Sacha inchi (đậu núi) là cây thuộc bộ thực vật hạt kín hai lá mầm, thân bán gỗ dạng dây leo (tên khoa học Plukenetia volunilis L.) có xuất xứ từ rừng Amazone, vùng nhiệt đới Nam Mỹ.
Hạt của sacha inchi có hàm lượng dầu từ 41-52%, protein 24-25% tùy giống, và nhiều khoáng chất khác.
Dầu từ hạt sacha inchi có thể bào chế thành dầu thực vật có chứa omega 3, 6, 9 sử dụng làm thực phẩm, mỹ phẩm...
Bã dầu với hàm lượng đạm cao có thể nghiền làm phân bón cho cây trồng.
Tại Việt Nam, sacha inchi được Trung tâm Khảo kiểm nghiệm giống và sản phẩm cây trồng quốc gia đưa về trồng thử nghiệm từ tháng 11/2013 tại một số tỉnh phía bắc như: Hòa Bình, Thái Bình, Ninh Bình...
Để tăng năng suất cây sacha inchi, thường chỉ có 0-1 quả trên mỗi chùm, nhóm 7 nhà khoa học Đại học Nguyễn Tất Thành từ năm 2019-2021 đã nghiên cứu sử dụng chất điều hòa sinh trưởng benzyl adenin phun lên cây làm tăng số lượng hoa cái, giúp đạt 2 quả mỗi chùm, mỗi quả chứa 4-5 hạt.
Theo Tiến sĩ Phạm Hữu Nhượng, đại diện nhóm nghiên cứu, việc chuyển đổi giới tính hoa từ hoa đực thành hoa cái giúp tăng tỷ lệ đậu quả dẫn đến tăng năng suất cho cây sacha inchi.
Hiện, nhóm nghiên cứu đang hoàn tất hồ sơ đăng ký sáng chế để được cấp bằng sở hữu trí tuệ cho nghiên cứu này.
Tiến sĩ Phạm Hữu Nhượng cho biết thêm, cây sacha inchi trồng tốt nhất theo hình thức xen canh với một loại cây ăn quả trên địa hình đất cao ráo, thoát nước tốt. Cây không sống được ở những khu vực đất ngập nước.
Sacha inchi được các chuyên gia đánh giá dễ trồng, ít sâu bệnh, nông dân chỉ cần làm dàn leo theo hình chữ T là cây có thể phát triển.
 |
Quả sacha inchi. |
“Đặc tính của cây sacha inchi là sống ở các khu vực bìa rừng, có tán cây che nắng nên trồng xen canh là tốt nhất. Sau 7 tháng chăm sóc là cây có thể cho thu hoạch”, Tiến sĩ Phạm Hữu Nhượng nói.
Với quy mô trồng khoảng 1ha theo hình thức xen canh có thể trồng từ 1.500-2.000 cây sacha inchi cho thu hoạch khoảng 1 tấn hạt ở vụ đầu tiên. Các vụ sau năng suất có thể lên 2-3 tấn khi cây phát triển lớn hơn. Sacha inchi có thể cho thu hoạch trong 15-20 năm.
Nhóm nghiên cứu tiến hành trồng thử nghiệm cho một số hộ nông dân ở Đồng Nai và Bà Rịa-Vũng Tàu với quy mô vườn 500-1.000m2.
Ông Nguyễn Văn Cường, nông dân xã Xuân Bắc, huyện Xuân Lộc, Đồng Nai được nhóm nghiên cứu cung cấp giống, phân bón, kỹ thuật làm giàn chữ T và quy trình chăm sóc.
Theo ông Cường, cây sacha inchi khá dễ trồng, chỉ sau một mùa mưa cây phát triển xanh tốt, ít khi bị sâu bệnh. Cây leo lên giàn tạo bóng mát nên vườn ít cỏ hơn, đỡ công diệt cỏ. Cây còn mang lại giá trị kinh tế rất tốt cho nông dân nếu có đơn vị bao tiêu đầu ra với giá cả ổn định.
Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Quang Thạch, Viện trưởng Viện sinh học nông nghiệp, Đại học Nguyễn Tất Thành, Chủ nhiệm đề tài, đánh giá, sacha inchi là cây dễ trồng trên nhiều loại đất, có thể trồng ở khu vực đất khô cằn, không nhiều dinh dưỡng, không tốn nhiều diện tích vì có thể trồng xen canh.
“Tuy nhiên, vấn đề lớn nhất của cây này là hiện chưa có nhiều đơn vị thu mua nên đầu ra cho sản phẩm đang gặp khó khăn. Chúng tôi mong muốn ngày càng có thêm nhiều doanh nghiệp quan tâm đầu tư công nghệ sản xuất để bảo đảm vấn đề đầu ra vì đây là loại cây cho giá trị kinh tế cao”, Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Quang Thạch cho biết.
