Với tình hình ÔNMTKK trong nhiều tháng cuối năm 2019, TP Hồ Chí Minh đã đứng thứ 11, tiệm cận tốp 10 thành phố ô nhiễm nhất toàn cầu. Tại Hà Nội, liên tiếp trong nhiều ngày chất lượng không khí chạm ngưỡng "rất xấu", "nguy hại".
Trước tình hình ÔNMTKK kéo dài nhiều ngày, TP Hà Nội và TP Hồ Chí Minh đã làm rõ các nguyên nhân chính gây ÔNMTKK trên địa bàn và có các giải pháp kiểm soát. Theo đó, một phần ÔNMTKK do ảnh hưởng của thời tiết, khí hậu thời điểm giao mùa, có hiện tượng nghịch nhiệt. Các nước trong khu vực cũng đã xuất hiện các đợt ÔNMTKK trong thời gian qua do nguyên nhân này.
Tuy nhiên, nguyên nhân chính được các chuyên gia nhìn nhận là do các yếu tố chủ quan. Ông Cao Tung Sơn, Giám đốc Trung tâm Quan trắc tài nguyên và môi trường (TN và MT), Sở TN và MT TP Hồ Chí Minh cho biết, tại TP Hồ Chí Minh, giao thông chiếm khoảng 50% nguyên nhân, 30% từ các hoạt động công nghiệp, còn lại do các hoạt động xây dựng. Thành phố hiện có khoảng 10 triệu phương tiện giao thông, chưa kể hai triệu phương tiện vãng lai, cộng với khoảng 37 điểm thường xuyên xảy ra ùn tắc giao thông đã gây ÔNMTKK.
Ngoài ra, có khoảng 1.000 nhà máy, xí nghiệp quy mô lớn, hàng chục nghìn cơ sở sản xuất tiểu thủ công nghiệp nằm xen kẽ với khu vực dân cư, hoạt động xây dựng cải tạo, chỉnh trang đô thị diễn ra khắp nơi, suốt ngày đêm. TP Hà Nội cũng đối mặt với tình trạng khói bụi từ các cơ sở sản xuất, xây dựng, phương tiện giao thông gia tăng. Từ đầu quý IV-2019 đến nay, số xe đăng ký mới là 84 nghìn phương tiện, nâng tổng số lên hơn 6,878 triệu phương tiện. Ðáng nói là, ngay trong những ngày ÔNMTKK tại Hà Nội đang gia tăng, công trường cải tạo đường Nguyễn Trãi vẫn sử dụng máy nén khí thổi bụi mù mịt khiến người dân bức xúc. Sau khi dư luận phản ánh, Ban Quản lý đã yêu cầu các nhà thầu thi công tìm kiếm công nghệ mới để giảm bụi…
Từ việc xác định các nguồn gây ÔNMTKK, các giải pháp cấp bách và lâu dài đã được đề ra. Ðể có đủ thông tin đánh giá chính xác tình trạng ÔNMTKK làm cơ sở cho các giải pháp khắc phục, Bộ trưởng TN và MT Trần Hồng Hà đề nghị, UBND các tỉnh, thành phố ưu tiên bố trí ngay nguồn lực đầu tư, lắp đặt bổ sung hệ thống các trạm quan trắc môi trường. Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội đã yêu cầu Sở TN và MT chuẩn bị địa điểm để lắp đặt thêm từ 50 đến 70 trạm quan trắc cố định và trên cao. Ông Nguyễn Toàn Thắng, Giám đốc Sở TN và MT TP Hồ Chí Minh cũng cho biết, Sở sẽ đưa vào vận hành thử sáu trạm quan trắc tự động; đến cuối năm 2020, đầu năm 2021 sẽ vận hành thêm 50 trạm quan trắc. Các trạm quan trắc này sẽ dần thay thế các trạm quan trắc thủ công hiện nay nhằm đưa ra thông số nhanh nhất về môi trường.
Trước tình trạng ÔNMTKK gia tăng gây ảnh hưởng lớn đến sức khỏe và đời sống người dân, Sở Giao thông vận tải TP Hồ Chí Minh đang triển khai hàng loạt giải pháp, như quản lý hoạt động vận tải theo hướng phát thải thấp, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thân thiện môi trường, khuyến khích sử dụng các nguồn năng lượng tái tạo, năng lượng sạch trong các hoạt động thi công, giao thông vận tải.
Trong khi đó, tại Hà Nội, Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Nguyễn Ðức Chung đã giao Công an TP Hà Nội chủ trì cùng các đơn vị liên quan kiểm tra, xử lý nghiêm các phương tiện vận chuyển vật liệu xây dựng, rác thải xây dựng không đúng quy định, để rơi vãi ra đường. Ðồng thời thực hiện tưới nước, rửa đường với việc cải tiến đầu phun cho phù hợp và đạt hiệu quả cao hơn. Các công ty thu gom rác cần có biện pháp, tính toán khoa học, bảo đảm sạch cả các ngõ nhỏ, các dải phân cách. Sở Xây dựng nghiên cứu lắp ca-mê-ra các xe thu gom rác để kiểm soát và yêu cầu tuyệt đối không trộn lẫn rác sinh hoạt và rác xây dựng... Sở Xây dựng, Sở Kế hoạch và Ðầu tư tạo điều kiện cho ba nhà máy rác thải sớm đi vào hoạt động... Bên cạnh đó, các quận, huyện, thị xã, nhất là bốn quận nội thành cũ cần vận động người dân không sử dụng than tổ ong, tiến tới loại bỏ hoàn toàn trong năm 2020.
Một số giải pháp cũng cần được cơ quan chức năng xem xét. Thí dụ, Ban Quản lý duy tu các công trình hạ tầng giao thông Hà Nội cho biết, sẽ đề xuất Sở Giao thông vận tải Hà Nội kiến nghị UBND thành phố về điều kiện các đơn vị dự thầu xây dựng, cải tạo đường phải có máy móc hiện đại, bảo đảm môi trường, như vừa thổi vừa hút bụi. Sở TN và MT TP Hồ Chí Minh cũng đề xuất, cần khuyến khích người dân chuyển sang sử dụng phương tiện chạy bằng năng lượng mới, phát triển phương tiện công cộng, hiện nay là xe buýt, tương lai là tàu điện.
Nhiều chuyên gia cho rằng, vấn đề xử lý ÔNMTKK không chỉ là vấn đề của riêng TP Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, do đó cần có sự chung tay của các bộ, ngành, địa phương.
Về lâu dài, Bộ TN và MT cần phối hợp Bộ Công thương rà soát các loại hình sản xuất công nghiệp phát sinh nhiều khí thải, nguy cơ gây ô nhiễm môi trường để định hướng quy hoạch phát triển kinh tế công nghiệp vùng, bảo đảm không đánh đổi môi trường để phát triển kinh tế.
Bộ Giao thông vận tải ban hành quy chuẩn, tiêu chuẩn khí thải đối với xe mô-tô, xe máy để kiểm soát khí thải từ loại hình phương tiện chiếm tỷ trọng lớn trong hoạt động giao thông; đẩy nhanh tiến độ triển khai các dự án đường sắt đô thị đi trên địa bàn thành phố, để sớm đưa các loại hình giao thông công cộng đi vào vận hành, giảm phương tiện giao thông cá nhân và khí thải giao thông.
Bụi mịn nguy hiểm cho sức khỏe
Ths, bác sĩ Vũ Văn Thành, Trưởng khoa Bệnh phổi mạn tính, Bệnh viện Phổi T.Ư cho biết: Hiện nay, không khí Hà Nội bị ô nhiễm bởi bụi hữu cơ, vô cơ, khí thải và bụi mịn PM2.5, PM1.0. Bụi mịn PM1.0 xâm nhập qua đường dẫn khí và tích tụ lại trên phổi; bụi mịn PM2.5 nguy hiểm hơn vì có thể luồn lách vào các túi phổi, tĩnh mạch phổi và hệ tuần hoàn máu của người bệnh.
Người thường xuyên tiếp xúc với bụi mịn PM2.5 sẽ gặp phải vấn đề về sức khỏe như hắt hơi, sổ mũi, khó thở, khô mắt, nếu tiếp xúc lâu dài sẽ giảm chức năng của phổi, viêm phế quản mạn tính và tăng tỷ lệ chết do ung thư phổi và bệnh tim.
Trước tình trạng ÔNMTKK như hiện nay, những người cao tuổi, trẻ em sức đề kháng yếu không nên ra ngoài, bởi vì rất dễ mắc các bệnh hắt hơi, sổ mũi, viêm đường hô hấp...
Những người mắc bệnh đường hô hấp, tim... hạn chế ra ngoài những ngày ÔNMTKK, nếu phải ra ngoài nên đeo khẩu trang.
Những gia đình gần nguồn ÔNMTKK như đường giao thông, công trường xây dựng… cần thường xuyên phun nước rửa bụi, đóng kín các cửa, rửa mắt, mũi bằng nước muối diệt khuẩn hằng ngày.
