Bảo đảm guồng máy tư pháp vận hành hiệu quả

Hướng tới kỷ nguyên mới, công tác tổ chức lại hệ thống cơ quan tư pháp một lần nữa được đặt ra để triển khai, nghiên cứu với tinh thần quyết liệt, “bàn làm không bàn lùi”.

Quyết tâm làm bằng được

Ngày 28/2/2025, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã ban hành Kết luận 127-KL/TW về triển khai nghiên cứu, đề xuất tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy hệ thống chính trị; trong đó quy định xây dựng đề án về hệ thống tòa án, viện kiểm sát ở địa phương theo định hướng không tổ chức cấp huyện.

Theo PGS, TS, Trung tướng Trần Văn Độ, nguyên Phó Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, nguyên Chánh án Tòa án Quân sự Trung ương, việc sắp xếp lại các tòa án cấp huyện là chủ trương hoàn toàn cần thiết và đúng đắn nên phải quyết tâm làm bằng được. Tổ chức lại hệ thống tòa án cần được thực hiện theo cấp xét xử, không phải theo cấp chính quyền hay cấp hành chính để thực hiện nguyên tắc hai cấp xét xử (Điều 103 Hiến pháp) và thủ tục giám đốc thẩm; bảo đảm quyền của người bị buộc tội, đương sự và tính độc lập xét xử của tòa án.

GS, TS Hoàng Thế Liên, nguyên Thứ trưởng Thường trực Tư pháp, Hiệu trưởng Trường đại học Chu Văn An cho biết, sự độc lập theo thẩm quyền xét xử là một trong những nguyên tắc tổ chức và hoạt động của tòa án, được Hiến pháp năm 2013 quy định thành nguyên tắc hiến định và được cụ thể hóa tại Điều 2, Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2024. Trong Nhà nước pháp quyền, nguyên tắc tòa án độc lập theo thẩm quyền xét xử là giá trị cốt lõi phổ quát, được xác định là một trong tám đặc trưng của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam và được ví như “vương miện” của Nhà nước pháp quyền trên phương diện quốc tế.

Để bảo đảm thực hiện nguyên tắc đó, các nghị quyết của Đảng (như Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 2/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược Cải cách tư pháp đến năm 2020 và gần đây là Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 9/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII, về “tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới”) đều chủ trương tổ chức tòa án theo cấp xét xử để bảo đảm quan hệ giữa các tòa án không chịu sự tác động của quan hệ hành chính.

GS, TS Hoàng Thế Liên cho biết, chủ trương này được triển khai thực hiện trong quá trình cải cách tư pháp theo phương châm từng bước vững chắc. Trước hết, thực hiện tăng thẩm quyền xét xử cho tòa án cấp huyện để tiến tới trở thành tòa án cấp sơ thẩm, khi đủ điều kiện sẽ tổ chức thành tòa án sơ thẩm khu vực, tách khỏi đơn vị hành chính lãnh thổ (cấp huyện). Ý tưởng này đã được đề xuất trong Dự thảo Luật Tổ chức Tòa án nhân dân 2024 nhưng không đạt được sự đồng thuận cao nên đành gác lại.

Đại diện Viện kiểm sát công bố bản cáo trạng tại phiên tòa.

Phải xây dựng đề án thật sự tốt

Việc sắp xếp hệ thống tòa án, viện kiểm sát theo định hướng không tổ chức cấp huyện đặt ra một số vấn đề cần giải quyết. GS, TS Hoàng Thế Liên cho rằng, phải xây dựng đề án thật tốt để làm cơ sở sửa đổi, bổ sung các luật: Tổ chức Tòa án nhân dân, Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân, Chính quyền địa phương. Tiếp đến, phải nghiên cứu, tổng kết để sửa đổi, bổ sung các luật: Tố tụng hình sự, Tố tụng dân sự, Tố tụng hành chính cho phù hợp. Bên cạnh đó, phải xây dựng cơ chế thỏa đáng để bố trí cán bộ hợp lý, bảo đảm chọn lựa và giữ chân người tài, giỏi chuyên môn trong bộ máy tư pháp.

Rõ ràng, khi sắp xếp lại bộ máy các cơ quan tư pháp, các hoạt động tố tụng vẫn phải được diễn ra liên tục trên cơ sở phân cấp, phân quyền, phân công, phối hợp để tuân thủ những nguyên tắc cơ bản của Hiến pháp và pháp luật. Theo PGS, TS Tô Văn Hòa, Phó Hiệu trưởng Trường đại học Luật Hà Nội, để hoạt động tư pháp được hiệu quả sau khi tổ chức lại phải rất chú trọng khâu tổ chức thi hành. Cần đánh giá một cách toàn diện và có dự kiến phương án triển khai thật chi tiết mới bảo đảm việc sắp xếp được hiệu quả và không gián đoạn công việc.

“Đây là công việc lớn, khó, lại phải được thực hiện gấp gáp, đòi hỏi nỗ lực cao của cả hệ thống chính trị, sự ủng hộ, đồng thuận của nhân dân, nhất là sự lãnh đạo quyết liệt, kiên định của Đảng. Tôi tin chúng ta sẽ thành công trong cuộc cải cách mang tính cách mạng mà Đảng ta đang lãnh đạo thực hiện, tạo động lực mạnh mẽ để dân tộc vươn mình trong kỷ nguyên mới” - GS, TS Hoàng Thế Liên bày tỏ.