Cùng với phong trào Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa, việc bình chọn, xét tặng các danh hiệu văn hóa gồm: “Gia đình văn hóa”; “Thôn, tổ dân phố văn hóa”; “Xã, phường, thị trấn tiêu biểu” đã góp phần tích cực trong nâng cao đời sống văn hóa ở cơ sở. Từ năm 2018 tới nay, tỷ lệ gia đình ở Hà Nội được bình chọn danh hiệu “Gia đình văn hóa” đạt từ 85-88%. Phong trào xây dựng danh hiệu “Thôn, tổ dân phố văn hóa” đã mang lại sức sống mới, diện mạo mới cho nhiều địa phương, làm thay đổi bộ mặt đời sống xã hội.
Nhiều địa phương người dân chung sức gìn giữ đường xanh, ngõ sáng, đẹp. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, việc bình xét, công nhận các danh hiệu văn hóa vẫn còn bộc lộ những bất cập, khó khăn. Việc công nhận các danh hiệu văn hóa có nơi, có lúc còn mang tính hình thức. Vẫn còn tình trạng gia đình, thôn, tổ dân phố đạt danh hiệu văn hóa chỉ trên danh nghĩa, có khuynh hướng nặng theo chỉ tiêu hoặc tỷ lệ đạt rất cao, nhưng thực tế có nhiều tiêu chí chưa đạt.
Từ thực tế này, tháng 12/2023, Chính phủ ban hành Nghị định số 86/2023/NĐ-CP quy định về khung tiêu chuẩn và trình tự, thủ tục, hồ sơ xét tặng danh hiệu “Gia đình văn hóa”; “Thôn, tổ dân phố văn hóa”; “Xã, phường, thị trấn tiêu biểu”. Ủy ban nhân dân cấp tỉnh có trách nhiệm rà soát, xây dựng tiêu chí chi tiết, cụ thể. Căn cứ Nghị định 86/2023/NĐ-CP, thành phố đã giao Sở Văn hóa và Thể thao chủ trì, phối hợp các cơ quan thành phố ban hành tiêu chuẩn xét tặng danh hiệu “Gia đình văn hóa”; “Thôn, tổ dân phố văn hóa”, “Xã, phường, thị trấn tiêu biểu” áp dụng trên địa bàn.
Thực hiện nhiệm vụ thành phố giao, Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội tổ chức lấy ý kiến cấp ủy, chính quyền và nhân dân ở các khu vực ngoại thành lẫn nội thành. Tham gia góp ý về xây dựng tiêu chí, Tổ trưởng dân phố số 9, phường Liễu Giai (quận Ba Đình) Nguyễn Thị Ngọc Lan cho biết: “Mỗi vùng, miền lại có những đặc thù khác nhau. Chúng ta không nên áp dụng tiêu chuẩn đồng nhất giữa khu vực thành thị và nông thôn, mà cần có sự điều chỉnh phù hợp từng vùng miền. Bản thân các tiêu chí xét tặng danh hiệu của Hà Nội cũng cần có những nét riêng, bởi Hà Nội khác biệt với nhiều tỉnh, thành phố về sự phát triển đô thị, mật độ dân cư, lối sống và văn hóa”.
Đối với tiêu chí đánh giá “Xã, phường, thị trấn tiêu biểu”, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân phường Ngọc Khánh Trần Thu Quỳnh cho biết: “Phường Ngọc Khánh nói riêng và nhiều phường khác trên địa bàn quận Ba Đình rất khó để đạt được đầy đủ tiêu chí có Trung tâm Văn hóa-Thể thao xã, phường, thị trấn độc lập, có lắp đặt thiết bị thể dục thể thao ngoài trời; có công viên, điểm sinh hoạt cộng đồng cho người dân…
Vậy ở đây, các phường chỉ cần đạt một trong các tiêu chí hay cần đạt tất cả các tiêu chí thì mới được tính điểm? Bên cạnh đó, tiêu chí về nghĩa trang tại mỗi phường cũng cần xem xét lại”. Đây cũng là thực tế ở nhiều địa phương khác. Dù có nhiều thành tích tốt, nhưng do diện tích đất đai hạn hẹp, không đáp ứng được tiêu chí về hạ tầng, việc đạt đủ tiêu chí “Xã, phường thị trấn tiêu biểu” đều nằm “ngoài tầm với”, khiến nhiều địa phương giảm động lực phấn đấu.
Các cuộc thảo luận tại khu vực ngoại thành cũng diễn ra sôi nổi. Trưởng thôn 5, xã Vân Nam (huyện Phúc Thọ) Trần Văn Minh cho biết: “Hiện nay, Nghị định 86/2023/NĐ-CP ngày 7/12/2023 cũng như trong dự thảo của Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội về tiêu chuẩn xét tặng các danh hiệu văn hóa, tôi chưa thấy có thang điểm chuẩn, số tổng điểm, điểm trừ; khi còn lại bao nhiêu điểm thì đủ điều kiện xét tặng danh hiệu Gia đình văn hóa; Thôn, tổ dân phố văn hóa; Xã, phường, thị trấn tiêu biểu. Các tiêu chí của thành phố cần làm rõ hơn nữa cách tính điểm”.
Trưởng phòng Xây dựng nếp sống văn hóa và gia đình (Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội) Bùi Minh Hoàng cho biết: “Một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng bất cập nêu trên là tiêu chí bình xét, công nhận các danh hiệu “Gia đình văn hóa”, “Thôn, tổ dân phố văn hóa” được ban hành và áp dụng chung cho cả nước, nhiều nội dung chưa phù hợp đặc thù từng địa phương cụ thể, dẫn đến việc đánh giá, bình xét chưa sát thực tế. Trên cơ sở ghi nhận các ý kiến từ cơ sở, Sở Văn hóa và Thể thao sẽ tham mưu, đề xuất Ủy ban nhân dân thành phố ban hành tiêu chí xây dựng cho phù hợp thực tiễn, có đặc trưng riêng của Hà Nội”.
