Kết quả tăng trưởng GDP sáu tháng đầu năm 2023 thể hiện rất rõ những khó khăn, thách thức mà nền kinh tế Việt Nam đang phải đối mặt. Khó khăn lớn nhất của khu vực sản xuất, kinh doanh là không có đầu ra trong khi chi phí đầu vào vẫn tăng. Thực trạng của nền kinh tế hiện nay cho thấy việc khôi phục và phát triển tổng cầu bền vững sẽ là chìa khóa giúp cho nền kinh tế tăng trưởng trở lại.
Các động lực tăng trưởng đều suy giảm
Chia sẻ tại hội thảo "Phục hồi tổng cầu thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong bối cảnh mới" do Trường đại học Kinh tế quốc dân (NEU) phối hợp Thời báo Kinh tế Việt Nam tổ chức mới đây, PGS, TS Nguyễn Thành Hiếu, Phó Hiệu trưởng NEU cho biết, kinh tế Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức.
Tăng trưởng GDP sáu tháng đầu năm chỉ tăng 3,72%, là mức thấp nhất trong 10 năm trở lại đây. Về tình hình đầu tư, vốn đầu tư thực hiện từ nguồn ngân sách nhà nước chỉ đạt hơn 230 nghìn tỷ đồng, tương đương 33% kế hoạch năm; vốn đầu tư từ khu vực ngoài nhà nước chỉ tăng 2% so cùng kỳ, thấp hơn rất nhiều so mức tăng 9,5% của năm 2022; thu hút vốn đầu tư nước ngoài (FDI) giảm 4,3% so cùng kỳ, vốn thực hiện chỉ tăng nhẹ 0,5%.
Ðáng lưu ý, kim ngạch xuất nhập khẩu đã giảm mạnh so cùng kỳ với mức giảm 12,1% về kim ngạch xuất khẩu và giảm 18,2% về kim ngạch nhập khẩu do nhu cầu tiêu dùng từ các thị trường chính như Mỹ, EU, ASEAN đều suy giảm. Mặc dù lãi suất đang điều chỉnh giảm nhưng tăng trưởng tín dụng thấp cho thấy khả năng hấp thụ vốn của nền kinh tế còn rất yếu. Các gói hỗ trợ trong Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế cũng có tỷ lệ giải ngân thấp, chưa tạo được sự hỗ trợ kịp thời cho các doanh nghiệp gặp khó khăn... Những số liệu kể trên cho thấy sự sụt giảm mạnh từ phía tổng cầu của nền kinh tế Việt Nam.
Theo các chuyên gia kinh tế, trong bối cảnh động lực xuất khẩu suy giảm mạnh, tăng trưởng kinh tế cần dựa vào trụ cột bên trong như tiêu dùng nội địa, cải thiện môi trường đầu tư kinh doanh để tăng đầu tư tư nhân, thúc đẩy giải ngân đầu tư công.
Cho rằng khôi phục tổng cầu là "chìa khoá" phục hồi tăng trưởng kinh tế trong ngắn hạn, TS Lê Duy Bình, Giám đốc Economica Việt Nam nhấn mạnh phải kích cầu trong nước, bao gồm chi tiêu Chính phủ và hộ gia đình, đầu tư tư nhân, đầu tư công và xuất khẩu, hướng tới xây dựng nền kinh tế độc lập tự cường. Các giải pháp kích cầu cần kịp thời và có nguyên tắc, tránh tạo ra các bất ổn khác như gia tăng lạm phát, tỷ giá hoặc tạo ra bong bóng tài sản.
"Một số biện pháp kích cầu chỉ nên thực hiện tạm thời để kích thích được phản ứng của doanh nghiệp và người tiêu dùng. Trong khi nguồn lực và dư địa chính sách còn hạn chế, cần ưu tiên các biện pháp kích cầu tạm thời nhưng cải thiện được năng suất trong dài hạn", ông Bình nói.
Dư địa ở công cụ chính sách tài khóa
Theo bà Dorsati Madani, Chuyên gia kinh tế cao cấp Ngân hàng Thế giới, kinh tế toàn cầu được dự báo tăng trưởng chậm lại trong năm 2023-2024; trong khi đó, kinh tế Việt Nam dự báo có thể tăng trưởng dưới 5% năm 2023 và phục hồi đến khoảng từ 5,5%-6% vào năm 2024.
Ðiểm tích cực trong những tháng còn lại của năm 2023 là một số hàng hóa xuất khẩu có thể tăng nhẹ; gói hỗ trợ chính sách tài khóa, tiền tệ vẫn tiếp tục được thực hiện; tiêu dùng cuối cùng thoát đáy và đầu tư tư nhân có thể phục hồi nhẹ. Dư địa cho tăng trưởng nằm ở chính sách tài khóa, nhưng quá trình thực thi đang gặp nhiều thách thức. Chính phủ cần đẩy nhanh giải ngân vốn đầu tư công, cải thiện quy trình thủ tục.
Quan trọng hơn, cần xác định mục tiêu và chất lượng thực hiện của công cụ quan trọng này, cụ thể là chiến lược phát triển không gian quốc gia đã được thông qua để ưu tiên những hoạt động đầu tư là xương sống vào các vùng và khu vực tăng trưởng. Thí dụ, từ năm 2016 đến nay không có dự án nào về hạ tầng truyền tải và lưới điện được triển khai, hạn chế đầu tư vào cơ sở hạ tầng trong lĩnh vực năng lượng đã làm mất đi tiềm năng tăng trưởng của nền kinh tế.
TS Johnathan Picus, Kinh tế trưởng Chương trình phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tại Việt Nam cho rằng Việt Nam đang dựa quá nhiều vào chính sách tiền tệ để kích cầu và cảnh báo việc nới lỏng chuẩn cho vay, hạ thấp lãi suất sẽ làm giảm chất lượng tài sản, tạo ra bong bóng tài sản. Trong khi đó, công cụ chính sách tài khóa không được sử dụng đúng mức làm chậm tăng trưởng cầu trong thời kỳ suy thoái và gây ra lạm phát.
Từ thực tế này, vị chuyên gia khuyến cáo Chính phủ cần sử dụng nhiều công cụ chính sách tài khóa hơn. Cụ thể là hoạt động đầu tư công cần tập trung, gắn liền với chính sách công nghiệp và thương mại; mở rộng và hiện đại hóa hệ thống an sinh và trợ cấp xã hội; khắc phục tình trạng đầu tư công phân mảnh, không hiệu quả, không gắn liền với chính sách công nghiệp và thương mại…
Trong thời gian tới, Việt Nam cần xây dựng chính sách tài khóa nghịch chu kỳ nhằm kích cầu trong giai đoạn tăng trưởng toàn cầu giảm; lật ngược suy giảm đầu tư công, tăng hiệu quả, tập trung, thông qua giám sát quốc gia và kế hoạch phát triển vùng; hiện đại hóa hệ thống an sinh xã hội phù hợp với quốc gia thu nhập trung bình, công nghiệp hóa; minh bạch hóa chính sách tài khóa. Trong xu hướng phát triển bền vững, Việt Nam cần xây dựng công cụ mới, như thành lập Ngân hàng khí hậu cho chuyển dịch xanh và công bằng nhằm tăng cường nguồn tài chính dài hạn cho chuyển dịch năng lượng ■
