Xác định giới tính rùa Hoàn Kiếm ở hồ Đồng Mô để bảo tồn

Kết quả phân tích gen đã khẳng định cá thể rùa này 99,99% là rùa Hoàn Kiếm (Rafetus swinhoei). Giám định động vật do Viện sinh thái và Tài nguyên sinh vật, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam và phân tích gen độc lập của Phòng Tài nguyên Thiên nhiên và Bảo tồn, Viện Tài nguyên môi trường thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội thực hiện.

Hội thảo công bố kết quả do Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN và PTNT), đại diện cho Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội tổ chức nhằm cập nhật tiến độ thực hiện Kế hoạch số 200/KH-UBND ngày 22-10-2018 của UBND thành phố Hà Nội về bảo tồn các cá thể Giải Sin-hoe (Rafetus swinhoei – rùa Hoàn Kiếm) tại Hà Nội.

Sự khẳng định này cho thấy ngoài cá thể Giải Sin-hoe (Rafetus swinhoei) đực hiện đang sống tại vườn thú Tô Châu, Trung Quốc, chúng ta giờ đã có thêm một cá thể rùa cái được bẫy bắt vào tháng 10 tại hồ Đồng Mô, Hà Nội, Việt Nam. Cơ quan chức năng tin rằng vẫn còn có ít nhất một cá thể của loài này ở hồ Đồng Mô và một cá thể nữa ở hồ Xuân Khanh gần đó.

Các nhà bảo tồn hy vọng có thể bẫy bắt và xác định giới tính của các cá thể rùa ở cả hai hồ Đồng Mô và Xuân Khanh trong mùa xuân tới. Trên hết, các nhà bảo tồn hướng tới mục tiêu bảo đảm ít nhất một cá thể đực và một cái thể cái có cơ hội ghép đôi sinh sản, nhằm vực dậy loài này từ bên bờ vực tuyệt chủng.

Nỗ lực phục hồi loài rùa Hoàn Kiếm

Dự án do Sở NN và PTNT Hà Nội phối hợp cùng Chương trình Bảo tồn Rùa châu Á (ATP) thuộc tổ chức Indo-Myanmar Conservation (IMC) và tổ chức WCS, đã đạt được những tiến bộ đáng kể nhằm ngăn chặn sự tuyệt chủng của loài rùa Hoàn Kiếm (Rafetus swinhoei - Giải Sin-hoe).

Ông Nguyễn Huy Đăng, Phó Giám đốc Sở NN và PTNT Hà Nội, phát biểu: “Sở NN và PTNT xác định đây là nhiệm vụ rất quan trọng, cần phải thực hiện hiệu quả. Sở đã tham mưu với UBND thành phố để ban hành các văn bản chỉ đạo và phối hợp với các tổ chức quốc tế bước đầu thực hiện kế hoạch bảo tồn và phát triển các cá thể Giải sin-hoe. Sở chỉ đạo Chi cục Thủy sản tiếp tục thực hiện Kế hoạch 200 của UBND TP Hà Nội để khôi phục và bảo tồn loài rùa mai mềm nguy cấp quý hiếm trong sách đỏ của Việt Nam và thế giới".

Ông Timothy McCormack, Giám đốc Chương trình của ATP/IMC cho biết: “Tôi đã vô cùng vui sướng khi biết tin về cá thể rùa đã được bẫy, bắt thành công vào tháng 10 vừa qua. Sự thành công này rất quan trọng trong việc cung cấp thêm các dữ liệu bổ sung về loài rùa Hoàn Kiếm ở hồ Đồng Mô. Bước tiếp theo sẽ là bẫy, bắt cá thể rùa ở hồ Xuân Khanh. Đối với tôi điều này còn quan trọng và mang nhiều ý nghĩa hơn nữa vì chúng ta hiện chưa biết giới tính của cá thể rùa này”.

Ông Timothy McCormack cho rằng: “Tùy thuộc vào giới tính của cá thể rùa ở Xuân Khanh, chúng ta sẽ có lựa chọn tối ưu để thực hiện công tác nhân giống bảo tồn tại Việt Nam và đưa loài thoát khỏi bờ vực tuyệt chủng. Đó sẽ là một phép màu và tôi hy vọng điều đó sẽ thành hiện thực”.

Bà Hoàng Bích Thủy, Giám đốc tổ chức WCS Việt Nam chia sẻ: “Trong một năm đầy rẫy những biến động và tin buồn về dịch bệnh trên toàn thế giới, việc phát hiện ra cá thể cái này mang tới niềm hy vọng rằng rùa Hoàn Kiếm hay còn gọi là Giải Sin-hoe (tên khoa học là Rafetus swinhoei) sẽ có thêm một cơ hội để tồn tại. Săn bắt quá mức và sự hủy hoại sinh cảnh sống gây nên sự diệt vong của rùa Hoàn Kiếm. Tại Việt Nam, dưới sự chỉ đạo của chính phủ, chúng tôi quyết tâm cùng hợp tác và hành động để loài rùa mai mềm này có thêm một cơ hội tăng số lượng quần thể”.

Ông Andrew Walde, Giám đốc điều hành của Tổ chức Turtle Survival Alliance (TSA), chuyên gia kỹ thuật của dự án đánh giá: “Đây là tin tốt nhất đối với hoạt động bảo tồn rùa toàn thế giới trong năm nay, và thực sự là cơ hội cho nỗ lực bảo tồn rùa của một thập kỷ qua. Nhiều lắm các nỗ lực và nguồn lực từ nhiều bên đã và đang dồn vào công việc bảo tồn loài Giải Sin-hoe (Rafetus swinhoei), nguy cấp nhất trên thế giới. Sau khi cá thể cái duy nhất còn lại đã bị chết vào năm 2019, việc khẳng định mẫu của cá thể rùa này là cái giúp chúng ta có lý do để chúc mừng tất cả các cá nhân và tập thể đã cố gắng không mệt mỏi giúp duy trì sự sống còn của loài rùa này”.

Trước đó, đã có nhiều nỗ lực nhằm ghép đôi sinh sản hai cá thể Giải Sin-hoe (Rafetus swinhoei) ở Vườn thú Tô Châu, Trung Quốc. Nhưng sau đó, cá thể cái cuối cùng được biết đến vào thời điểm đó, đã chết vào ngày 13-4-2019 trong quá trình hồi phục sau gây mê khi thụ tinh nhân tạo ở Tô Châu, Trung Quốc.

Hai cá thể rùa đực và cái đã không thể sinh sản tự nhiên kể từ khi chúng nhốt chung từ năm 2008. Cả hai cá thể đều khỏe mạnh để tham gia quá trình nhân giống, và quy trình gây mê tương tự trước đó đã được thực hiện mà không có sự cố gì xảy ra. Khi cá thể cái chết, niềm hy vọng dồn sang khả năng có tồn tại các cá thể khác ở hai hồ Đồng Mô và hồ Xuân Khanh của Việt Nam.

Cố gắng xác định giới tính cá thể rùa Hoàn Kiếm còn lại ở Đồng Mô

Từ đầu năm 2019, với sự hỗ trợ kỹ thuật của tổ chức IMC và tổ chức WCS, Chi cục Thủy sản Hà Nội đã thực hiện nhiều cuộc họp tham vấn và đánh giá nhằm xây dựng các phương pháp kỹ thuật; tiến hành thêm các cuộc khảo sát khu vực hồ và lựa chọn vị trí đặt bẫy. Tuy nhiên, kế hoạch bị trì hoãn do Covid-19, nhóm thú y và các chuyên gia quốc tế không thể đến Việt Nam do hạn chế đi lại.

Tháng 9 đến nay, nhóm thực địa bao gồm ngư dân địa phương, cán bộ Chi cục Thủy sản Hà Nội, tổ chức IMC và tổ chức WCS đã dành nhiều tuần để thả lưới, khoanh vùng khu vực bẫy bắt, bảo đảm quan sát được rùa trong khu vực 90 ha được ngăn bằng lưới, thay vì 1.400 ha diện tích toàn bộ hồ.

Vào ngày 22-10, cá thể rùa được nhìn thấy bên cạnh hàng rào lưới và nhóm thực hiện đã nhanh trí quây bắt và được đưa vào bể nuôi tạm thời trên một đảo nhỏ tại hồ.

Chỉ trong vòng vài giờ, đội ngũ thú y từ WCS, ATP/IMC, và bác sĩ thú y quốc tế từ trung tâm cứu hộ gấu Four Paws Viet đã có mặt, với thiết bị siêu âm để thu mẫu và xác định giới tính cá thể này.

Với sự khẩn trương và phối hợp chặt chẽ của các nhóm gồm Tổ bẫy bắt và Tổ chăm sóc và Thú y, vào ngày 23-10, cá thể rùa được kiểm tra sức khỏe, siêu âm, gắp chip. Các loại mẫu đã được thu thập để xác định loài phục vụ cho kế hoạch bảo tồn trong tương lai, và được cân đo với trọng lượng là 86 kg và dài 1m.

Như tất cả mọi người đều hy vọng, cá thể cái này hoàn toàn khỏe mạnh và đã được thả lại xuống hồ vào cùng ngày.

Từ tháng 11, từ việc quan sát được cá thể thứ hai nặng khoảng 130 kg trên hồ Đồng Mô, Tổ bẫy bắt đã tiếp tục hoạt động bẫy bắt và thử nghiệm các phương pháp bẫy bắt khác nhau.

Nhưng hiện tại, do thời tiết và nhiệt độ giảm, không thích hợp cho việc bẫy bắt rùa nên nhóm hy vọng có thể bẫy bắt và khẳng định cá thể thứ hai tại hồ vào mùa xuân năm 2021, khi mực nước hồ ở mức thấp nhất.

Nếu có thể xác nhận thêm một cá thể đực của loài rùa quý hiếm nhất thế giới này tại hồ Đồng Mô, việc đưa chúng về cùng một khu vực bán hoang dã hoặc nuôi bảo tồn có thể mở ra cơ hội lớn để hồi phục quần thể của loài rùa này ở Việt Nam.