp nhà nước vào cơ chế thị trường
Dự thảo Đề án cũng nêu các chính sách chung và chính sách đặc thù nhằm phát huy vai trò mở đường, dẫn dắt, hình thành “sếu đầu đàn”cho nền kinh tế. Chính sách chung là xây dựng hệ thống cơ chế, chính sách theo hướng đổi mới quản lý của chủ sở hữu, tạo điều kiện cho DNNN được hoạt động bình đẳng, chủ động và cạnh tranh với các DN khác.
Cụ thể, xem xét sửa đổi Luật 69 và các văn bản hướng dẫn thực hiện với các định hướng đột phá, tạo sự chủ động cho các DNNN. Trong đó, Nhà nước quản lý theo mục tiêu, giao quyền chủ động, tự quyết trong sản xuất kinh doanh, đầu tư cho DN. Đánh giá hiệu quả hoạt động/đầu tư theo chỉ tiêu tài chính tổng thể, không đi theo từng dự án/hoạt động cụ thể.
Nghiên cứu cơ chế, chính sách tiền lương gắn với năng suất lao động và hiệu quả sản xuất kinh doanh của DN và cho phép DN tự quyết định. Đổi mới công tác quản lý cán bộ, đặc biệt là cán bộ cấp cao để tuyển dụng hoặc thuê cán bộ chất lượng cao, có thể xem xét cả các CEO nước ngoài; thực hiện cử thành viên HĐTV độc lập.
Trao quyền hoặc giao nhiệm vụ cho một số DNNN phát triển các hạ tầng nền tảng để có thể ứng dụng kinh tế chia sẻ, đẩy mạnh phát triển công nghệ số trong tương lai với một số chính sách thử nghiệm có kiểm soát đối với các sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới ứng dụng công nghệ số (sand box).
Đầu tư hình thành một số DNNN hoặc tham gia phát triển các DN có công nghệ mới, có khả năng chiếm lĩnh thị trường và vươn ra thế giới, như: công nghệ môi trường, dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo, năng lượng mới, công nghệ gen, công nghệ vật liệu, công nghiệp an ninh an toàn mạng...) thông qua việc sử dụng nguồn lực của Tổng công ty Đầu tư và kinh doanh vốn nhà nước hoặc cùng phối hợp với các DNNN lớn...
Đối với các DN được lựa chọn, Bộ KH và ĐT đề xuất có cơ chế riêng cho từng lĩnh vực.
Cụ thể, đối với lĩnh vực công nghiệp công nghệ cao: Xây dựng cơ chế, chính sách khuyến khích, phát triển dịch vụ số, nghiên cứu hình thành Quỹ phát triển công nghiệp quốc phòng cho Viettel từ nguồn lợi nhuận sau thuế của DN.
Đối với lĩnh vực năng lượng tái tạo, nghiên cứu các xu thế phát triển công nghệ mới, như năng lược hóa học hydrogen, LNG. Ban hành các cơ chế chính sách hỗ trợ việc kết nối các cụm cảng nhằm tạo thành mạng lưới cung cấp dịch vụ cảng biển...
Cơ quan soạn thảo cũng nêu rõ: Các cơ chế phát triển “sếu đầu đàn” phải bảo đảm phù hợp với các định hướng phát triển kinh tế-xã hội của đất nước, tuân thủ các cam kết quốc tế của Việt Nam đối với DNNN. Không làm méo mó các quan hệ trên thị trường, tạo sự cạnh tranh, bình đẳng giữa các DN thuộc mọi thành phần kinh tế. Tăng cường sự công khai, minh bạch của chính sách.
Góp ý cho dự thảo, các chuyên gia kinh tế cho rằng, vấn đề mấu chốt để hình thành “sếu đầu đàn” là cơ chế nào để DNNN tối đa hóa nguồn lực đang nắm giữ, đồng thời phân bổ hiệu quả nguồn lực để DN tư nhân được tiếp cận bình đẳng, công bằng các nguồn lực đất đai, tín dụng... Trao quyền cho DNNN nhưng cũng phải tạo lập được cơ chế giám sát hiệu quả tại các DNNN được lựa chọn.
Nguyên Bộ trưởng Thương mại Trương Đình Tuyển nhấn mạnh: Phải đặt DNNN vào kinh tế thị trường, buộc DNNN phải cạnh tranh bình đẳng với các thành phần DN khác thì mới có thể phát triển. Ngược lại, lãnh đạo DNNN cũng cần được trao đầy đủ quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm, mạnh dạn đổi mới sáng tạo trong quá trình quản lý, điều hành sản xuất kinh doanh.
