Dấu ấn của phim “Thành phố lúc rạng đông”

11 giờ 30 phút ngày 30-4-1975, ống kính điện ảnh tài liệu Việt Nam đã có mặt cùng các cánh quân tiến vào giải phóng thành phố Sài Gòn và quay được hình ảnh chiếc xe tăng của quân đội cách mạng húc đổ cổng sắt Dinh Ðộc lập của ngụy quyền...

Thành phố mang tên Bác trong những ngày đầu đại thắng là nơi hội tụ của nhiều nhà làm phim cả nước. Một chùm phim tài liệu thời sự đã ghi nhanh trang sử hào hùng của dân tộc. Ðó là: Vài hình ảnh về Sài Gòn ngày đầu giải phóng, Ủy ban quân quản Sài Gòn - Gia Ðịnh ra mắt, Sài Gòn vui chiến thắng...

Bộ phim Thành phố lúc rạng đông  biên kịch: Hoàng Tích Chỉ; đạo diễn Hải Ninh, quay phim Nguyễn Khánh Dư, Trần Trung Nhàn; âm thanh: Ðặng Ðình Hùng.

Thực tại sinh động của khoảnh khắc lịch sử này đã quán xuyến toàn bộ tác phẩm, từ tên phim đến từng chi tiết hình ảnh, từng nét nhạc, từng tiếng động... Mở đầu phim là cảnh người dân Sài Gòn tạc tượng Bác Hồ trong tháng 5 lịch sử ấy... Ánh sáng ngày mới tràn ngập cùng những lá cờ đỏ cách mạng tung bay rợp trời trên tháp xe tăng, nóc xe hơi của quân giải phóng và các tòa nhà cao tầng... Ngục tù bị phá vỡ. Cha gặp lại con, vợ gặp lại chồng  bao năm xa cách. Quá khứ, hiện tại và tương lai dường như hiện rõ trên từng cử chỉ đầy xúc động, những ánh mắt, khuôn mặt sáng ngời hy vọng của những người mẹ, người vợ, người chị, người cha cầm những tấm biển đề tên người thân và đón chờ họ từ miền bắc thân yêu trở về cùng quân giải phóng.

Phim mầu và khuôn hình màn ảnh rộng giúp thể hiện sinh động không khí hân hoan, tràn đầy cảm xúc của ngày đầu giải phóng. Ðạo diễn phim đã "cao tay" khi sử dụng những tông mầu gợi cảm giác: khi bàng bạc, lạnh lẽo, lúc rực rỡ, ấm cúng để khắc họa chân thực diện mạo một thành phố chứa đầy những mâu thuẫn, bộn bề sau ngày được giải phóng...

Ðó là những khu buôn bán hỗn tạp, những tòa nhà lộng lẫy, tương phản với những khu nhà ổ chuột, những mảnh đời khốn khó, vất vưởng dưới các gầm cầu, bến chợ... Trong âm thanh hỗn độn của phố xá bỗng vang lên một tiếng trống, vút nhẹ lên một tiếng đàn bầu. Từ trong đám đông xô bồ của xã hội hỗn tạp do chế độ Mỹ - ngụy để lại là hình ảnh những con người sống "dưới đáy". Tiếng trống lạc loài của một người mù như từ quá khứ khổ đau vọng lại; tiếng đàn bầu ai oán của một người tàn tật gẩy đàn bằng chân nghe như khóc than; rồi những bàn tay gầy guộc của em bé bất hạnh lặng lẽ nhận của bố thí... của khách qua đường, bên những tòa nhà cao tầng lộng lẫy...

Và rồi, khung cảnh khoáng đạt bừng lên mạnh mẽ khi những nữ sinh Sài Gòn nhanh nhẹn, linh hoạt điều khiển trật tự giao thông trên đường phố. Cả thành phố như một dòng thác lũ người và hoa. Một xã hội mới bắt đầu được vận hành nhộn nhịp. Bình minh tràn ánh sáng. Một vận hội mới của dân tộc tỏa sáng...

Bao hình ảnh sống động được ghi lại với tất cả tấm lòng của người nghệ sĩ điện ảnh bằng những phương tiện thể hiện tốt nhất mà điện ảnh nước nhà có được thời đó... Phim được triển khai ở hai mảng sáng, tối đan xen vừa có sắc mầu của hội họa, vừa có sắc mầu của thời gian và bao chứa một ý nghĩa sâu sắc Ðại thắng Mùa xuân 1975 là một ngày hội của cả dân tộc Việt Nam.

NSND Hải Ninh xúc động kể: Trưa ngày 30-4-1975, nhóm làm phim chúng tôi cố bám theo xe tăng của quân giải phóng tiến vào Dinh Ðộc lập và đã quay được cảnh nội các của Dương Văn Minh đầu hàng; sau đó chúng tôi tiếp tục đào xới những hình ảnh minh chứng cho sự trốn chạy hèn nhát của Tổng thống ngụy Nguyễn Văn Thiệu... Ngay sau đó, nhóm cũng kịp quay hình ảnh đồng chí Phạm Hùng (khi đó là Bí thư Trung ương Cục miền nam) ra Sân bay Tân Sơn Nhất đón Bác Tôn từ miền bắc đáp chuyến bay đặc biệt tới Sài Gòn vừa được giải phóng...

Thành phố lúc rạng đông cho thấy các nhà làm phim chiến trường đã dũng cảm, tinh tường để có được những thước phim sống động chân thực ở khoảnh khắc thiêng liêng của lịch sử. Theo nhà đạo diễn phim tài liệu danh tiếng Ðri-ga Véc-tốp (Liên Xô trước đây), đây là chân dung của nền "điện ảnh sự thật". Phim nhanh chóng chinh phục được tình cảm của người xem trong và ngoài nước, và đánh dấu một bước tiến của điện ảnh tài liệu Việt Nam. Thành phố lúc rạng đông vinh dự đoạt giải thưởng lớn - Bồ Câu vàng (điểm 10 tuyệt đối của Ban Giám khảo), tại Liên hoan phim quốc tế Lai-xích, CHDC Ðức trước đây (1975), giải Bông sen vàng tại Liên hoan phim Việt Nam (1977).