Khoa học mở (Open science) là chủ đề quan trọng và có nhiều góc nhìn khác nhau trong thời đại chuyển đổi số, khi tri thức nhân loại ngày càng rộng mở và cần được chia sẻ.
Phiên họp toàn thể của UNESCO tại Paris, diễn ra từ ngày 9 đến ngày 24/11/2021, đã đưa ra “Khuyến nghị về Khoa học mở” và được 193 quốc gia trên thế giới công nhận là định nghĩa đầu tiên mang tính toàn cầu về Khoa học mở.
Định nghĩa đó được diễn dịch như sau: Khoa học mở là một kiến trúc tổng thể bao gồm những sự dịch chuyển và thực thi có mục đích làm cho tất cả tri thức khoa học đa ngôn ngữ trở thành có thể tự do truy cập, sử dụng và tái sử dụng bởi mọi người, nhằm nâng cao sự hợp tác và chia sẻ thông tin vì lợi ích của khoa học, cộng đồng, và mở ra các quy trình kiến tạo, đánh giá và truyền thông tri thức khoa học tới đa dạng các nhóm xã hội.
Có nhiều tiêu chí để hình thành nên một nền khoa học mở, theo UNESCO, bao gồm các phần chính là dữ liệu mở, hệ thống xuất bản mở, hạ tầng khoa học mở, nguồn lực giáo dục mở, phần cứng mở, phần mềm mã nguồn mở, tính mở đối với đa dạng hóa kiến thức, đánh giá mở và sự tiếp cận mở của các nhóm xã hội.
18 tác phẩm nhận Giải thưởng Báo chí về khoa học và công nghệ năm 2022
UNESCO là một trong những tổ chức quốc tế đầu tiên ủng hộ xu hướng phát triển mới này, vì một cộng đồng bình đẳng trong việc tiếp cận các tri thức khoa học.
Việt Nam đã có những bước đầu quan tâm đến Khuyến nghị này, khi Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức Hội thảo “Khoa học mở - Khuyến nghị của UNESCO: Cơ hội và thách thức với Việt Nam” vào ngày 20/10/2021.
Đây là khái niệm mới và sẽ cần nhiều thời gian để cộng đồng khoa học nói riêng và xã hội nói chung hiểu hơn về các xu thế trên thế giới và tìm ra các quy chế hợp lý cho chúng ta.
Nhân ngày Khoa học-Công nghệ Việt Nam (18/5), Hội thảo “Khoa học mở dưới các góc nhìn” được tổ chức để hưởng ứng tinh thần của UNESCO về lan tỏa nhận thức về khoa học mở trong cộng đồng.
Hội thảo có 2 phần, phần các bài giảng đại chúng về các chủ đề liên quan đến khoa học mở, được xã hội quan tâm và phần tọa đàm giữa các chuyên gia trong nhiều lĩnh vực tri thức khác nhau về chủ đề của hội thảo.
Tại hội thảo, các nhà khoa học đã trình bày các bài giảng đại chúng.
Bài giảng về dữ liệu khoa học mở do GS, TSKH Hồ Tú Bảo - nhà khoa học đầu ngành, nghiên cứu và giảng dạy về Trí tuệ nhân tạo - trình bày, mang đến cho người nghe những kiến thức cơ bản nhất về khoa học mở, cấu trúc và đặc điểm của nó, và trình bày chuyên sâu về Dữ liệu khoa học mở cùng những cơ sở, ích lợi và phương cách ứng dụng nó vào trong thực tế học tập và nghiên cứu.
Bài giảng Vật lý trong sinh học tiến hóa do GS, TS Nguyễn Thế Toàn (Khoa Vật lý, Viện Công nghệ Georgia, Hoa Kỳ) mang đến cho người nghe về một trong các hệ quả quan trọng của khoa học mở, đó là việc thực thi các nghiên cứu liên ngành.
GS cũng trình bày chuyên sâu về việc ứng dụng tư duy, các phương pháp vật lý để nghiên cứu về ngành sinh học tiến hóa.
Bài giảng do chuyên gia Nguyễn Võ Hưng, Viện Chiến lược và Chính sách Khoa học-Công nghệ trình bày chia sẻ về các khía cạnh liên quan đến chính sách cho một nền khoa học mở phát triển tại Việt Nam.
