Kho tàng cổ vật vô giá
Wat Phra That Mae Chedi vốn không phải là cái tên được nhiều người biết tới, càng không phải là điểm đến quen thuộc, trong những hành trình đa dạng khám phá “đóa hồng phương bắc” Chiang Mai - Chiang Rai được thiết kế dành riêng cho đối tượng du khách Việt Nam. Bởi thế, vị sư trụ trì 70 tuổi Phra Kru Phaiboon - người gắn bó với ngôi chùa này từ năm 1988 đã dành cho chúng tôi những tình cảm vô cùng nồng hậu, khi trực tiếp giới thiệu từng căn phòng trưng bày, giới thiệu tỉ mỉ từng pho tượng cùng những món cổ vật quý giá nhất và ưu ái tặng mỗi thành viên một phiên bản bùa hộ mệnh Pra Somdej nổi tiếng linh thiêng đã được trì chú để đeo lấy may.
Theo chia sẻ của vị trụ trì, “là ngôi chùa - bảo tàng cổ vật duy nhất tại Thái Lan, Wat Phra That Mae Chedi sở hữu hầu hết những chiếc bùa hộ mệnh cổ xưa nhất, độc đáo nhất và giá trị nhất đã từng tồn tại trong suốt chiều dài lịch sử của xứ sở Phật giáo này”. Ở đây hội tụ đầy đủ các loại bùa được xếp vào nhóm “Top 5 Benja Pakee”, vốn nổi tiếng từ các cuộc khai quật khảo cổ như Pra Sondej, Pra Pong Supan, Pra Nang Paya, Pra Kong và Prarod và trở thành hình ảnh đại diện cho 5 khu vực của đất nước này. Cũng có cả những tấm bùa từng hiện diện trên cổ những chiến binh Xiêm từng tham gia các trận chiến được lưu danh trong sách cổ Pichai Songkram, vốn được các cao tăng, ẩn sĩ hay pháp sư mà cộng đồng kính trọng trao tặng với niềm tin, họ sẽ ca khúc khải hoàn và trở về khỏe mạnh.
 |
Những tấm bùa hộ mệnh có kích cỡ bằng viên ngói dùng để trang trí trên tường các ngôi chùa. |
Tới chùa, ngoài việc đảnh lễ trong những không gian thờ tự dành cho các hoạt động tín ngưỡng của Phật tử, du khách còn có cơ hội được khám phá một bảo tàng đặc biệt mang tên Wat Phra That Mae Chedi, với các phòng trưng bày theo từng chủ đề, từng loại hiện vật, từng giai đoạn lịch sử và được lưu giữ trong hệ thống tủ kính bảo vệ lắp gương sáng choang.
Những bức tượng đa dạng về chất liệu (đồng, ngọc, ngà voi được mạ vàng, cẩn đá quý, trang trí bằng các hạt thủy tinh màu), phong phú trong ngôn ngữ biểu đạt, giàu giá trị thẩm mỹ trong dáng ngồi, biểu cảm gương mặt được lưu giữ với đủ mọi kích cỡ. Bức cao nhất gần đụng nóc trần, với kích thước 3,5 m. Bức dài nhất cỡ 4 m, tái hiện thanh thoát dáng Phật nằm. Bức nhỏ nhất chỉ khiêm tốn ngang 30cm, cao chừng 50cm tính cả phần chân đế. Những di sản vật thể có tuổi đời nhiều thế kỷ trong bảo tàng không chỉ giới hạn trong lĩnh vực Phật giáo nguyên thủy Thái Lan mà còn cả Ấn Độ giáo - với những vị thần Hindu cùng rắn thần Naga - vốn rất quen thuộc trong những ngôi chùa Phật giáo Khmer.
 |
Pho tượng in đậm phong cách Ấn Độ giáo |
Điểm nhấn trong số đó chính là bức tượng đồng mạ vàng cẩn nhiều loại đá quý tái hiện hình ảnh Kruba Sirwichai - vị cao tăng được kính trọng nhất miền bắc Thái Lan và được người dân tôn vinh là “Vị thánh bảo hộ của Lanna”. Ngài hiện diện khắp Chiang Mai lẫn Chiang Rai, ở bức tượng đồng cao hơn 11 m và nặng 11 tấn sừng sững giữa công viên Ban Chum Mueang Yen, giữa ngôi đền thờ dưới chân Doi Suthep hay trong bảo tàng mang tên nhà sư ở Lamphun và trong từng ký ức mà người dân nơi đây vẫn lưu giữ. Bức tượng có tuổi đời 8 thế kỷ trong bảo tàng được coi là một bảo vật vùng bắc Thái Lan, trụ trì Phra Kru Phaiboon tự hào cho biết.
Chiếm số lượng rất lớn là lớp lớp những biểu tượng bùa hộ mệnh Phật giáo, kích cỡ bằng viên ngói để trang trí trong những công trình tín ngưỡng cũng có mà nhỏ bằng đầu ngón tay cái để đeo trên cổ cũng rất nhiều. Vàng, bạc, đồng, đá quý, ngọc phỉ thúy, đất nung, gốm sứ đều có thể trở thành chất liệu cho những miếng bùa được gửi gắm quyền năng bảo vệ này. Và chúng được sắp ngay hàng thẳng lối trên tường, trong tủ, trên giá gỗ, phủ kín mặt bàn, nhiều không đếm xuể. Cũng không thể không nhắc tới những cổ vật như đồ gia dụng, đồ trang trí vẫn vẹn nguyên vẻ đẹp, dù đã bị chôn vùi nhiều thế kỷ trong lòng đất sau những loạn lạc binh đao. “Ngắm nhìn dấu ấn thời gian hằn in trên các hiện vật sẽ thấy dòng chảy quá khứ xô về, thấy những trang sử văn hóa bản địa được lật giở chậm rãi. Nhà chùa hết lòng gìn giữ, cũng là để thế hệ sau hiểu rõ về dân tộc mình” - nhà sư xúc động chia sẻ.
 |
Pho tượng Phật bằng đồng với tạo hình tuyệt đẹp. |
Cách sưu tập “độc nhất vô nhị”
Sở hữu số lượng phật tử lớn thứ ba trên thế giới (chỉ đứng sau Trung Quốc và Nhật Bản) với khoảng 64 triệu người và chiếm tới 95% dân số, Thái Lan chọn Phật giáo thuộc hệ phái Theravada làm quốc giáo. Gần 30 nghìn ngôi chùa tại 75 tỉnh, thành cùng sắc cam - vàng chủ đạo trong trang phục của khoảng 350 nghìn bậc tu hành đã tạo nên một thương hiệu “Xứ sở chùa vàng” - như cách gọi của du khách từng ghé thăm quốc gia mộ đạo và thân thiện này.
Tờ gấp tóm lược thông tin về bảo tàng cho biết, cổ vật hiện diện nơi đây xuất phát từ ba nguồn chính. Bùa hộ mệnh được khai quật và tìm thấy ở Phra Kru Wat Noi, với những chiếc bùa trang trí bằng thủy tinh màu có xuất xứ từ Ấn Độ được Công chúa Munee Saengtham mang qua Myanmar để tới Thái Lan. Tượng Phật từ Bangkok được tạo tác trong khoảng thế kỷ XIX, với tạo hình đặc biệt được cẩn kim cương, đá quý dành ban tặng thành viên hoàng gia, quý tộc hoặc quan lại triều thần cấp cao. Và cuối cùng, một lượng lớn bùa chú và đồ cổ được Phật tử cung tiến hoặc nằm trong bộ sưu tập riêng của sư trụ trì đã làm giàu có thêm kho tàng vô giá này.
 |
Nhà chùa hết lòng gìn giữ kho cổ vật, cũng là để thế hệ sau hiểu rõ về dân tộc mình” - nhà sư xúc động chia sẻ. |
Điều khiến tôi vô cùng tò mò chính là câu chuyện ẩn sau lượng lớn cổ vật được cộng đồng tự nguyện hiến tặng cho ngôi chùa, trong đó có cả những đầu tượng rất đẹp vốn thường là đối tượng để ý hàng đầu của các nhóm săn trộm cổ vật liều lĩnh. Ai từng tới Quần thể di sản Angkor (Campuchia) hay “bảo tàng ngoài trời lớn nhất thế giới” Athens (Hy Lạp) đều không khỏi đau xót, khi phải chứng kiến quá nhiều tác phẩm điêu khắc tuyệt mỹ bị lấy mất phần đầu cùng một số bộ phận cơ thể. Trong ngôi chùa - bảo tàng này, những đầu tượng ấy được gìn giữ nguyên vẹn, thật đáng quý.
Nhà sư Phra Kru Phaiboon nhớ lại, “khu vực này nằm trọn trong một tán rừng rậm rạp, với nhiều chùa chiền đổ nát dưới tác động của cả thiên tai lẫn nhân tai. Phật giáo nguyên thủy Theravada hướng phật tử tới những ứng xử nhân văn với cộng đồng, đặc biệt là với Đức Phật và các vị thần linh. Người dân Thái Lan rất mộ đạo, chùa chiền với họ vừa là nơi an toàn nhất để lưu giữ vật quý vừa là nơi gìn giữ những tinh hoa nguồn cội cho thế hệ mai sau. Bởi thế, mỗi lần đào được cổ vật, thay vì bán đi lấy tiền (thậm chí được rất nhiều tiền), họ kính cẩn mang tới chùa và thành tâm cung tiến cho cả cộng đồng thụ hưởng”. Đó cũng chính là lý do bảo tàng chưa bao giờ bị mất trộm, bị xâm hại hiện vật, dù hệ thống bảo đảm an toàn - theo quan sát của tôi - khá sơ sài, chỉ là những chiếc tủ kính. Cũng theo nhà sư, bộ sưu tập mà chùa sở hữu vẫn được bổ sung sau mỗi năm, do người dân tiếp tục mang các vật phẩm đến chùa gửi gắm, dù không còn nhiều như trước.
 |
Mỗi lần đào được cổ vật, người dân Thái Lan kính cẩn mang tới chùa và thành tâm cung tiến cho cả cộng đồng thụ hưởng. |
Lượng cổ vật được cộng đồng chung tay kiếm tìm, gìn giữ và bảo tồn cho thấy tác động tích cực của Phật giáo trong xã hội Thái Lan. Nhấn mạnh thuyết luân hồi và luật nhân quả để hành động theo các quy phạm đạo đức, hướng tới một kiếp sống tốt đẹp hơn đã giúp người dân hình thành ý thức sống thiện và có trách nhiệm với cuộc đời hơn. Có lẽ ít có bảo tàng nào trên thế giới có được lượng cổ vật lớn được hiến tặng theo cách thức đẹp đẽ, vô tư, bất vụ lợi như thế này. Nhờ thế mà những giá trị vật thể được ở lại, tinh hoa văn hóa được trao truyền vẹn nguyên, đúng là “tốt đời, đẹp đạo"!
