Múa lân ở Huế

Huyên náo phố giàu

Không ai nhớ múa lân có từ khi nào. Chỉ biết, trong đêm trung thu các đội lân lớn nhỏ ở Huế sẽ ồ ạt xuống đường, trẻ em được ca mẹ chở đi xem và một số cửa hàng sẽ phải đóng cửa sớm để khỏi phải treo tiền thưởng bởi các đội lân đua nhau xông vào múa kể cả khi không nhận được lời mời.

Riêng những đội lân đang múa, gây tắc đường trên đường Trần Hưng Đạo lúc này thì khác. Họ đến đây bằng ô tô tải. Cả đội ngồi trên thùng xe, đến nơi chỉ có việc nhảy xuống múa theo hợp đồng đã kí trước giữa chủ cửa hàng và lãnh đội của đội lân từ trước mùa trung thu. Những bài múa lân theo hợp đồng với tính chất quảng bá cửa hàng trong đêm trung thu thường kéo dài khoảng 10-15 phút. Kết thúc điểm này, các đội lân lại leo lên xe chạy đi biểu diễn ở điểm khác.

Nói thế không có nghĩa trên đường này không có sự xuất hiện của những đội lân nhỏ hơn. Thỉnh thoảng tôi vẫn bắt gặp những đội lân của người lớn đánh trống “thùng” “thùng”, xông vào cửa hàng. Tuy nhiên, chỉ 1-2 phút sau họ đã phải trở ra vì không được chủ cửa hàng đón nhận. Còn những đội lân nhỏ hơn nữa, nhất là những đội lân của các em nhỏ, khi qua trục đường này thường im lặng, cun cút kéo nhau đi qua thật nhanh. Vì có dừng lại, xông vào múa thì các em cũng chẳng nhận được gì ngoài sự xua đuổi.

Trái với không khí sôi động đang diễn ra ở khu thương mại sầm uất nhất ở Huế, phía bên cầu Tràng Tiền hoạt động múa lân có vẻ thưa thớt, ít gây được sự chú ý hơn. Đây cũng là khu buôn bán, nhưng nhìn bề ngoài, các cửa hàng ở trên các trục đường Hùng Vương, Lê Lợi, Hà Nội… không tạo được vẻ lộng lẫy, hào nhoáng, “ăn ra làm nên” như các của hàng ở trên đường Trần Hưng Đạo. Có lẽ vì thế mà nó không đủ sức hấp dẫn các đội múa lân lớn?

Ông Long, người đạp xích lô trước khách sạn Duy Tân đưa tôi về các khu đông dân ở nội vi thành phố Huế như Kiểm Huệ, Nam Vĩ Dạ… Trên đường đến đó, thỉnh thoảng tôi bắt gặp một vài đội múa lân đánh trống dong cờ đi ngoài đường mà không dừng lại múa ở đâu cả. Hầu hết các ngôi nhà dọc các tuyến đường này đều đã đóng cửa dù lúc này mới 20giờ. Ông Long kể, dù là nhà nghèo nhưng trung thu năm nào vợ con ông cũng phải đóng  cửa, tắt đèn để tránh đầu lân của bọn trẻ con trong xóm đến múa xin tiền. Ông nói: “Không biết lân mô ra mà nhiều rứa không biết. Khu phố chỉ hơn 200 hộ, mà có gần chục đội lân”.

Truyền nhân đời thứ hai của “lò” làm đầu lân lâu đời nhất ở Huế.

“Truyền thống”

Còn nhớ cách đây khoảng 20 năm, cứ đến dịp trung thu, bọn trẻ con ở Huế thường kéo nhau đến tiệm làm đầu lân Thu Đông trên đường Phan Đăng Lưu ngấp nghé xem người ta làm đầu lân như thế nào để bắt chước, làm một chiếc. Tuy chẵng thấy được gì ngoài việc chủ lò lân gắn râu, mắt cho đầu lân, nhưng với bọn trẻ thì đó là một thành công lớn. Trong những ngày trung thu, nhìn những chiếc đầu lân tự làm của bọn trẻ mới thấy hay, cái thì như cái thùng các- tông, cái thì như chiếc nón lá, nhưng râu và mắt của đầu lân thì đẹp khỏi chê.

Đến giờ, trên phố ngày càng hiếm những chiếc đầu lân tự làm. Bọn trẻ đi mua đầu lân làm sẵn ở phố rồi mang về múa cùng nhau. Lượng “cầu” nhiều, bởi thế lò làm đầu lân Thu Đông- nơi làm đầu lân đầu tiên ở Huế càng ngày càng phát đạt. Truyền nhân thứ hai của cơ sở- ông Đoàn Văn Trai, 56 tuổi là người vui tính, có lẽ do làm đầu lân và tiếp xúc nhiều với trẻ con. Ông nói: “Tui làm cả năm để bán trong vài ngày, bán ngày vài nhưng tiền tiêu đủ trong cả năm. Năm này tui làm hơn 1000 chiếc to, nhỏ, bán hết từ ngày 10.8 Âm lịch”.

Cách đây hàng chục năm, trước ngày giải phóng ba ông Trai đã vào thành phố Hồ Chí Minh học nghề làm đầu lân. Lúc trở về, hàng ngày cụ đều túc tắc ngồi chẻ tre chẻ mây đan đan, cột cột đắp thành những cái đầu lân có sườn mây tre rồi để đó. Giáp tiết trung thu, cụ mới ra chợ mua vải, nấu hồ đắp, vẽ, cho ra đời những chiếc đầu lân chắc chắn nhìn rất dữ, để bán. Tiếng là làm cả năm nhưng thực ra, mỗi năm cụ chỉ làm chưa đến 10 chiếc đầu. Ngoài nguồn thu nhập từ sản phẩm bán vào đầu Thu, gia đình ông còn sống bằng nghề đan len bán vào mùa Đông. Tên của tiệm Thu Đông có từ xưa được hình thành từ sản phẩm bán theo mùa.

Sẵn đầu lân, hồi đó cụ ông  đã tổ chức một đội múa lân gồm những thanh niên trong xóm và một số ít thanh niên ở phường Phú Cát, Phú Bình, Phú Hoà lân cận. Nhớ không nhiều nhưng ông Trai vẫn “điểm danh” được một số thành viên trong đó có tên một số cụ mà bây giờ, con cháu các cụ vẫn theo nghề, tự nhận đội lân của mình là “lân Huế có truyền thống nhất”.

“Bài múa lân hồi xưa không nhiều như bây giờ, chủ yếu là tập lại từ những bài múa mà người dân ở thành phố Hồ Chí Minh vẫn múa”- ông Trai kể tiếp: “Cứ đến trung thu là đội lân lại đi múa theo lời mời. Chủ yếu là ở các hãng buôn trên đường Trần Hưng Đạo, Chi Lăng, Huỳnh Thúc Kháng, và các trường học. Thỉnh thoảng, đội còn được mời đi múa mừng lễ tân gia, đón tiếp quan khách”.

Những trò vui của trẻ em trong đêm Trung thu
cần được tạo điều kiện, cổ vũ.

Đưa lân Huế xuống lề đường Huế

Biết tôi đang quan tâm đến điệu múa lân Huế, ông Trai phì cười: “Lân Múa ở Huế thì gọi là lân Huế”. Tôi cự lại: Nhưng thấy múa, điệu trống rất giống lân Trung Quốc? Nghe câu này, ông lại cười khà khà. “Thiệt tình cũng có điệu múa lân Huế, nhưng đó là điệu múa trong cung. Tôi cũng là người chịu đọc nên có biết: Trong dân gian vùng đồng bằng Bắc bộ từ xưa đã có điệu múa "Tứ linh" (long, lân, quy, phụng). Về sau, triều đình nhà Nguyễn đã cho dàn dựng thành một điệu múa “Lân mẫu xuất lân nhi” của cung đình để phục vụ cho các dịp khánh hỉ. Điệu múa này được xây dựng trên cơ sở điệu múa Mã Vũ, Bát Man đi kèm với một số động tác âu yếm, chăm sóc, đùa giởn.. của lân bố mẹ khi sinh hạ một lân con. Điệu múa này nhằm ca ngợi niềm hạnh phúc gia đình và sự trường tồn của nhân loại”.

Nhưng những đội lân múa kiểu này chưa thấy xuất hiện trong tết trung thu-tôi nhắc lại làm ông Trai thở dài: Các điệu múa lân trên đường phố ở Huế lúc này “trông giống điệu múa ở các cuộc thi múa lân quốc tế hơn. Mấy năm trước, đến độ Trung thu là thành phố lại tổ chức thi múa lân, nhưng tui cũng không thấy đội mô múa “lân mẫu xuất lân nhi” hết. Hình như điệu nớ chỉ dừng lại trên sân khấu chứ chưa ra được lề đường”.

Ngẫm một lát, ông tiếp: Múa lân chủ yếu là do trẻ con múa vui trong đêm trung thu, khó mà yêu cầu các cháu thiếu nhi múa theo bài bản lân Huế. Với nhóm đối tượng này, các khu phố, trường học có cách hướng dẫn thì sẽ tránh được “loạn” đầu lân. Còn với các đội lân Huế đang sinh hoạt ở các Nhà văn Hoá, nếu được thì nên tập, biểu diễn mỗi khi có đông người xem như trong đêm trung thu”. Ông nói làm tôi sực nhớ đến hàng trăm người đứng kẹt cứng trên đường Trần Hưng Đạo để xem múa lân rồi gật gù: Ông nói hay, biết đâu bằng cách này sẽ góp phần bảo tồn thêm được một nét văn hoá cung đình của Huế.