Phát biểu khai mạc Hội thảo, Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy Sơn La Nguyễn Đắc Quỳnh nêu bật ý nghĩa sự kiện Hội nghị mở rộng Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam tháng 1-1948 về nhiệm vụ của cách mạng Việt Nam đối với cách mạng Lào, từ đó ra đời Ban Xung phong Lào Bắc. Hơn 70 năm qua, kể từ khi Ban Xung phong Lào Bắc chọn Lao Khô, xã Phiêng Khoài, huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La (trước đây là bản Phiêng Sa, xã Chiềng On, huyện Yên Châu) làm điểm đứng chân để thực hiện nhiệm vụ tiến vào vùng Lào Bắc xây dựng căn cứ địa cách mạng, phát động chiến tranh du kích, kháng chiến chống thực dân Pháp. Trong cuộc chiến đấu chống kẻ thù chung, nhân dân hai nước Việt Nam - Lào đã kề vai sát cánh, chia ngọt, sẻ bùi để giành độc lập dân tộc của mỗi nước. Thời gian đã lùi xa, nhưng kỷ niệm về những tháng ngày đồng cam cộng khổ, liên minh chiến đấu chống kẻ thù chung vì mục tiêu giành độc lập dân tộc, xây dựng đất nước của hai dân tộc càng làm sâu sắc mối quan hệ hữu nghị đặc biệt Việt Nam – Lào.
Tại hội thảo, các tham luận đã tập trung khẳng định vai trò lãnh đạo của Đảng, mối quan hệ đoàn kết thủy chung, liên minh chiến đấu bền chặt giữa Việt Nam - Lào, Lào - Việt Nam là cơ sở quan trọng để bản Lao Khô trở thành căn cứ cách mạng của nhân dân các bộ tộc Lào; đóng góp của nhân dân bản Lao Khô đối với Ban Xung phong Lào Bắc và cá nhân Trưởng Ban Cayson Phomvihan trong thời gian Ban lấy Lao Khô làm căn cứ. Cùng với đó, hội thảo đã khẳng định vai trò căn cứ Lao Khô đối với cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp của nhân dân các bộ tộc Lào trên các mặt xây dựng căn cứ địa, phát triển lực lượng, củng cố thế trận; những đóng góp của căn cứ cách mạng Lao Khô đối với liên minh chiến đấu chống thực dân Pháp của hai nước. Đồng thời, làm rõ tầm vóc, ý nghĩa của căn cứ cách mạng Lao Khô trong mối quan hệ đặc biệt Việt Nam - Lào, Lào - Việt Nam; rút ra những kinh nghiệm nhằm củng cố hơn nữa tình hữu nghị của hai nước nói chung, nhân dân Sơn La với các tỉnh của nước Lào có chung đường biên giới nói riêng.
Phát biểu đề dẫn tại Hội thảo, Trưởng Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Sơn La Mai Thu Hương cho biết: Cách đây hơn 70 năm, vào ngày 20-5-1948, Ban Xung phong Lào Bắc được Bộ Tổng quân ủy ra chỉ thị thành lập. Ban Xung phong Lào Bắc do đồng chí Cayson Phomvihan (người sau này là Tổng Bí thư Đảng Nhân dân cách mạng Lào; Thủ tướng, Chủ tịch nước Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào) làm Trưởng Ban được giao nhiệm vụ gây dựng cơ sở cách mạng vùng sau lưng địch, phát động chiến tranh du kích, đào tạo cán bộ địa phương, lấy vùng tự do Mộc Châu - Yên Châu làm bàn đạp để phát triển sang hữu ngạn sông Mã, xây dựng cơ sở cho cách mạng vùng Bắc Lào.
Sau thời gian hành quân đầy gian khổ, đến ngày 27-6-1948, Ban Xung phong đã lên đến Khu căn cứ Mộc Hạ, huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La. Tại đây, Bí thư Tỉnh ủy Sơn La Trần Quyết đã tiếp đón đồng chí Cayson Phomvihan, cùng nhau trao đổi kinh nghiệm xây dựng cơ sở cách mạng, công tác dân vận, xây dựng lực lượng du kích, tổ chức đánh du kích. Trên cơ sở phân tích sâu sắc tình hình, vị trí, địa bàn chiến lược, Ban Xung phong Lào Bắc đã quyết định chọn bản Phiêng Sa, xã Chiềng On (nay là bản Lao Khô, xã Phiêng Khoài) làm căn cứ để triển khai nhiệm vụ tiến vào vùng Bắc Lào xây dựng căn cứ địa, phát triển lực lượng và tổ chức nhân dân các bộ tộc Lào kháng chiến chống thực dân Pháp. Bản Phiêng Sa đã trở thành căn cứ đầu tiên của lực lượng cách mạng Lào.
Đặc biệt, tại đây, gia đình Cụ Tráng Lao Khô, ở bản Lao Khô đã cưu mang, giúp đỡ đồng chí Cayson Phomvihan và Ban Xung phong Lào Bắc gây dựng cơ sở cách mạng, mở rộng địa bàn hoạt động sang vùng Lao Hùng, Phiêng Xả, Moong Nặm, Thà Luông, thuộc huyện Xiềng Khọ, tỉnh Sầm Nưa (nay là tỉnh Hủa Phăn). Sự giúp đỡ chí tình, kết nghĩa anh em giữa Cụ Tráng Lao Khô và đồng chí Cay xỏn Phôm vi hẳn ngày đó đã tạo tiền đề cơ bản, đặt nền móng vững chắc cho sự phát triển phong trào kháng chiến chống thực dân Pháp của nhân dân Lào đi tới thắng lợi.
Phát biểu tại Hội thảo, Trưởng Ban Tuyên huấn tỉnh Hủa Phăn (Lào) Phớt Ma Păn Nha, chia sẻ: Bản Lao Khô, xã Phiêng Khoài, huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La cách trung tâm tỉnh Hủa Phăn (Lào) 142 km và có đường biên giáp với huyện Xiềng Khọ, tỉnh Hủa Phăn. Đây là điểm giáp biên giữa hai nước Lào - Việt Nam, địa bàn hiểm trở, núi cao, vực thẳm, rừng sâu, phù hợp làm nơi hoạt động bí mật của cán bộ cách mạng Lào. Tại đây Chủ tịch Cayson Phomvihan cùng đoàn công tác gặp Cụ Tráng Lao Khô để vận động, tập hợp lực lượng đánh đuổi giặc Pháp. Nhân dịp này, đồng chí bày tỏ lòng biết ơn đối với gia đình Cụ Tráng Lao Khô và bà con nhân dân bản Lao Khô đã cưu mang, giúp đỡ cách mạng Lào trong nhưng năm tháng cách mạng khó khăn gian khổ.
Tự hào về truyền thống cách mạng chiến đấu chống kẻ thù chung, ngày 3-4-2012, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã xếp hạng Khu di tích lịch sử cách mạng Việt Nam - Lào tại bản Lao Khô, xã Phiêng Khoài, huyện Yên Châu là Di tích lịch sử cấp quốc gia. Ngày 24-4-2012, Quốc hội hai nước đã tổ chức khởi công xây dựng Khu di tích lịch sử cách mạng Việt Nam - Lào tại bản Lao Khô, xã Phiêng Khoài và khánh thành vào ngày 6-7-2017. Khu di tích là địa điểm giáo dục truyền thống yêu nước, tình đoàn kết bền vững giữa hai Đảng, nhân dân hai nước Việt Nam - Lào. Di tích lịch sử cách mạng Lao Khô trở thành nơi học tập, giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ, góp phần củng cố mối quan hệ truyền thống, tình đoàn kết hữu nghị đặc biệt và hợp tác toàn diện Việt Nam – Lào.
Hội thảo khoa học “Khu căn cứ cách mạng Lao Khô: Biểu tượng mối quan hệ đặc biệt Việt Nam – Lào” là dịp ôn lại truyền thống đoàn kết, đấu tranh anh dũng của Việt Nam – Lào, Lào – Việt Nam mà Khu căn cứ cách mạng Lao Khô là một trong những dấu ấn quan trọng, trở thành biểu tượng của tình đoàn kết, hữu nghị đặc biệt của hai Đảng, nhân dân hai nước; Nơi tôn vinh, tri ân các thế hệ cha anh đã chiến đấu anh dũng, hy sinh vì hòa bình, độc lập, tự do của hai nước Việt Nam - Lào.
Ngày nay, Khu di tích là địa điểm giáo dục truyền thống yêu nước, tình đoàn kết, trở thành nơi giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ mai sau, góp phần củng cố mối quan hệ truyền thống, tình đoàn kết hữu nghị đặc biệt và hợp tác toàn diện Việt Nam – Lào. Đồng thời, tiếp tục củng cố tình đoàn kết hữu nghị đặc biệt, mối quan hệ hợp tác giữa hai nước trong thời kỳ mới.
