Dự án "Dược liệu sạch, phát triển bền vững": Nâng tầm thương hiệu dược liệu Việt

Đổi thay trên những "vùng đất dược liệu đạt chuẩn GACP-WHO"

Khi mặt trời vừa nhô sau núi, vợ chồng Ngải Thị Dín gọi con gái thức dậy trong căn nhà nhỏ trên đỉnh dốc ở thôn Lả Dì Thàng (Lào Cai) để chuẩn bị ra đồng. Tổ ấm nhỏ cùng chiếc xe tay ga mới là tài sản vợ chồng Dín tậu được sau 2 vụ Cát cánh.

Ngải Thị Dín, 23 tuổi, ở thôn Lả Dì Thàng (Bắc Hà, Lào Cai), cho biết, ở thôn cô trước đây, khi chỉ trồng ngô lúa với thu nhập thấp, nhiều người trẻ thường bỏ đi làm ăn xa, để lại con nhỏ cho ông bà chăm. Bây giờ, giống như vợ chồng cô, rất nhiều người cải thiện kinh tế gia đình trên chính ruộng nương quê hương mình với cây dược liệu Cát cánh.

“Hồi trước, vợ chồng em đều đi làm công nhân ở tỉnh khác, lương 9-10 triệu/tháng nhưng chẳng giữ được bao nhiêu. Sau khi cưới, chúng em ở lại quê trồng Cát cánh, gần bố mẹ, tiện chăm con. Số tiền thu nhập từ Cát cánh chúng em coi như một khoản tiết kiệm, dùng mua nhà, sắm xe hay để dành khi có chuyện. Còn chi tiêu hằng ngày thì từ việc nuôi gà, vịt hay tiền buôn bán hoa quả lặt vặt…”, Dín kể.

Vợ chồng Dín đã trồng Cát cánh tới vụ thứ 5. Năm đầu họ còn e ngại, chỉ trồng ít, thu về 30 triệu. Sang năm thứ 2, diện tích trồng tăng lên, bán được 70 triệu. Tới năm thứ 3, đôi vợ chồng trẻ trồng 1ha, thu về hơn 100 triệu đồng và duy trì từ đó.

Bà Chu Thị Dương, Phó Chủ tịch huyện Bắc Hà (Lào Cai) cho biết, từ năm 2015, Bắc Hà bắt đầu trồng thử nghiệm Cát cánh ở nhiều xã và phát hiện cây sinh trưởng tốt nhất ở độ cao trên 1.000m trên các khu đất bằng phẳng, tơi xốp. Năm 2016, Cát cánh được đưa vào dự án phát triển dược liệu tại huyện tới năm 2020.

Thời điểm phát triển mạnh nhất, năm 2020, diện tích trồng cây dược liệu tại huyện là hơn 120ha, trong đó có 97ha cát cánh. Mỗi ha cát cánh cho thu hoạch 7,5-8 tấn củ tươi, tương đương 1 tấn củ khô, bán được 70-120 triệu đồng/vụ. Thậm chí, nhiều hộ dân còn bán hạt giống, có thể thu về tới 200 triệu đồng/ha.

Từ năm 2018 đến nay, vùng trồng Cát cánh ở Bắc Hà luôn đạt tiêu chuẩn GACP-WHO (thực hành tốt trồng trọt và thu hái dược liệu theo tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế thế giới). Mô hình canh tác này được hỗ trợ và giám sát kỹ thuật bởi BioTrade - Dự án phát triển dược liệu sạch do Liên minh châu Âu tài trợ.

Nam Dược đang là doanh nghiệp thu mua cát cánh lớn nhất, đồng thời hỗ trợ địa phương trong việc phát triển vùng trồng, kỹ thuật canh tác giúp dược liệu đạt chuẩn và cam kết đầu ra.

Thu nhập gấp 6-8 lần trồng ngô, lúa nhiều gia đình người Mông ở Bắc Hà trồng cát cánh đã không còn đứt bữa, mâm cơm có thêm thịt, cá.

Những ngôi nhà mới được mọc lên, xe máy, tivi, tủ lạnh cũng trở thành vật dụng không thể thiếu trong những gia đình người Mông tham gia trồng cây dược liệu cát cánh những năm vừa qua.

Hơn 30 hộ dân tham gia trồng cát cánh ở các xã Lùng Phình, Lầu Thị Ngải, Tả Van Chư (huyện Bắc Hà, Lào Cai) giờ đã yên tâm với công việc ra nương nhặt cỏ, bắt sâu theo dõi sinh trưởng của cây cát cánh mà không còn nghĩ đến việc rời quê đi làm thuê nơi đất khách.

Tham gia vào các dự án bảo tồn dược liệu Việt và có sự đổi thay cuộc sống mạnh mẽ, bà con tại Vụ Bản, Nam Định (cũ) cũng hân hoan khi nhiều năm qua triển khai dự án trồng quất sạch.

Vùng trồng quất dược liệu của chủ vườn Đoàn Văn Hoa nằm ở Vụ Bản, Nam Định (cũ) là hộ nông dân có nhiều năm kinh nghiệm trồng quất theo tiêu chuẩn quốc tế. Khoảng hơn chục năm về trước, ông Hoa là người khai mở đất ở khu này để trồng quất cảnh.

Từ khi ký kết với Công ty Nam Dược trồng quất dược liệu để sản xuất Siro ho cảm Ích Nhi, vùng quất cứ mở rộng dần thêm vài ha, được đầu tư bài bản từ con giống, đất, nguồn nước....

Gia đình ông cũng là hộ đầu tiên trong vùng tham gia dự án triển khai vùng trồng dược liệu sạch đạt tiêu chuẩn Thực hành tốt trồng trọt và thu hái cây thuốc theo khuyến cáo của Tổ chức Y tế thế giới (GACP-WHO).

Chuyển đổi từ trồng quất cảnh sang quất dược liệu đã mang lại nguồn thu nhập, công việc ổn định cho gia đình ông và tạo công ăn việc làm cho gần chục lao động trong vùng. Mùa hè, công việc làm vườn của những người nông dân bắt đầu từ gà gáy tinh mơ đến khi mặt trời lên cao thì về nghỉ ngơi. Công việc túc tắc qua ngày, nhưng để trồng và thu hái được 5-7 tấn quất/tháng và gần trăm tấn quất mỗi năm cung cấp cho Nam Dược, không chỉ đòi hỏi ở người nông dân sự tần tảo, mà còn là kinh nghiệm trồng trọt bảo đảm tuân thủ nghiêm ngặt theo tiêu chuẩn quốc tế.

Và còn rất nhiều bà con đã đổi đời như thế, khi cùng tham gia vào dự án trồng dược liệu sạch. Họ không chỉ tăng thêm thu nhập, mà còn cùng với những người tâm huyết, gìn giữ nguồn dược liệu quý giá của Việt Nam.

Tại Lào Cai, thu nhập từ trồng Cát cánh cao gấp 3-4 lần so với trồng lúa, ngô (đạt 120-170 triệu đồng/ha/năm).

Tại Nam Định, mỗi sào trồng Dây thìa canh mang lại 20 triệu đồng/năm, khiến bà con có động lực gắn bó lâu dài với cây thuốc quý.

Bảo tồn dược liệu quý, kiến tạo hệ sinh thái phát triển bền vững

21 năm trước, Công ty cổ phần Nam Dược trăn trở xây dựng dự án "Dược liệu sạch, phát triển bền vững" nhằm giải quyết nghịch lý của ngành Đông dược Việt Nam: Nguồn dược liệu phong phú nhưng 80% vẫn phải nhập khẩu với chất lượng khó kiểm soát. Bằng việc tiên phong xây dựng các vùng trồng dược liệu sạch đạt chuẩn quốc tế GACP-WHO, dự án không chỉ giúp Nam Dược tự chủ nguồn nguyên liệu an toàn, chất lượng mà còn kiến tạo một hệ sinh thái phát triển bền vững.

Mô hình này vừa bảo tồn nguồn gene dược liệu quý, vừa tạo sinh kế ổn định cho hàng trăm hộ nông dân, thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương; đồng thời thể hiện trách nhiệm xã hội sâu sắc thông qua các hoạt động xây trường, làm cầu, chuyển đổi năng lượng xanh và hỗ trợ giáo dục. Dự án mang đến ý nghĩa đa tầng cho cả: con người-kinh tế-công nghệ-xã hội-môi trường.

Ông Hoàng Minh Châu, Tổng Giám đốc Nam Dược trăn trở nhất khi cùng anh em bắt tay dự án này, đó là kho tàng hơn 5.000 loài cây thuốc của Việt Nam đang bị quên lãng và thị trường lại đang bị thống trị bởi dược liệu nhập khẩu bẩn, dược liệu "rác", đe dọa sức khỏe người tiêu dùng và làm xói mòn niềm tin vào y học cổ truyền.

Trong khi đó, tại các vùng núi, nơi có điều kiện lý tưởng cho cây thuốc phát triển, bà con đồng bào dân tộc lại canh tác manh mún, năng suất thấp, thiếu đầu ra ổn định, dẫn đến việc khai thác tự phát, làm suy giảm nguồn gene dược liệu quý và không thể thoát nghèo.

Trước bối cảnh đó, và với triết lý "Nam dược trị Nam nhân" của Thiền sư Tuệ Tĩnh, Nam Dược đã chọn một con đường không dễ đi: thay vì nhập khẩu, họ quyết tâm đi ngược dòng để xây dựng các vùng trồng dược liệu sạch ngay tại Việt Nam.

Không chỉ trồng dược liệu đơn thuần, dự án là một hành động phụng sự nhằm giải quyết đồng thời ba vấn đề: chất lượng thuốc cho người Việt, sinh kế cho người nông dân, và bảo tồn di sản y học của dân tộc. Sáng kiến của Nam Dược là một mô hình phát triển bền vững toàn diện, kết hợp hài hòa giữa chuẩn hóa quốc tế-liên kết cộng đồng-công nghệ hiện đại-trách nhiệm xã hội.

Dấu ấn đặc biệt của Nam Dược trên hành trình bảo tồn dược liệu quý, đó chính là tiên phong chuẩn hóa GACP-WHO.

Đây là phát kiến đột phá. Nam Dược là một trong những đơn vị đầu tiên tại Việt Nam kiên trì áp dụng tiêu chuẩn “Thực hành tốt trồng trọt và thu hái cây thuốc” của Tổ chức Y tế thế giới từ năm 2014 với tiêu chuẩn 3 không; kết hợp giữa bảo đảm nguồn gốc dược liệu và công nghệ bào chế hiện đại giúp nguồn dược liệu có thể truy xuất nguồn gốc, chất lượng hoạt chất cao và ổn định, tạo ra sự khác biệt tuyệt đối so với dược liệu trôi nổi.

Bắt đầu từ năm 2013, Nam Dược đã bắt tay vào hành trình đầy thách thức là xây dựng các Vùng trồng Dược liệu Sạch theo tiêu chuẩn GACP-WHO.

Ở vùng trồng Cát cánh (Lào Cai), Nam Dược mất 4 năm thử nghiệm loại cây ôn đới này, từ những hạt giống đầu tiên năm 2014, đến năm 2018 vùng trồng được chứng nhận GACP-WHO. Từ 3ha năm 2017, diện tích đã tăng lên 98ha, biến Cát cánh thành cây trồng chủ lực giúp hàng trăm hộ dân đổi đời.

Tại vùng trồng Quất (Nam Định), đơn vị kiên trì đồng hành cùng nông dân, áp dụng phương pháp canh tác hữu cơ để thu hoạch quất dược liệu.

Khi bão Yagi gây thiệt hại nặng nề vào tháng 9/2024, Nam Dược đã lập tức hỗ trợ 200 triệu đồng và cử cán bộ kỹ thuật sát cánh cùng bà con phục hồi sản xuất, thể hiện cam kết đồng hành bền vững.

Với vùng trồng Đậu nành (Nam Định), 100% giống đậu nành được đưa vào gieo trồng là đậu nành thuần chủng, không biến đổi gen, được chuyển giao giống từ Viện Di truyền Nông nghiệp với tiêu chuẩn canh tác vô cùng khắt khe trên diện tích hơn 3ha.

Vùng trồng Dây thìa canh (Nam Định) với diện tích hơn 1,2ha đã được bà con canh tác bền vững từ năm 2014.

Nam Dược thể hiện bản lĩnh khi đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ từ rất sớm, với nhà máy đạt chuẩn GMP-WHO, GSP, GLP từ năm 2006.

Hệ thống quản lý tích hợp IMS với dây chuyền sản xuất và công nghệ chiết xuất tiên tiến, cùng quy trình xử lý nước thải và không khí tại chỗ; và ứng dụng chuyển đổi số trong chuỗi cung ứng (phần mềm DMS quản lý bán hàng đa kênh, tư vấn) để đưa sản phẩm chất lượng đến tay người tiêu dùng một cách nhanh chóng và minh bạch.

Các hoạt động vì cộng đồng không phải là những sự kiện riêng lẻ, mà được triển khai song hành và tích hợp sâu sắc vào chuỗi giá trị của dự án.

Việc xây trường, làm cầu tại các vùng trồng, chăm sóc trẻ em tại các nơi khó khăn thông qua Quỹ "Ích Nhi - Nâng ước mơ xanh", trao học bổng cho sinh viên Y-Dược hay đầu tư vào năng lượng mặt trời tại nhà máy là những mảnh ghép hoàn chỉnh, thể hiện một cam kết phụng sự toàn diện, hài hòa giữa kinh tế-xã hội và môi trường.

Lan tỏa tinh thần vì sức khỏe cộng đồng

Mục tiêu lớn nhất của dự án chính là bảo vệ sức khỏe người tiêu dùng Việt. Toàn bộ dược liệu theo mô hình tiêu chuẩn của dự án đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế GACP-WHO bảo đảm 3 không (không dư lượng thuốc trừ sâu, không thuốc kích thích tăng trưởng, không hóa chất bảo quản) và 3 có (nguồn giống tốt, quy trình chuẩn, hoạt chất cao, ổn định) và đưa vào các dược phẩm như Siro ho cảm Ích Nhi, viên uống Bảo Xuân, Diabetna...

Dự án thể hiện vai trò tiên phong trong nâng tầm dược liệu Việt, góp phần bảo tồn nguồn gene cây thuốc Việt Nam; xây dựng niềm tin của người tiêu dùng vào sản phẩm thảo dược mang Thương hiệu quốc gia và Hàng Việt Nam chất lượng cao Việt Nam, thay thế hàng nhập khẩu không rõ nguồn gốc.

Các viện nghiên cứu, trường đại học như Viện dược liệu, Học viện Y dược cổ truyền Việt Nam... có cơ sở thực tiễn để đào tạo, nghiên cứu và chuyển giao công nghệ trong lĩnh vực dược liệu. Dự án cũng hỗ trợ cơ quan quản lý Nhà nước trong việc xây dựng khung pháp lý và quy chuẩn quốc gia về trồng, kiểm định và chứng nhận dược liệu sạch.

Đặc biệt, dự án đóng góp công sức lớn vào công cuộc xóa đói giảm nghèo, tạo công ăn việc làm ổn định cho hàng trăm hộ nông dân, giúp họ giảm phụ thuộc nông sản ngắn hạn và thói quen canh tác lạc hậu, từ đó có thu nhập bền vững và gắn bó với mảnh đất quê hương.

Trong hành trình phát triển kinh tế địa phương, dự án đã biến các loại cây dược liệu thành cây trồng chủ lực, thúc đẩy kinh tế tại Lào Cai, Nam Định và nhiều địa phương trên cả nước.

Với thực hành trồng trọt sạch theo tiêu chuẩn WHO, dự án góp phần bảo vệ hệ sinh thái tự nhiên với quá trình canh tác không hóa chất độc hại để bảo vệ nguồn đất nước, đa dạng sinh học, phủ xanh đất trống đồi trọc và cân bằng hệ sinh thái nông nghiệp.

Lan tỏa tinh thần “Vì sức khỏe cộng đồng” khi doanh nghiệp gắn động lực kinh doanh với trách nhiệm phát triển bền vững, đưa các dược liệu sạch, an toàn, truy xuất được nguồn gốc vào các dược phẩm bán trên thị trường, giúp bảo vệ và nâng cao sức khỏe cộng đồng.

Theo Tổng Giám đốc Công ty Nam Dược, với sự hỗ trợ từ chính quyền, các viện nghiên cứu và sự hưởng ứng của cộng đồng, mô hình này hoàn toàn có thể được nhân rộng, góp phần nâng cao vị thế của toàn ngành dược liệu Việt Nam trên bản đồ thế giới.

Mặt khác, sản phẩm đầu ra của mô hình là dược liệu sạch đã được ứng dụng vào các sản phẩm thực tế của thương hiệu cho thấy đóng góp về hiệu quả kinh doanh, khuyến khích doanh nghiệp lan tỏa tinh thần kinh doanh bền vững.

Với tầm nhìn 10 năm và chiến lược rõ ràng, Nam Dược cam kết sẽ tiếp tục kiên trì với con đường đã chọn, tiếp tục là ngọn cờ đầu trong hành trình phụng sự sức khỏe cộng đồng và phát triển bền vững.

Nam Dược tiếp tục duy trì vị trí tiên phong để trở thành Thương hiệu quốc gia về các sản phẩm thảo dược, dẫn đầu trong việc phát triển các vùng dược liệu sạch đạt tiêu chuẩn quốc tế tại Việt Nam, và từng bước đưa "Nam dược" chinh phục thị trường thế giới, lan tỏa các giá trị bền vững vì sức khỏe cộng đồng và ngành dược Việt Nam.