Theo tài liệu để lại, đây là ngôi đền được xây dựng vào năm 1557 (thời Hậu Lê), thờ Thánh mẫu Liễu Hạnh, một trong “Tứ bất tử” của tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Đền còn được biết đến với các tên gọi khác như Đền Liễu Hạnh Công chúa hay Đền Mẫu Liễu Hạnh nằm dưới chân đèo Ngang.
Bên mái đèo Ngang
Ngôi đền này có bề dày giá trị lịch sử, văn hóa lâu đời, gắn liền với nhiều câu chuyện huyền bí, ly kỳ về sự tích Công chúa Liễu Hạnh, một nhân vật quan trọng trong lịch sử phát triển tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Năm 2000, Đền Thánh mẫu Liễu Hạnh được công nhận là di tích lịch sử, văn hóa cấp tỉnh.
Theo truyền thuyết, Công chúa Liễu Hạnh là con gái thứ hai của Ngọc Hoàng có tên là Quỳnh Hoa, là người mẹ cai quản vùng trời, vị thánh mẫu đứng đầu hệ thống Tam Phủ, Tứ Phủ thờ đạo Mẫu của người Việt.
Đền Thánh mẫu Liễu Hạnh tọa lạc dưới chân đèo Ngang, trên một khu đất bằng phẳng. Phía sau đền là dãy Hoành Sơn hùng vĩ-địa danh nổi tiếng đã đi vào thi ca và tâm tưởng của người dân nước Việt. Mặt đền hướng biển Đông cùng với cách thức bố trí phân chia cung bậc từ đền Tiền và đền Hậu, tạo nên nét uy linh, tôn nghiêm.
Đền Thánh Mẫu Liễu Hạnh không chỉ linh thiêng, cổ kính mà còn là nơi phong cảnh sơn thuỷ hữu tình, thu hút nhiều người đến viếng thăm, dâng hương, nhất là trong dịp đầu năm mới.
 |
Phó Chủ tịch tỉnh Quảng Bình Hoàng Xuân Tân trao quyết định điểm du lịch Đền thờ Thánh mẫu Liễu Hạnh cho lãnh đạo huyện Quảng Trạch |
Cùng với Đền Thánh Mẫu Liễu Hạnh, khu vực này còn có di tích Hoành Sơn quan -một công trình kiến trúc thành lũy nằm trên đỉnh đèo Ngang, có vai trò quan trọng trong lịch sử Việt Nam. Hoành Sơn quan được xây dựng từ thời vua Minh Mạng, có vị trí chiến lược trên con đường thiên lý bắc-nam và hiện vẫn còn được bảo tồn khá nguyên vẹn.
Đặc biệt mới đây, trong quá trình bảo tồn và chỉnh trang khu di tích Đền Thánh mẫu Liễu Hạnh, chính quyền địa phương đã phát hiện hệ thống bậc đá cổ nối từ đền lên Hoành Sơn Quan, với hơn 1.000 bậc còn nguyên vẹn.
Theo các tài liệu lịch sử, đây là dấu tích của con đường thiên lý bắc-nam của nước Việt ta xưa.
Với ý nghĩa lịch sử, văn hóa và giá trị về du lịch, cuối tháng 4/2024, Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Bình ban hành quyết định công nhận điểm du lịch Đền Thánh Mẫu Liễu Hạnh.
 |
Quốc lộ 1A (cũ) hay còn gọi là đường thiên lý bắc-nam qua đèo Ngang |
Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Bình Hoàng Xuân Tân cho biết, việc đền Thánh mẫu Liễu Hạnh được công nhận là điểm du lịch cấp tỉnh là để đáp ứng nguyện vọng của người dân và du khách khi đến thăm ngôi đền thiêng nằm dưới chân đèo Ngang vốn nổi tiếng trong lịch sử và thi ca; đồng thời tạo thuận lợi cho huyện Quảng Trạch tiếp tục đẩy mạnh việc bảo tồn, phát huy các giá trị của khu di tích, cả về góc độ phát triển văn hoá, xã hội và phát triển du lịch, kinh tế.
Trong quá trình khai thác, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Bình cũng đề nghị huyện Quảng Trạch cần chú ý kết nối điểm du lịch này với Di tích lịch sử Hoành Sơn Quan và đường thiên lý bắc-nam qua đèo Ngang; khu mộ Đại tướng Võ Nguyên Giáp để phát huy giá trị văn hóa, lịch sử và du lịch tâm linh của vùng đất nổi tiếng ở phía bắc tỉnh Quảng Bình.
