Triều đại nhà Trần sau ba lần đại thắng đế quốc Mông Nguyên đã nhanh chóng bắt tay phục hồi và phát triển đất nước. Dưới sự trị vì của các vị vua sáng và các tôi hiền, tướng giỏi, uy thế của Ðại Việt ngày càng lớn mạnh. Nhưng trong thời gian này, các tù trưởng địa phương cũng như các nước láng giềng thường đem quân quấy phá nơi biên viễn. Sau khi đánh dẹp Ngưu Hống ở Ðà Giang, lại xảy ra việc chúa Ai Lao là Bổng gây hấn vùng biên phía tây đạo Nghệ An. Năm Ất Hợi niên hiệu Khai Hựu thứ 7 (1335) đời vua Trần Hiến Tông, Thái Thượng hoàng Trần Minh Tông quyết định thân chinh, "tự làm tướng đích thân chỉ huy quân đội, hiệu lệnh nghiêm minh, uy thanh vang dội" do đó "Ai Lao nghe tiếng chạy mất hút". Thượng hoàng liền lệnh Phát vận sứ Nguyễn Trung Ngạn soạn văn khắc vào vách núi Thành Nam (nay thuộc xã Chi Khê, huyện Con Cuông, tỉnh Nghệ An) kỷ niệm chiến thắng.
Toàn bộ văn bia ngắn gọn chỉ 14 dòng với 155 chữ Hán, khắc sâu trên vách núi đá vôi trên diện tích lớn (213cm x 155cm) như thách thức thời gian, là minh chứng cho hào khí Ðông A của vương triều Trần và tinh thần bảo vệ bờ cõi của quân dân Ðại Việt. Ðồng thời, cũng là lời nhắc nhở, răn đe cho những tù trưởng hay thủ lĩnh có mưu đồ chống phá lại sự ổn định và thống nhất lúc bấy giờ.
Không giống các văn bia khác, Bia Ma nhai kỷ công bi văn không ghi rõ người soạn, người viết chữ, kể cả hoa văn trang trí. Nhưng nó lại được các bộ chính sử như Ðại Việt sử ký toàn thư của Ngô Sĩ Liên hay Khâm định Việt sử thông giám cương mục của Quốc sử quán triều Nguyễn nhắc đến và cho biết tác giả là Nguyễn Trung Ngạn - Hoàng giáp khoa Giáp Thìn, niên hiệu Hưng Long thứ 12 đời vua Anh Tông triều Trần (1304). Ông là một vị Kinh sư đại doãn nổi tiếng nhất trong lịch sử Thăng Long - Hà Nội đồng thời là nhà văn, nhà thơ, một soạn giả tài năng. Văn bia Ma nhai kỷ công bi văn được nhắc đến trong nhiều bộ sử lớn. Ðiều khá thú vị là nét chữ của văn bia to đạt mức kỷ lục, xứng đáng xếp vào hàng bia đá có nét chữ lớn nhất Việt Nam. Theo kết quả đo đạc sơ bộ, trung bình mỗi chữ có đường kính khoảng 10,5cm. Sách Ðại Nam nhất thống chí chép "...chữ to bằng bàn tay, khắc sâu vào đá hơn một tấc, nay hãy còn".
Theo thống kê của Viện Viễn Ðông Bác Cổ, tính đến năm 1945, ở nước ta đã tìm thấy 1.157 văn bia, chủ yếu là những văn bia chế tác, có từ triều Lê và triều Nguyễn. Ðộc đáo hơn cả phải kể đến loại văn bia "ma nhai" (ma: mài, nhai: vách núi) được khắc trực tiếp lên núi đá, ghi lại các cuộc hành quân hay tuần du của vua chúa. Văn bia Ma nhai kỷ công bia văn của Hoàng giáp Nguyễn Trung Ngạn chính là tấm văn bia "ma nhai" cổ nhất tại Việt Nam hiện nay, một tư liệu đặc biệt quý hiếm trong nghiên cứu sử học, văn học. Tháng 7- 2011, Bộ Văn hóa ,Thể thao và Du lịch công nhận bia Ma nhai kỷ công bi văn là di tích lịch sử cấp Quốc gia. Văn bia quý giá này cần phải được quan tâm bảo tồn để lưu lại dấu ấn thời gian của cha ông ta nhằm giáo dục cho thế thệ trẻ về lịch sử của dân tộc.
