Cuộc đời hoạt động cách mạng của đồng chí Xuân Thủy vô cùng phong phú và sôi động.
Ðồng chí tham gia cách mạng từ những năm đầu của thập kỷ 30 của thế kỷ trước.
Ðồng chí là người đầu tiên xây dựng phong trào cách mạng của tỉnh Phúc Yên (nay là tỉnh Vĩnh Phúc).
Mặc dù bị đế quốc Pháp bắt, giam cầm nhiều năm ở các nhà tù khét tiếng tàn ác, nhưng tiếng cười của Xuân Thủy vẫn vang lên ngạo nghễ:
"Ðế quốc tù ta, ta chẳng tù
Ta còn bộ óc, ta không lo.
Giam người, khóa cả chân tay lại
Chẳng thể ngăn ta nghĩ tự do"(1)
Ðồng chí Xuân Thủy tham gia Xứ ủy Bắc Kỳ, tham gia BCH T.Ư Ðảng các khóa II, III, IV; là Bí thư T.Ư Ðảng các khóa III, IV.
Gần 40 năm liên tục là Ðại biểu Quốc hội, nhiều năm là một trong những người lãnh đạo quan trọng của Quốc hội, đồng chí Xuân Thủy đã có những đóng góp to lớn trong việc xây dựng Quốc hội nước ta thành một Quốc hội đoàn kết, kháng chiến chống thực dân Pháp, chống đế quốc Mỹ thắng lợi, thống nhất đất nước thành công.
Ðồng chí Xuân Thủy là một nhà ngoại giao xuất sắc đã có những cống hiến to lớn cho sự nghiệp ngoại giao nước ta trong cả ba lĩnh vực: ngoại giao nhân dân, ngoại giao Nhà nước và đối ngoại của Ðảng.
Chúng ta từng tự hào đã có một nền ngoại giao mạnh mẽ, nhờ phát huy được sức mạnh tổng hợp của cả ba lĩnh vực ngoại giao: Nhân dân, Ðảng, Nhà nước. Chúng ta hoàn toàn có quyền tự hào rằng, trên đất nước chúng ta đã từng có một nhà ngoại giao kết hợp được một cách đầy đủ nhất, hài hòa nhất cả ba lĩnh vực ngoại giao nói trên. Nhà ngoại giao đó chính là đồng chí Xuân Thủy. Khả năng đặc biệt ấy càng tỏa sáng, khi Xuân Thủy lãnh trách nhiệm chỉ đạo hai đoàn đàm phán của ta tại Pa-ri và chính khả năng ấy đã góp phần cực kỳ quan trọng vào thắng lợi to lớn của Hội nghị Pa-ri về Việt Nam.
Ðồng chí Xuân Thủy là một trong những người tiêu biểu cho khối đại đoàn kết dân tộc, một nhân tố tạo nên thắng lợi của cách mạng Việt Nam "... Suốt 41 năm, từ lúc ra khỏi nhà tù Sơn La đến khi qua đời, đồng chí Xuân Thủy liên tục là một trong những người lãnh đạo chủ chốt của Mặt trận. Chúng ta có thể khẳng định rằng đồng chí Xuân Thủy là một trong những cán bộ thực hiện xuất sắc nhất đường lối đại đoàn kết dân tộc và chính sách mặt trận dân tộc thống nhất của Bác Hồ và của Ðảng ta"(2).
Ðồng chí Xuân Thủy là một nhà báo, một nhà quản lý, lãnh đạo báo chí có tài năng đặc biệt, đã có những đóng góp rất to lớn cho nền báo chí cách mạng nước ta.
"... Ðối với Hội Nhà báo Việt Nam, với các thế hệ báo chí cách mạng Việt Nam, từ trước đến nay, đồng chí Xuân Thủy không chỉ là người sáng lập, vị Chủ tịch đầu tiên của Hội mà mãi mãi là người thầy, người bạn, người anh gần gũi và thân thiết..."(3)
Ðồng chí Xuân Thủy là linh hồn của báo Cứu quốc, cơ quan của Tổng bộ Việt Minh, một trong những tờ báo bí mật trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945, có ảnh hưởng sâu rộng nhất; là tờ báo hằng ngày duy nhất không phải chỉ của Mặt trận mà là của cả Ðảng, Nhà nước và nhân dân ta sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945 và suốt cả thời kỳ kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp.
Ðồng chí Xuân Thủy có những đóng góp quý báu cho nền văn học nước nhà. Xuân Thủy là một trong những nhà thơ hàng đầu trong dòng thơ ca cách mạng vô sản, thời kỳ bí mật trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945. Thơ Xuân Thủy luôn luôn chiếm vị trí xứng đáng trong các tổng tập văn học, trong các sách giáo khoa và đã được dịch, in trên các báo chí nước ngoài.
Với lòng chân thành, cởi mở; với đức tính khiêm nhường, độ lượng, tôn trọng và có trách nhiệm với mọi người... Xuân Thủy là người lãnh đạo luôn luôn có sức cuốn hút, tập hợp quần chúng mạnh mẽ, rộng rãi.
Ðồng chí Xuân Thủy là nhà lãnh đạo có tài, có đức, được toàn Ðảng, toàn dân ta kính trọng và yêu mến.
Ðảng bộ, chính quyền và nhân dân thủ đô Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, TP Ðà Nẵng đã lấy tên Xuân Thủy đặt tên cho một trong những đường phố lớn của mình.
Xuân Thủy đã có vị trí xứng đáng, với tư cách là một danh nhân - ngoại giao nước Việt trong bộ Tự điển Bách khoa của nước ta.
Thời gian, lịch sử và quần chúng nhân dân là người thẩm định chính xác nhất các sự kiện và con người của lịch sử.
Ðồng chí Xuân Thủy hoàn toàn xứng đáng với Huân chương Sao Vàng cao quý.
Sự nghiệp và con người Xuân Thủy còn sống mãi, đúng như đôi câu đối của một vị hòa thượng xứ Huế đã tặng đồng chí:
Xuân khứ, Xuân lai, Xuân bất tận
Thủy lưu, Thủy chuyển, Thủy trường tồn
------------------
(1) Thơ Xuân Thủy: "Không giam được trí óc", NXB Văn học 1969 nhà tù Hỏa Lò - Hà Nội 1938.
(2), (3) Diễn văn của Ðoàn Chủ tịch UBT.Ư MTTQ Việt Nam; của BCH Hội Nhà báo Việt Nam trong lễ kỷ niệm 85 năm Ngày sinh của Xuân Thủy.
