Thực hiện chủ trương của Đảng, Chính phủ đã đề ra nhiều giải pháp hỗ trợ giảm nghèo, động viên được sự tham gia tích cực của toàn xã hội, góp phần đáng kể giảm số hộ nghèo, tăng số hộ khá, cải thiện từng bước đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân. Một trong những giải pháp mang lại hiệu quả là việc hình thành kênh tín dụng dành riêng cho người nghèo và các đối tượng dễ bị tổn thương trong xã hội, cụ thể hóa quy định của Luật các Tổ chức tín dụng về phát triển các ngân hàng chính sách hoạt động không vì mục tiêu lợi nhuận, phục vụ người nghèo và các đối tượng chính sách khác.
Ngày 4/10/2002, Chính phủ ban hành Nghị định số 78/2002/NĐ-CP về tín dụng đối với người nghèo và các đối tượng chính sách khác (sau đây gọi tắt là Nghị định số 78/2002/NĐ-CP). Cùng ngày, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 131/2002/QĐ-TTg về việc thành lập Ngân hàng Chính sách xã hội (NHCSXH) trên cơ sở tổ chức lại Ngân hàng Phục vụ người nghèo.
Phát huy phương thức cho vay sáng tạo
Cách thị xã Hoài Nhơn 60km, nhưng ở nơi “cổng trời” Bình Định - xã An Toàn, cái nghèo bao đời vẫn đeo bám. Như tại thôn 1, xã An Toàn, có 84 hộ dân thì có tới 61 hộ nghèo. Mặc dù có nhiều chính sách hỗ trợ phát triển kinh tế địa phương cùng việc NHCSXH không hạn chế nguồn vốn cho địa phương, cũng như mức vay hộ, nhưng việc cho vay không dễ. Ông Đinh Văn Ken - Tổ trưởng Tổ tiết kiệm và vay vốn thôn 1, người dân tộc Ba Na, cho biết, từ chính quyền, các tổ chức chính trị-xã hội cấp xã cho đến bản thân ông nhiều lần đi vận động từng hộ nghèo vay vốn phát triển kinh tế, nhưng cũng chỉ kết nạp được 49 tổ viên, bởi nhiều người lo sợ rủi ro, không dám vay. Một số người dân còn chưa có ý thức vươn lên, ỷ lại trông chờ vào Nhà nước.
Câu chuyện thoát nghèo ở nơi “lõi nghèo” này cũng là cả hành trình dài và vất vả. Như bản thân ông Ken đến tuổi 35 vẫn cùng vợ và 3 đứa con sống trong cảnh nghèo đói. Rồi ông quyết tâm vay 20 triệu đồng từ chương trình tín dụng hộ nghèo năm 2009 để mua một con bò về nuôi, nhưng khí hậu rét, bò không thích ứng được bị chết. Không nhụt chí, ông làm lụng tích cóp trả nợ gốc ngân hàng, rồi tiếp tục vay 50 triệu đồng vốn hộ nghèo để nuôi tiếp một con trâu và chăn nuôi thêm lợn. Đến năm 2020, ông Ken đã trả được nợ và ra khỏi danh sách hộ nghèo.
Từ kinh nghiệm chăn nuôi tích lũy, ông tiếp tục vay 95 triệu đồng chương trình hộ mới thoát nghèo, rồi vay tiếp 90 triệu đồng vốn chương trình giải quyết việc làm (tháng 9/2021) để mở rộng đàn trâu và heo đen theo sản phẩm OCOP của huyện An Lão. Hiện ông có đàn trâu 25 con cùng với khoản thu từ chăm sóc, quản lý 50ha rừng phòng hộ và khai thác mật ong từ rừng, cuộc sống gia đình ông đã có của ăn, của để với việc xây dựng được căn nhà gỗ chắc chắn cho gia đình, mua sắm tủ lạnh, ti-vi... Mới đây ông vừa cải tạo mở rộng nhà ở để tham gia khai thác du lịch cộng đồng tại địa phương.
Trụ đỡ chính sách để phát triển bền vững
Tấm gương của ông Ken cùng sự truyền thụ kinh nghiệm sản xuất của ông đã được chia sẻ ngay trong Tổ tiết kiệm và vay vốn. Và chính từ câu chuyện giảm nghèo tại xã An Toàn đến hiện thời còn gian khó càng cho thấy những khó khăn vất vả của NHCSXH buổi đầu thành lập.
Chỉ tính riêng hộ nghèo đầu năm 2002 đã chiếm tới gần 30% số hộ dân trên toàn quốc. Địa bàn phục vụ phần lớn tập trung ở những nơi địa hình khó khăn, cơ sở hạ tầng chưa phát triển. Câu chuyện “cõng vốn” lên bản, hay miệt mài theo những chiếc ghe mang vốn cho bà con vùng sông nước Nam Bộ bây giờ đã không còn, nhưng đó là một phần dấu ấn lịch sử gắn với dặm dài hành trình khai mở tín dụng chính sách.
Cũng ngay từ những ngày đầu hoạt động, NHCSXH đã xây dựng, duy trì và thường xuyên củng cố, hoàn thiện phương thức quản lý tín dụng đặc thù, cách thức hoạt động nghiệp vụ sáng tạo, với việc triển khai phương thức cho vay trực tiếp có ủy thác một số nội dung công việc trong quy trình cho vay thông qua 4 tổ chức chính trị-xã hội (Hội Liên hiệp Phụ nữ, Hội Nông dân, Hội Cựu chiến binh và Đoàn Thanh niên); Tổ chức giao dịch tại các Điểm giao dịch xã; Phối hợp với chính quyền địa phương, tổ chức chính trị-xã hội thành lập Tổ tiết kiệm và vay vốn ở thôn, ấp, bản, làng.
Điểm giao dịch xã với ngày giao dịch cố định hằng tháng là một sáng kiến mang tính đột phá riêng có của NHCSXH, một bước tiến trong cải cách thủ tục hành chính, để đưa vốn tín dụng đến với người dân kịp thời “giao dịch tại nhà, giải ngân, thu nợ tại xã”, góp phần triển khai Chiến lược tài chính toàn diện đến người dân khu vực nông thôn, miền núi.
Từ ba chương trình tín dụng ban đầu, đến nay NHCSXH đã có hơn 20 chương trình tín dụng được thiết kế thành hệ thống chính sách đồng bộ, hỗ trợ đa chiều, giúp giải quyết những vấn đề căn bản, thiết yếu trong cuộc sống của người nghèo, đối tượng chính sách khác; hạn chế, đẩy lùi nạn cho vay nặng lãi; góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội theo định hướng của Đảng, Nhà nước, tạo sự chuyển biến mạnh mẽ tại vùng nghèo, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi; góp phần thu hẹp khoảng cách giữa các vùng trong cả nước và thực hiện thành công Chương trình mục tiêu quốc gia về giảm nghèo bền vững, xây dựng nông thôn mới, bảo đảm an sinh xã hội, ổn định trật tự, an toàn xã hội, an ninh quốc phòng; tăng cường, củng cố niềm tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước.
Việt Nam trở thành quốc gia sớm hoàn thành mục tiêu thiên niên kỷ của Liên hợp quốc, là điểm sáng về giảm nghèo trên thế giới.
Đáng chú ý, ngày 22/11/2014, Ban Bí thư Trung ương Đảng ban hành Chỉ thị số 40-CT/TW về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với tín dụng chính sách xã hội thêm một lần nữa khẳng định, thống nhất trong định hướng, nhận thức về vai trò của tín dụng chính sách xã hội trong công cuộc giảm nghèo, giải quyết việc làm, đảm bảo an sinh xã hội. Đây là một dấu mốc quan trọng trong thực hiện tín dụng chính sách xã hội 20 năm qua cũng như tạo nên những chuyển biến mới trong công tác tín dụng chính sách với sự vào cuộc mạnh mẽ của cấp ủy, chính quyền địa phương phát huy tinh thần “Trung ương và địa phương cùng làm”. Đến nay, nguồn vốn nhận ủy thác từ địa phương chuyển sang NHCSXH đạt gần 30 nghìn tỷ đồng.
20 năm qua, vốn tín dụng chính sách đã hỗ trợ gần 6,3 triệu hộ gia đình vượt qua ngưỡng nghèo, giải quyết việc làm cho hơn 5,9 triệu lao động; hỗ trợ hơn 3,8 triệu học sinh sinh viên được vay vốn đi học, giúp mua hơn 84 nghìn máy tính, thiết bị học trực tuyến cho học sinh, sinh viên, xây dựng hơn 16,8 triệu công trình nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn, xây dựng gần 729 nghìn căn nhà cho người nghèo và các đối tượng chính sách khác, hỗ trợ vốn mua/thuê mua hơn 29,7 nghìn căn nhà ở xã hội...
Tín dụng chính sách xã hội đã góp phần giảm tỷ lệ hộ nghèo trên cả nước: giai đoạn 2001-2005 từ 17% xuống 7%; giai đoạn 2005-2010 từ 22% xuống 9,45%; giai đoạn 2011-2015 từ 14,2% xuống 4,25%; giai đoạn 2016-2021 từ 9,88% xuống 2,23% Những kết quả này góp phần chung tay cùng cả nước xây dựng 5.813/8.227 xã (chiếm 70,7%) đạt chuẩn xã nông thôn mới; trong đó có 803 xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao và 94 xã đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu.
