Huyện Yên Minh có hơn 90% dân số là đồng bào các dân tộc thiểu số, trong đó có những dân tộc vẫn tồn tại những hủ tục lạc hậu trong hôn nhân, đó là TH, HNCHT. Trước năm 2010, mỗi năm, trên địa bàn huyện có hàng trăm cặp TH và hàng chục cặp HNCHT, chủ yếu trong cộng đồng người dân tộc Mông và một số dân tộc rất ít người khác. Thực trạng này đã ảnh hưởng không nhỏ đến công tác nâng cao chất lượng dân số trong cộng đồng người dân tộc thiểu số.
Một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng này đó là, cộng đồng người dân tộc thiểu số vẫn coi việc TH, HNCHT là một tập quán truyền thống, chưa nhận thức được những tác hại của việc làm này đối với sức khỏe, giống nòi.
Xác định việc nâng cao trình độ, nhận thức của người dân có vai trò quan trọng trong việc đẩy lùi vấn nạn TH, HNCHT. Do đó, những năm gần đây, huyện Yên Minh đã quyết liệt chỉ đạo các ngành, các cấp thực hiện tuyên truyền, phổ biến các quy định của pháp luật về hôn nhân gia đình, TH, HNCHT; hậu quả, tác hại và những hệ lụy do vấn nạn này gây ra cho người dân. Trong đó tập trung chính ở các xã biên giới và những thôn có đông đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống.
Riêng trong sáu tháng đầu năm nay, huyện Yên Minh tuyên truyền, phổ biến pháp luật trên địa bàn được 411 cuộc, hơn 42 nghìn lượt người tham dự, trong đó cấp huyện được 61 cuộc, thu hút 15 nghìn lượt người; cấp xã 350 cuộc với trên 26 nghìn lượt người tham gia.
Công tác tuyên truyền được thực hiện dưới nhiều hình thức, như phổ biến bằng trao đổi trực tiếp, qua hệ thống truyền thanh của các xã, cấp tờ rơi, tài liệu và tổ chức các buổi tập huấn, phổ biến kiến thức pháp luật; tuyên truyền lồng ghép những buổi họp thôn, bản, hội nghị hay tuyên truyền qua những buổi văn nghệ chợ. Trong công tác tuyên truyền, huyện chú trọng thay đổi nhận thức cho các đối tượng sắp, hoặc là nạn nhân nhằm nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi góp phần giảm thiểu và tiến tới ngăn chặn tình trạng này.
Hiện nay, trên địa bàn huyện cũng đang triển khai Đề án giảm thiểu tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống trong vùng dân tộc thiểu số, giai đoạn 2016 - 2018. Trong đó, Trường Phổ thông Dân tộc nội trú THCS - THPT Yên Minh là một trong những nơi được triển khai thực hiện.
Theo đó, đã cấp phát hơn 4.000 tờ rơi, 200 đĩa video và 10 băng rôn tuyên truyền. Mỗi lớp học trong trường đều có một câu lạc bộ “Tiền hôn nhân” do giáo viên chủ nhiệm lớp hoặc cán bộ lớp phụ trách. Các câu lạc bộ sinh hoạt đều đặn theo các chủ đề như: Thế nào là TH, HNCHT; diễn đàn học sinh với vấn đề tảo hôn; thanh niên với sức khỏe sinh sản vị thành niên.
Ngoài ra, hằng năm, Trường tổ chức các hội thi về vấn đề TH, HNCHT nhằm giúp học sinh có thêm trải nghiệm thực tế, đồng thời ký cam kết không vi phạm Luật Hôn nhân và gia đình giữa bốn bên: Ban giám hiệu - giáo viên chủ nhiệm - học sinh - gia đình.
Phó Hiệu trưởng Trường nội trú THCS - THPT huyện Yên Minh Vàng Văn Tuyên cho biết: “Từ khi thực hiện đề án, công tác phòng, chống TH, HNCHT được xác định là nhiệm vụ trọng tâm trong kế hoạch năm học. Do đó, mấy năm gần đây, trường không có tình trạng học sinh bị bố mẹ ép bỏ học về nhà lấy chồng, lấy vợ. Không những thế, học sinh có thêm nhiều kỹ năng tự vệ trước nguy cơ này và trở thành những tuyên truyền viên nhỏ tích cực để thay đổi những hủ tục trong hôn nhân khi về gia đình và cộng đồng dân cư”.
Mậu Long là một trong những xã nghèo của huyện Yên Minh. Trước đây, tại xã vẫn còn nhiều trường hợp TH, HNCHT. Ông Sìn A Chung, Phó Chủ tịch UBND xã Mậu Long cho biết: “Để giảm thiểu nạn TH, HNCHT, xã đã đẩy mạnh tuyên truyền, vận động nên người dân đã dần thay đổi nhận thức. Bên cạnh đó, khi phát hiện các cặp có ý định TH, HNCHT, các thôn báo cáo lên xã, xã sẽ cử cán bộ xuống cùng thôn đến tuyên truyền, vận động. Nhờ đó mà trong những năm gần đây số vụ TH, HNCHT giảm đáng kể, đặc biệt là hôn nhân cận huyết không xảy ra”.
Bên cạnh việc tuyên truyền, tại các xã, các thôn trên địa bàn huyện đều thành lập tổ phòng chống TH, HNCHT. Khi phát hiện có trường hợp TH, HNCHT sẽ phối hợp tuyên truyền, vận động, còn đối với những trường hợp cố tình tảo hôn sẽ đưa ra xem xét, xử lý theo pháp luật. Hầu hết các thôn, bản trong huyện đều có quy ước, hương ước xử phạt các cặp tảo hôn, hôn nhân cận huyết, có tính răn đe rất cao.
Từ những việc làm trên, tình trạng TH, HNCHT trên địa bàn huyện vùng cao Yên Minh đã giảm đáng kể. Theo số liệu thống kê, trong 6 tháng đầu năm, huyện Yên Minh chỉ có 16 trường hợp TH và không có trường hợp HNCHT.
Tuy nhiên, vấn nạn này vẫn còn là một vấn đề khá phức tạp, do vậy, rất cần có sự vào cuộc và chung tay của cả xã hội, các cơ quan, ban ngành, chính quyền các cấp. Đồng thời, cần có các chế tài xử lý đủ mạnh các trường hợp vi phạm. Qua đó, công tác ngăn chặn, giảm thiểu nạn tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống trên địa bàn huyện mới thực sự hiệu quả.
