Thí điểm mô hình cửa khẩu thông minh

Chủ trương xây dựng cửa khẩu thông minh phù hợp định hướng của Đảng và Chính phủ về hiện đại hóa quản lý biên mậu, đồng thời đáp ứng xu thế hợp tác ngày càng sâu rộng giữa tỉnh Lào Cai (Việt Nam) và tỉnh Vân Nam (Trung Quốc).

Tính khả thi cao

Theo đồng chí Nguyễn Thành Sinh, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Lào Cai, mô hình cửa khẩu thông minh tại Lào Cai rất khả thi, bởi dự án được hình thành trên nền tảng pháp lý đầy đủ, sự đồng thuận cấp cao giữa Việt Nam-Trung Quốc và nhu cầu thực tiễn cấp bách của cặp cửa khẩu quốc tế Lào Cai, Việt Nam-Hà Khẩu, Trung Quốc.

Đồng chí Vương Trinh Quốc, Trưởng ban Quản lý khu kinh tế tỉnh Lào Cai phân tích: Về mặt pháp lý, hàng loạt chủ trương lớn của Bộ Chính trị và của Chính phủ đã xác định rõ yêu cầu hiện đại hóa cửa khẩu, thúc đẩy ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), logistics thông minh và kết nối dữ liệu qua biên giới. Đặc biệt, Quyết định số 1620/QĐ-TTg ngày 20/12/2024 của Thủ tướng Chính phủ ban hành kế hoạch triển khai xây dựng tỉnh Lào Cai trở thành trung tâm kết nối giao thương kinh tế giữa Việt Nam và các nước ASEAN với vùng tây nam Trung Quốc, trong đó giao nhiệm vụ cụ thể cho Lào Cai xây dựng mô hình cửa khẩu thông minh.

Mặt khác, Cửa khẩu quốc tế đường bộ số II (Kim Thành) hiện là cửa khẩu có lưu lượng hàng hóa rất lớn, đặc biệt là nông sản có tính thời vụ, phân bón, than... Việc áp dụng tuyến đường vận chuyển chuyên dụng cho phương tiện không người lái, cổng kiểm soát thông minh, máy soi container sáu chiều và giám sát từ xa bằng AI cho phép tăng gấp đôi năng lực thông quan, giảm chi phí logistics 20 đến 30% mà không cần mở rộng cầu hiện hữu, khai thác cao nhất thời gian vận hành cửa khẩu.

Hơn thế, mô hình cửa khẩu thông minh được thiết kế trên ba yếu tố cốt lõi gồm cơ sở hạ tầng công trình, hạ tầng công nghệ và hệ thống thông tin, bảo đảm sự liên thông và đồng bộ trong quản lý và vận hành. Trên cơ sở đó, tỉnh dự kiến giao doanh nghiệp đủ năng lực tổ chức vận hành mô hình, qua đó huy động thêm nguồn lực xã hội và tăng tính linh hoạt trong khai thác.

Điều quan trọng là các lực lượng chuyên ngành tại cửa khẩu Lào Cai đều đã quen với việc vận hành nền tảng cửa khẩu số, cho nên có tính kế thừa khi ứng dụng mô hình cửa khẩu thông minh, không phải từ trạng thái khởi đầu. Đây là lợi thế mà ít cửa khẩu nào có được. Từ đầu tháng 11, Chi cục Hải quan khu vực VII đã đưa vào sử dụng công cụ Chatbot AI để phục vụ các doanh nghiệp xuất, nhập khẩu. Đây là nền tảng số thông minh nhằm hỗ trợ doanh nghiệp tra cứu văn bản; tự động giải đáp các câu hỏi liên quan đến pháp luật, quy định, chính sách hải quan và thủ tục xuất, nhập khẩu.

Đồng chí Nguyễn Thị Thanh Bình, Đội phó Đội Hải quan Cửa khẩu quốc tế Lào Cai cho biết: Hồ sơ thông quan hiện nay đã được tiếp nhận trên hệ thống điện tử, đồng thời tự động phân công công chức thực hiện, giảm thời gian và chi phí đi lại cho doanh nghiệp. Đơn vị chủ động ứng dụng các phần mềm để tra mã số và phần mềm thống kê số liệu, triển khai mạnh việc ứng dụng AI, dữ liệu lớn (Big Data) để thuận tiện trong công tác quản lý, điều hành, bảo đảm cắt giảm 30% số thủ tục hành chính, 30% thời gian giải quyết thủ tục hành chính và 30% chi phí giải quyết thủ tục hành chính.

Là đơn vị thường xuyên tham gia hoạt động xuất, nhập khẩu nông sản qua Cửa khẩu quốc tế đường bộ số II Kim Thành (Lào Cai), anh Phạm Duy Nhật, Công ty trách nhiệm hữu hạn Đại Phúc cho biết: Trung bình mỗi tháng, công ty xuất khẩu từ 50 đến 100 container, với giá trị khoảng vài chục tỷ đồng. Do đó, các thủ tục để thông quan rất lớn. Ứng dụng Chatbot AI ra đời đã tạo điều kiện, hỗ trợ cho doanh nghiệp rất tốt trong quá trình làm thủ tục với lực lượng hải quan. Doanh nghiệp có thể tìm hiểu về mã HS hàng hóa, về biểu thuế của Nhà nước, rút ngắn thời gian tra cứu, được hướng dẫn chuẩn bị đầy đủ hồ sơ, giấy tờ cần thiết để việc thông quan hàng hóa nhanh chóng, chính xác.

Khung pháp lý rõ ràng, quá trình triển khai sẽ thuận lợi

Sau gần hai năm chuẩn bị kỹ lưỡng và công phu, ngày 13/11/2025, Ủy ban nhân dân tỉnh Lào Cai có Tờ trình số 284/ TTr-UBND trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt đề án thí điểm xây dựng cửa khẩu thông minh tại Cửa khẩu quốc tế đường bộ số II (Kim Thành) và lối thông quan Bản Vược, xã Bát Xát.

Tuy nhiên, trong quá trình xây dựng đề án thí điểm, các nhà hoạch định cũng đã tiên liệu được nhiều khó khăn khi triển khai dự án và xây dựng nhiều nhóm giải pháp để khắc phục.

Theo Trưởng ban Quản lý khu kinh tế Lào Cai Vương Trinh Quốc, dự án đối mặt với những khó khăn nhất định. Trước hết, đây là mô hình hoàn toàn mới trong hệ thống cửa khẩu Việt Nam. Việc áp dụng phương tiện không người lái và quy trình giám sát tự động đòi hỏi phải có những hướng dẫn, quy định phù hợp, cũng như cơ chế thí điểm để bảo đảm an toàn và đúng pháp luật.

Quá trình triển khai phụ thuộc nhiều vào sự phối hợp song phương giữa Lào Cai và Vân Nam. Hai bên cần thống nhất về công nghệ, quy trình vận hành và kết nối dữ liệu trước khi có thể đưa vào thí điểm. Đây là công việc cần thời gian và sự đồng thuận kỹ thuật cao.

Cuối cùng, mô hình mới đặt ra yêu cầu nâng cao năng lực vận hành cho lực lượng chức năng tại cửa khẩu. Từ quản trị hệ thống tự động, xử lý dữ liệu thời gian thực đến vùng kiểm soát phương tiện không người lái tại hai quốc gia… tất cả đều là những kỹ năng mới. Đây vừa là thách thức, vừa là cơ hội để tỉnh nâng cao chất lượng quản lý biên giới trong giai đoạn tới.

Đồng chí Nguyễn Thành Sinh, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Lào Cai cho biết: Để bảo đảm dự án thí điểm cửa khẩu thông minh tại Cửa khẩu quốc tế đường bộ số II (Kim Thành) và lối thông quan Bản Vược được xem xét phê duyệt và triển khai đúng tiến độ, tỉnh Lào Cai đề xuất Thủ tướng Chính phủ và các bộ, ngành Trung ương xem xét, hỗ trợ các nội dung trọng tâm sau: Thứ nhất, rất mong Thủ tướng Chính phủ sớm xem xét, phê duyệt đề án thí điểm xây dựng cửa khẩu thông minh tại Cửa khẩu quốc tế đường bộ số II (Kim Thành) và lối thông quan Bản Vược, xã Bát Xát. Đây là cơ sở quan trọng để các cơ quan liên quan cùng tỉnh triển khai đồng bộ mô hình cửa khẩu thông minh.

Thứ hai, mô hình cửa khẩu thông minh là lĩnh vực mới, vì vậy tỉnh đề nghị các bộ, ngành hỗ trợ rà soát và hướng dẫn những quy định cần thiết, đặc biệt liên quan quản lý phương tiện không người lái, tiêu chuẩn giám sát tự động và cơ chế kết nối, trao đổi dữ liệu giữa các hệ thống. Khi khung pháp lý rõ ràng, quá trình triển khai sẽ thuận lợi và an toàn hơn.