Lập lại trật tự vỉa hè: Hà Nội sẽ vượt qua “vòng lặp đánh trống bỏ dùi”?

Diện mạo mới của phố phường Hà Nội

Liên tục trong nhiều ngày qua, Ban Chỉ đạo 197 các phường Cửa Nam, Hoàn Kiếm, Ba Đình (thành phố Hà Nội) đã tổ chức ra quân, quyết dẹp bỏ tình trạng lấn chiếm vỉa hè. Lực lượng chức năng đẩy mạnh tuyên truyền và vận động các hộ kinh doanh ký cam kết thực hiện văn minh đô thị. Đồng thời, tiến hành tháo dỡ hàng trăm mái che và biển quảng cáo sai phép hoặc che khuất vỉa hè. Sau khi được lực lượng chức năng nhắc nhở và tuyên truyền về việc giữ gìn trật tự vỉa hè, các hộ kinh doanh đã chấp hành nghiêm, trả lại vỉa hè sự thông thoáng vốn có, giúp không gian đi lại của người dân thuận tiện hơn và cảnh quan phố phường trở nên gọn gàng, sạch đẹp.

Theo ghi nhận của phóng viên Báo Nhân Dân, từ các khu phố cổ sầm uất như Hàng Mã, Hàng Lược cho đến các tuyến đường trung tâm, diện mạo đô thị đang có sự chuyển biến rõ rệt…

Tại hầu hết tuyến phố trên địa bàn các phường Cửa Nam, Hoàn Kiếm, Ba Đình, vỉa hè đã thông thoáng và có trật tự hơn so với trước. Chị Trần Thị Hòa ở phường Hoàn Kiếm chia sẻ: “Đường phố giờ thay đổi hẳn. Không còn cảnh hàng hóa bày la liệt, chiếm hết cả vỉa hè. Tôi có thể thoải mái đi bộ trên vỉa hè thay vì phải đi xuống lòng đường như trước đây. Tôi gần như không nhận ra tuyến phố mà ngày nào mình cũng đi qua”.

Được biết, việc thí điểm xây dựng phường kiểu mẫu về trật tự, văn minh đô thị của thành phố Hà Nội lần này sẽ được triển khai theo 3 giai đoạn cụ thể: Giai đoạn 1 tập trung điều tra cơ bản, tuyên truyền, sắp xếp trật tự từ ngày 15/11/2025 đến 30/11/2025. Giai đoạn 2 tiến hành tổng kiểm tra, xử lý, giải tỏa các trường hợp vi phạm từ ngày 30/11/2025 đến 31/12/2025. Giai đoạn 3 duy trì công tác kiểm tra, phòng ngừa, ngăn chặn tái vi phạm từ ngày 1/1/2026 đến hết ngày 15/2/2026. Nhiều người dân bày tỏ hy vọng với quyết tâm của cơ quan chức năng các cấp, tình trạng lấn chiếm vỉa hè sẽ được xử lý dứt điểm, góp phần xây dựng phố phường thông thoáng, văn minh và thuận tiện hơn cho người dân.

Việc cơ quan chức năng thành phố Hà Nội ra quân “giành lại vỉa hè” cho người đi bộ nhận được sự quan tâm đặc biệt của dư luận. Đại đa số người dân đều ủng hộ quyết tâm của chính quyền thành phố. Họ cho rằng việc lấn chiếm vỉa hè, lòng đường đã kéo dài quá lâu, gây cản trở nghiêm trọng đến không gian đi bộ, an toàn giao thông và làm xấu đi hình ảnh chung của Thủ đô.

Anh Vũ Văn Thành ở phường Ba Đình chia sẻ: “Giành lại vỉa hè cho người đi bộ là việc cần làm và làm kiên quyết. Phải đưa vỉa hè trở về đúng công năng là lối đi dành cho người đi bộ, thay vì trở thành bãi đỗ xe, nơi bày bán hàng hóa tùy tiện. Điều này không chỉ góp phần xây dựng văn hóa, văn minh đô thị mà còn bảo đảm an toàn cho người dân và du khách khi không phải đi xuống lòng đường”.

Chị Ngô Thị Huế, khách du lịch đến từ thành phố Đà Nẵng cho biết: “Trở lại phố Hàng Mã lần này thực sự tôi thấy rất khác so với trước đây. Các hộ kinh doanh trên phố Hàng Mã đưa hàng hóa vào sâu bên trong, dọn dẹp vỉa hè, góp phần tạo không gian thông thoáng và trật tự hơn. Tôi không còn phải luồn lách giữa các phương tiện, hàng hóa khi đi trên vỉa hè”.

Nguyên nhân của tình trạng “đánh trống bỏ dùi”

Bên cạnh những ý kiến đồng tình, ghi nhận kết quả bước đầu của đợt ra quân “giành lại vỉa hè” cho người đi bộ, cũng còn nhiều ý kiến băn khoăn về những tác động của đợt ra quân đối với người dân sinh sống trên các tuyến phố.

Là một tiểu thương có gần 20 năm kinh doanh trên phố Hàng Mã, ông Hoàng Văn Đức cho biết, các hộ kinh doanh rất ủng hộ chủ trương, chính sách của thành phố, tạo đường thông, hè thoáng và khu phố văn minh. Tuy nhiên, mọi người cũng mong muốn cơ quan chức năng có giải pháp để bảo đảm hài hòa giữa duy trì trật tự đô thị và hoạt động kinh doanh của người dân. “Mình là công dân Thủ đô nên cũng luôn mong Hà Nội văn minh, phát triển. Song, với các tuyến phố như Hàng Mã nên có cơ chế đặc thù, trở thành phố đi bộ hoặc phố chuyên bán đồ truyền thống… Tôi rất mong chính quyền có giải pháp để vừa giữ trật tự, vừa hài hòa với đời sống dân sinh và giữ được nét độc đáo của các tuyến phố", ông Hoàng Văn Đức chia sẻ thêm.

Như đã nói, việc ra quân “giành lại vỉa hè” cho người đi bộ của thành phố Hà Nội trong những ngày qua đã thu được những kết quả tích cực. Song thực tế cho thấy, trước đây, Hà Nội từng thực hiện nhiều chiến dịch nhằm lập lại trật tự đô thị, khắc phục việc chiếm dụng vỉa hè trái phép nhưng hầu hết đều rơi vào tình trạng “đánh trống bỏ dùi”. Nhiều nơi, ngay khi lực lượng chức năng vắng bóng, vỉa hè lại bị chiếm dụng, người đi bộ lại bị đẩy xuống lòng đường.

Theo các chuyên gia, có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng nêu trên. Các chiến dịch nhằm lập lại trật tự đô thị, khắc phục việc sử dụng vỉa hè trái phép thường thực hiện theo đợt cao điểm, thiếu tính thường xuyên, liên tục. Việc buông lỏng quản lý sau các đợt cao điểm đã dẫn đến biểu hiện “nhờn luật” ở một bộ phận người dân và việc “ngại va chạm” ở số ít cán bộ cơ sở. Bên cạnh đó là những bất cập về hạ tầng đô thị của Thủ đô như việc thiếu bãi đỗ xe trầm trọng đẩy phương tiện lên vỉa hè; quy hoạch vỉa hè chưa đồng bộ, chỗ quá rộng bỏ không, chỗ quá hẹp lại đông người buôn bán;…

Đồng thời, việc thiếu tính hài hòa trong bảo đảm lợi ích của người dân trên các tuyến phố cũng hạn chế phần nào kết quả các chiến dịch ra quân “giành lại vỉa hè” cho người đi bộ. Ông Trần Anh Tuấn, Trưởng ban tư vấn pháp luật và thông tin truyền thông, Viện Kinh tế và Pháp luật Quốc tế nhìn nhận: “Lập lại trật tự đô thị, trả lại đúng công năng của vỉa hè ở Hà Nội là việc làm cần thiết. Nhưng cũng cần nhận thấy là từ lâu, 'kinh tế vỉa hè' đã là nguồn thu nhập, bảo đảm đời sống của hàng nghìn lượt người dân. Giải quyết tốt vấn đề này là cơ sở để tránh tái diễn tình trạng lấn chiếm, chiếm dụng trái phép vỉa hè”.

Đồng bộ giải pháp để có hiệu quả lâu dài

Để khắc phục tình trạng “đánh trống bỏ dùi” trong lập lại trật tự đô thị, khắc phục việc sử dụng vỉa hè trái phép, Hà Nội cần một tư duy quản lý mới, chuyển từ mệnh lệnh hành chính sang mô hình quản trị đô thị hiện đại, khoa học và nhân văn. Các chuyên gia và nhà quản lý cho rằng, cần tập trung thực hiện đồng bộ nhóm giải pháp “kiềng ba chân” bao gồm quy hoạch, kinh tế và con người.

Về quy hoạch, cần chuyển từ tư duy “cấm” sang tư duy “quản lý và khai thác”. Tiến sĩ Nguyễn Văn Minh, Chuyên gia Pháp lý Truyền thông Việt nhấn mạnh: “Vỉa hè Hà Nội mang trong mình lịch sử của một đô thị buôn bán nhỏ. Do đó, quy hoạch vỉa hè không thể áp dụng một mẫu số chung cho toàn thành phố”. Thành phố Hà Nội cần nghiên cứu, quy hoạch các “tuyến phố đặc thù”. Đối với khu vực phố cổ, phố cũ nơi vỉa hè hẹp nhưng có giá trị thương mại, du lịch cao có thể áp dụng phương án “phố ưu tiên đi bộ và thương mại”, hạn chế hoặc cấm phương tiện cá nhân theo giờ để nhường không gian cho cả du khách lẫn hộ kinh doanh. Ngược lại, kiên quyết thu hồi 100% vỉa hè tại các tuyến huyết mạch giao thông để dành cho người đi bộ. Sự phân định rõ ràng về “công năng ưu tiên” sẽ giúp lực lượng chức năng dễ dàng xử lý, tránh tình trạng “phạt cho tồn tại”.

“Với những tuyến phố có giá trị thương mại, du lịch cao, nên cho phép các hộ kinh doanh tận dụng vỉa hè vào các khung giờ thấp điểm (ví dụ: từ 19 giờ đến 23 giờ) để phát triển kinh tế ban đêm. Sau khung giờ thấp điểm, vỉa hè phải được trả lại sự thông thoáng cho giao thông. Việc này vừa giúp dân có thu nhập, vừa giữ được trật tự giờ cao điểm” Tiến sĩ Minh trao đổi thêm.

Phải coi vỉa hè là một tài sản công đặc biệt có thể cho thuê có điều kiện. Hà Nội cần sớm hoàn thiện Đề án thu phí sử dụng lòng đường, vỉa hè với nguyên tắc: Công khai-Minh bạch-Số hóa. Mọi vị trí cho thuê phải được đưa lên bản đồ số, bản đồ trực tuyến, niêm yết giá công khai và ưu tiên thanh toán không dùng tiền mặt. Đồng thời, cấp mã QR định danh cho các hộ kinh doanh có nhu cầu thuê vỉa hè. Mã QR được dán công khai tại vị trí buôn bán. Mã QR định danh tại từng điểm kinh doanh không chỉ để quản lý thu phí mà còn là công cụ để người dân giám sát. Khi nguồn lợi từ vỉa hè được minh bạch hóa, dòng tiền này sẽ quay lại tái đầu tư cho hạ tầng, chỉnh trang đô thị, tạo ra sự đồng thuận lớn trong nhân dân".

Luật sư Hoàng Thị Oanh (Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội)

Bên cạnh đó, cần tăng cường minh bạch hóa “kinh tế vỉa hè” bằng công nghệ và tài chính. Điều này xuất phát từ lo ngại của một số người dân về việc nộp phí thuê vỉa hè có thể nảy sinh tiêu cực, lợi ích nhóm hoặc tình trạng “phạt cho tồn tại”. Để giải quyết, Luật sư Hoàng Thị Oanh (Đoàn Luật sư thành phố Hà Nội) kiến nghị: “Phải coi vỉa hè là một tài sản công đặc biệt có thể cho thuê có điều kiện. Hà Nội cần sớm hoàn thiện Đề án thu phí sử dụng lòng đường, vỉa hè với nguyên tắc: Công khai-Minh bạch-Số hóa. Mọi vị trí cho thuê phải được đưa lên bản đồ số, bản đồ trực tuyến, niêm yết giá công khai và ưu tiên thanh toán không dùng tiền mặt. Đồng thời, cấp mã QR định danh cho các hộ kinh doanh có nhu cầu thuê vỉa hè. Mã QR được dán công khai tại vị trí buôn bán. Mã QR định danh tại từng điểm kinh doanh không chỉ để quản lý thu phí mà còn là công cụ để người dân giám sát. Khi nguồn lợi từ vỉa hè được minh bạch hóa, dòng tiền này sẽ quay lại tái đầu tư cho hạ tầng, chỉnh trang đô thị, tạo ra sự đồng thuận lớn trong nhân dân".

Đặc biệt, cần phát huy sức mạnh của hệ thống chính trị cơ sở và bảo đảm tính nhân văn trong xử lý. Đây là yếu tố then chốt để duy trì hiệu quả lâu dài, bền vững trong công tác quản lý trật tự đô thị. Trách nhiệm giữ gìn vỉa hè không thể “khoán trắng” cho lực lượng Công an hay Ban Chỉ đạo 197 các xã, phường mà cần sự vào cuộc của cấp ủy, chi bộ, tổ dân phố và các đoàn thể chính trị xã hội.

Nhiều chuyên gia cũng nhấn mạnh đến vấn đề hài hòa lợi ích giữa cá nhân và cộng đồng trong công tác quản lý vỉa hè hiện nay. Song song với công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức, ý thức của người dân trong chấp hành quy định về quản lý, sử dụng vỉa hè, cơ quan chức năng các cấp cần có cơ chế, chính sách phù hợp để hạn chế tối đa những ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống người dân.

Ông Trần Anh Tuấn, Viện Kinh tế và Pháp luật Quốc tế, đưa ra góc nhìn nhân văn: "Đằng sau gánh hàng rong là sinh kế của cả một gia đình". Do đó, song song với việc lập lại trật tự, chính quyền cơ sở cần chủ động rà soát, bố trí các điểm kinh doanh tập trung (chợ phiên, khu ẩm thực quy hoạch, các ngõ phố rộng...) để di dời các hộ kinh doanh nhỏ lẻ, người bán hàng rong vào hoạt động đúng quy định. Chỉ khi người dân thấy quyền lợi của mình được bảo đảm trong trật tự chung, thấy chính quyền xử lý thấu tình đạt lý, thì ý thức tự giác mới được hình thành. Đó cũng là điều kiện tiên quyết để ngăn chặn tình trạng tái lấn chiếm vỉa hè để kinh doanh trái quy định.

Liên quan đến vấn đề này, trao đổi với báo chí, ông Nguyễn Tùng Lâm, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân phường Cửa Nam, thành phố Hà Nội cho biết, đơn vị đã chỉ đạo cơ quan chức năng nghiên cứu các giải pháp để hỗ trợ các cơ sở kinh doanh, nâng cao hiệu quả kinh doanh để không còn phụ thuộc vào hoạt động lấn chiếm vỉa hè.

Về lâu dài, cần khắc phục triệt để những bất cập về hạ tầng đô thị của Thủ đô. Trọng tâm là sớm xây dựng các bãi xe ngầm, nổi theo quy hoạch để tăng diện tích giao thông tĩnh, từng bước giải quyết căn bản tình trạng thiếu chỗ đỗ xe.

Hiện nay, chiến dịch lập lại trật tự vỉa hè tại Hà Nội đang nhận được sự ủng hộ rộng rãi của bạn đọc và người dân. Đây không chỉ là câu chuyện về không gian đô thị, mà còn là vấn đề về văn hóa ứng xử, về kỷ cương và văn minh đô thị. Thực tế cho thấy, vỉa hè vừa là nơi đi lại, vừa là không gian sống, là văn hóa, là sinh kế. Việc quản lý vỉa hè chỉ thực sự có hiệu quả khi người đi bộ thấy an toàn, người kinh doanh thấy được tôn trọng và Nhà nước thu được ngân sách một cách minh bạch, hiệu quả.