Phát huy truyền thống chiếng chèo Ðông

Qua hơn nghìn năm phát triển, từ khi bà Tổ nghề chèo Phạm Thị Trân vâng mệnh Ðinh Tiên Hoàng đế sáng tạo, truyền dạy những làn điệu chèo cho nhân dân và quân lính, hình thành một vốn di sản quý báu của chiếng chèo Ðông, là cơ sở nền tảng để chèo Hưng Yên hôm nay phát huy thế mạnh, tạo dựng một vị thế vững chắc trong nền nghệ thuật sân khấu dân tộc và trong tình cảm, tấm lòng yêu mến của công chúng. Trong cuộc sống hiện đại, chèo vẫn có một sức sống, một sự lan tỏa lặng lẽ mà không kém phần quyết liệt. Xưa nay, chèo gắn với văn hóa làng xã và do chính những người nông dân 'chân lấm, tay bùn' tham gia sáng tạo và thưởng thức. Khi ra với phố thị, 'lên đời' trên sân khấu rạp hát, chèo tiếp tục là sự trở về với cội nguồn văn hóa dân gian, là tiếng nói và sự phản ánh sinh hoạt cũng như xã hội thông qua nghệ thuật của các tầng lớp bình dân số đông trong xã hội. Chèo gần gũi với đời sống, với ngôn ngữ và sinh hoạt của người lao động, phù hợp tâm lý cũng như khả năng cảm nhận, là lời ăn, tiếng nói, tâm tư, suy nghĩ của họ. Chính bởi vậy, chèo luôn luôn có một bộ phận công chúng đông đảo của riêng mình, sẵn sàng ngả nghiêng bên các vai diễn và các làn điệu 'í ơi'.

Từ những chiếu chèo sân đình, nâng cao hơn là các gánh chèo gia đình, các phường chèo, rồi lớn nhất là đến các chiếng chèo (hay còn gọi một cách khác là vùng chèo) mang các đặc điểm đặc trưng của các làn điệu, hình thức diễn xướng dân ca vùng, miền. Chiếng chèo Ðông xưa và chèo Hưng Yên là đất chèo gốc, 'cái nôi' của các làn điệu chèo cổ, cho đến hôm nay vẫn còn đó nhiều chiếu chèo, phường chèo làng, xã truyền thống, đại diện cho một vùng phong cách. Xưa có các nghệ sĩ được dân gian suy tôn thành các 'tổ chèo', 'trùm chèo' như: Phạm Thị Trân, Ðào Văn Só, Sái Ất, Ðào Thị Huệ thì sau này có Nguyễn Ðình Nghị cùng các cố NSND: Cả Tam, Trùm Thịnh, Hoa Tâm; các NSND: Nguyễn Thị Mai Lý, Mạnh Tưởng, v.v.

Nhà hát chèo Hưng Yên ngày nay đã phát huy được lợi thế của một vùng nôi chèo truyền thống xứ Ðông và không ngừng phát triển để trở thành một đơn vị nghệ thuật sân khấu chèo khá mạnh trong làng sân khấu chuyên nghiệp. Chấp nhận dấn thân, chủ động mang nghệ thuật chèo đến với công chúng, kể cả các vùng sâu, vùng xa, bên cạnh việc dàn dựng các vở mới có nhiều tìm tòi đổi mới về cả nội dung và hình thức biểu diễn để thu hút khán giả đến với sân khấu chèo, các nghệ sĩ nhà hát còn không ngừng tìm hiểu, khai thác và phát huy vốn chèo cổ truyền thống với tất cả sự say mê, tâm huyết. Cũng từ đó, các nghệ sĩ, diễn viên Nhà hát chèo Hưng Yên đã trưởng thành nhanh chóng, đoạt nhiều thành tích cao tại các kỳ hội thi, hội diễn sân khấu chuyên nghiệp khu vực và toàn quốc như: Nhạc sĩ Thịnh Trường; các nghệ sĩ: Khắc Nghĩa, Xuân Sanh, Thanh Lam, v.v. Một số vở diễn của nhà hát đã để lại ấn tượng tốt đẹp trong lòng công chúng và bạn nghề, ghi dấu thành công về nghệ thuật, trong đó có vở diễn Danh y vào Phủ chúa, vở chèo Hương Cúc, vở Tống Trân - Cúc Hoa, vở Lưu Bình Dương Lễ, Tấm Cám, Nỗi đau người lương thiện, Người tử tù, Nàng Trinh Nguyên, Giọt máu đào, Em phải xa anh... và hàng chục trích đoạn, tiểu phẩm được biểu diễn ở trong và ngoài tỉnh thu hút hàng nghìn lượt người xem.

 Tuy nhiên, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hưng Yên cũng cần có những kế hoạch trong công tác bảo tồn, giữ gìn và phát huy nghệ thuật chèo truyền thống ngay từ các làng, xã với các chiếu chèo, phường chèo làng, duy trì phong trào hát chèo trong nhân dân. Ðặc biệt cần chú ý đến thế hệ trẻ, để từ đó có được những lớp khán giả tương lai đam mê và yêu thích chèo. Sở cần tiếp tục chỉ đạo và tạo điều kiện hỗ trợ nhà hát phối hợp Trung tâm Bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc thực hiện Dự án Sân khấu học đường đưa nghệ thuật chèo vào các trường học, giúp các em học sinh làm quen và hiểu nghệ thuật chèo, thấy được cái hay, cái độc đáo của chèo và từ đó đi đến yêu thích loại hình nghệ thuật này, đồng thời còn có thể biểu diễn được cả các làn điệu chèo. Với phương thức xã hội hóa, kêu gọi sự đóng góp của các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh, Sở nên định kỳ tổ chức các liên hoan chèo giữa các chiếu chèo trong tỉnh, tổ chức cho đoàn chèo tỉnh lưu diễn thường xuyên ở các địa phương hoặc mời những đơn vị chèo ở các nơi về biểu diễn giao lưu để người xem có dịp thưởng thức nét hay của các chiếng chèo bạn.

Cùng với việc tìm cách cách tân chèo một cách phù hợp, cần có kế hoạch bảo tồn và phổ cập trong công chúng yêu chèo những trích đoạn chèo cổ, làn điệu chèo cổ. Ðáng chú ý, nếu có thể, tìm cách đưa chèo trở lại với vẻ đẹp nguyên sơ ban đầu của nó với các chiếu chèo sân đình, chứ không chỉ ở các sân khấu, rạp hát, từ đó phát huy thế mạnh của một loại hình nghệ thuật giải trí dân dã, gần gũi với quần chúng nhân dân lao động, để họ xem, cùng ngẫm, cùng thấm cái hay, cái đẹp của di sản nghệ thuật mà cha ông để lại và cùng tham gia vào như một nhu cầu tự thân. Có vậy, nghệ thuật chèo mới thật sự có cơ hội 'ăn sâu, bám rễ' trong đời sống, được bảo tồn, giữ gìn và phát huy.