Tại cuộc họp, Bộ trưởng yêu cầu ngành đường sắt khẩn trương nghiên cứu, đề xuất giải pháp tháo gỡ khó khăn, thúc đẩy vận tải hàng hóa đường sắt.
Hàng liên vận quốc tế tăng trưởng 34%
Báo cáo Bộ trưởng, Tổng Giám đốc Tổng Công ty Đường sắt Việt Nam Đặng Sỹ Mạnh cho biết, trong năm 2021, mặc dù vận tải đường sắt chịu ảnh hưởng nặng nề do dịch Covid-19 nhưng hàng liên vận quốc tế, trong đó có hàng đi châu Âu tăng trưởng 2 con số. Vận tải hàng hóa liên vận quốc tế tăng 34% chỉ tiêu tấn xếp so với cùng kỳ, trong đó hàng hóa qua ga Đồng Đăng tăng 82%. Đặc biệt, quý 4/2021 hàng hóa xuất nhập khẩu qua đường sắt tăng mạnh so với cùng kỳ, ga Đồng Đăng tăng 117% lượt toa xe qua lại.
“Trong đó đã tổ chức được các đoàn tàu đi thẳng từ Việt Nam sang châu Âu, sản lượng vận chuyển container liên vận quốc tế tăng hơn 100% so với cùng kỳ. Ngành cũng mở thêm được các đoàn tàu chuyên tuyến container đến các thành phố của Trung Quốc”, ông Mạnh cho hay.
Hàng hóa đi bằng đường sắt qua các cửa khẩu chủ yếu là quặng, lưu huỳnh, DAP, hóa chất, hàng điện tử, dệt may, linh phụ kiện, hàng tiêu dùng,… Tất cả các loại hàng hóa này đều là hàng xuất nhập khẩu chính ngạch, hàng xuất khẩu bằng hình thức tiểu ngạch không vận chuyển được bằng đường sắt.
Đây là kết quả đẩy mạnh các giải pháp tăng tỷ trọng vận chuyển hàng hóa, trong đó có hàng liên vận quốc tế để bù đắp cho vận tải hành khách bị sụt giảm. Theo đó, tổ chức thêm các đoàn tàu hàng bù vào phần năng lực chạy tàu dư thừa do tàu khách bị cắt giảm.
Cùng đó, tập trung vào việc vận chuyển hàng hóa bằng tàu chuyên tuyến, tăng tỷ trọng vận tải hóa bằng container và đẩy mạnh vận chuyển hàng liên vận quốc tế giữa Việt Nam-Trung Quốc và quá cảnh đi châu Âu, Nga, Mông Cổ, các nước Trung Á. Trong năm, Tổng Công ty đã đưa vào khai thác sản phẩm dịch vụ mới là đoàn tàu container liên vận quốc tế chạy thẳng châu Âu.
Theo ông Trần Thế Hùng, Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Vận tải và thương mại đường sắt (Ratraco) - doanh nghiệp chuyên kinh doanh vận chuyển hàng đi châu Âu bằng đường sắt, công ty đã kết hợp các hãng tàu biển lớn để tổ chức khai thác nguồn hàng xuất nhập khẩu cho các doanh nghiệp Việt Nam. Kết quả, sản lượng hàng hóa liên vận quốc tế của Ratraco liên tục tăng trong năm 2021, tấn xếp dự kiến đạt 946 nghìn tấn, tăng 300% so cùng kỳ 2020.
Còn đại diện Công ty cổ phần Đường sắt Hà Nội cho hay, dịch Covid-19 đã ảnh hưởng đến nhu cầu vận chuyển các luồng hàng hóa liên vận quốc tế mà công ty khai thác, như hàng nhập về chủ yếu chuyển tải; hàng xuất sang Trung Quốc giảm mạnh, đặc biệt là luồng quặng sắt. Mặc dù vậy, bằng nhiều giải pháp thúc đẩy khai thác hàng liên vận, sản lượng vận chuyển hàng liên vận quốc tế năm 2021 của công ty vẫn tăng mạnh so với cùng kỳ 2020, dự kiến thực hiện hơn 858 nghìn tấn, tăng trưởng 9%. Trong đó, hàng nhập dự kiến đạt hơn 495 nghìn tấn, tăng trưởng 18.
Tuy nhiên, theo đánh giá của ông Đặng Sỹ Mạnh, do lượng hàng hóa tăng trưởng mạnh liên tục qua các năm nên đến thời điểm này đã có hiện tượng ùn tắc tại cửa khẩu các ga và các ga sâu trong nội địa của cả hai nước. Tại thời điểm này, vẫn còn hơn 600 toa xe Trung Quốc đang chờ để sang Việt Nam. Các ga khu vực chung quanh Hà Nội đều đã quá tải do năng lực bãi hàng không đáp ứng.
Các ga trên tuyến bắc-nam hạ tầng kho, bãi, đường bộ vào ga cũng xuống cấp, năng lực rất hạn chế, không đáp ứng được yêu cầu đầu tư thiết bị bốc xếp, xe container tải trọng lớn ra vào nên nhiều khó khăn trong thu hút hàng container vận chuyển từ phía nam ra, cũng như xuất qua Trung Quốc bằng đường sắt.
Tìm cơ chế gỡ khó cho vận tải hàng
Để tháo gỡ các khó khăn này, Tổng Công ty Đường sắt Việt Nam đề xuất Bộ Giao thông vận tải một số giải pháp ngắn hạn; trong đó, khẩn trương chuẩn bị hạ tầng, tăng năng lực xếp dỡ các bãi hàng tại các ga như Kép, Đông Anh, Yên Viên để nâng năng lực sức chứa hàng hóa, container nhằm giải tỏa ách tắc cho các ga Đồng Đăng, Lào Cai.
Tổng Công ty cũng kiến nghị Bộ Giao thông vận tải báo cáo Chính phủ để làm việc với phía Trung Quốc cho phép hoạt động kiểm dịch tại ga Bằng Tường để tiếp nhận hàng nông sản, hoa quả từ Việt Nam sang bằng đường sắt. Cùng với đó, kiến nghị Tổng cục Hải quan bố trí nhân viên, thời gian làm thêm để giải quyết thủ tục cho hàng hóa xuất nhập khẩu bằng đường sắt.
Về dài hạn, Tổng Công ty Đường sắt Việt Nam cũng kiến nghị Bộ Giao thông vận tải sớm bố trí nguồn vốn để cải tạo, nâng cấp và mở rộng bãi hàng, đường ga, kho ga tại các nhà ga, đặc biệt ưu tiên ga Đồng Đăng hiện đang là điểm nóng ách tắc hàng hóa liên vận quốc tế; bổ sung thêm các ga liên vận quốc tế tại khu vực miền trung và phía nam để hàng hóa xuất nhập khẩu đi bằng đường sắt được làm thủ tục hải quan sâu trong nội địa, góp phần giảm ách tắc tại các ga biên giới. Các bộ, ngành có hướng dẫn các doanh nghiệp chuyển sang xuất nhập khẩu theo hình thức chính ngạch để rút ngắn thủ tục, thời gian thông quan cũng như có thể vận chuyển được bằng đường sắt.
Bộ trưởng yêu cầu Tổng Công ty Đường sắt Việt Nam chủ động có giải pháp, cơ chế cụ thể, báo cáo Bộ để trên cơ sở đó Bộ xem xét, báo cáo Chính phủ, làm việc với các bộ, ngành. Trước tình hình thực tế hiện nay, các cửa khẩu đường bộ đang bị ách tắc, nhưng hàng hóa qua các ga đường sắt biên giới vẫn thông suốt cho thấy sự thuận lợi của vận tải đường sắt. Không chỉ hàng hóa qua lại biên giới, thời gian vận tải hàng hóa đi châu Âu bằng đường sắt cũng ngắn hơn đường biển, chi phí thấp hơn 50%, cho thấy đây là phương thức có nhiều ưu thế.
“Phải có giải pháp tháo gỡ khó khăn, thúc đẩy vận tải hàng hóa từ phía nam ra cũng như hàng hóa xuất khẩu đi châu Âu bằng đường sắt. Đây là cơ hội, là hướng mở cho vận tải đường sắt, không thể kéo dài tình trạng Tổng Công ty Đường sắt Việt Nam lỗ mỗi năm vài trăm tỷ đồng như năm 2021 được. Phải khẩn trương tạo điều kiện thuận lợi để Tổng công ty bắt kịp sự đổi mới, phát triển bền vững”, Bộ trưởng Nguyễn Văn Thể dứt khoát.
Theo đó, Bộ trưởng đề nghị Tổng Công ty Đường sắt Việt Nam có giải pháp cụ thể thúc đẩy vận tải nội địa, nhất là tuyến bắc-nam và vận tải hàng đi châu Âu. Đối với vận tải nội địa, Tổng Công ty cần rà soát, xác định một số ga hiện hữu còn quỹ đất hoặc có thể mở rộng, nâng cấp kho bãi thành điểm tập kết hàng hóa bằng đường bộ, từ đó vận chuyển bằng tàu và đề xuất cơ chế đầu tư.
Đồng thời, nghiên cứu mở ga mới trên tuyến gần khu công nghiệp, những vị trí thuận lợi về đường bộ kết nối, có mặt bằng rộng, không vướng về mặt bằng để đầu tư làm ga tập kết, trung chuyển hàng hóa. Khi đó, Tổng Công ty đề xuất cơ chế, hình thức đầu tư, có thể tự đầu tư 100%, hoặc liên doanh, liên kết, kêu gọi vốn. Có thể chọn một, hai điểm làm mẫu, thí điểm, đề xuất và đầu tư đồng bộ, nhằm đẩy mạnh khai thác vận tải hàng hóa.
Đối với vận tải đường sắt đi châu Âu, Bộ trưởng Giao thông vận tải yêu cầu ngành đường sắt đề xuất cụ thể, nêu rõ các ga nào có thể mở mới ga liên vận quốc tế; thủ tục hải quan, biên phòng cần đơn giản hóa ra sao; việc chuyển container, chuyển tải hàng từ phía nam ra bằng tàu khổ 1.000mm sang tàu khổ 1.435mm để đi châu Âu cần đầu tư những gì,... Ngoài ra, đặc biệt lưu ý các đơn vị vận tải nghiên cứu thúc đẩy kết nối hạ tầng đường sắt kết nối với Lào, Trung Quốc, nhất là đường sắt kết nối Lào với tuyến đường sắt bắc-nam hiện có để đẩy mạnh khai thác hàng quá cảnh từ Lào sang.
