Vào các dịp kỷ niệm năm chẵn Chiến thắng Điện Biên, Nhà nước đều đặt hàng Hãng Phim truyện Việt Nam làm phim. Năm 1994 là Hoa ban đỏ (ĐD, NSND Bạch Diệp). Năm 2004 là Ký ức Điện Biên (ĐD, NSƯT Đỗ Minh Tuấn) và 2014 là Sống cùng lịch sử (biên kịch: Đoàn Tuấn, quay phim Lý Thái Dũng, âm nhạc: Quốc Trung). Nếu Hoa ban đỏ tái hiện cuộc chiến ác liệt năm xưa màu hoa ban Tây Bắc nhuốm máu anh hùng, thì Ký ức Điện Biên là lịch sử kể lại bằng ký ức của người lính hai chiến tuyến tiếp nối đến thế hệ cháu của họ. So với hai phim trên và hầu hết phim truyện đề tài chiến tranh thì Sống cùng lịch sử có cấu trúc, cách thể hiện độc đáo vượt trội.
Thủ pháp đồng hiện được sử dụng chủ đạo thành mạch chảy bộ phim, cũng là nguồn cảm hứng hành trình của hai nhân vật chính và chất men lôi cuốn khán giả. Đoàn dân công tải lương thực, rau củ cùng trâu bò, bị địch ném bom tan tác; quân y, chiến sĩ cõng, khiêng thương binh không xuể; bè mảng chở hàng trúng bom, người vừa đấy đã chết hết trên sông máu. Trước các cảnh tượng ác liệt, kinh hoàng hiện ra dọc đường lên Điện Biên, Tùng (Hoàng Tuấn Kiên) vô cảm, sợ chết, nên không dám vào cuộc, không thể “thấy”, còn Nga (Nguyễn Thu Quỳnh) và Lâm (Đào Chí Nhân) chứng kiến và dấn thân. Đỉnh cao của thủ pháp đồng hiện cho quá khứ - hiện tại hòa trộn, để nhân vật hôm nay trực tiếp tham gia, nếm trải. Đoàn dân công dừng lại ăn cơm tối, mưa to, áo mưa dành che gạo, chị dân công Thanh Hóa bị thương, Nga băng bó. Sự nhạy cảm, biết ơn lớp người đã hy sinh tuổi thanh xuân, tính mạng 60 năm trước khiến Nga có giác quan đặc biệt và Lâm cũng thế. Lâm làm dân công hỏa tuyến, tham gia cáng thương binh và chiến đấu, ôm bộc phá nhảy lên xe tăng. Họ thật sự sống cùng lịch sử.
Không dùng thoại, không nêu rõ tên, người xem vẫn lập tức nhận ra những cái chết xả thân anh dũng của Phan Đình Giót, Tô Vĩnh Diện, Bế Văn Đàn.
Đoàn làm phim thường trực 92 người, lúc cao điểm lên đến gần 300 người, với 14 tỷ thực tế sản xuất đã quay tại Hòa Bình, bản Then trên đường đi Cò Nòi - Tuần Giáo, dãy núi Tà Phì Láng, Phìn Hồ, Trạm Tấu, dọc sông Mã, đèo Lũng Lô, đèo Văn Chấn và tại các di tích lịch sử ở thành phố Điện Biên. Đèo Lũng Lô, một đầu từ huyện Văn Chấn (Yên Bái), đầu kia là huyện Phù Yên (Sơn La). Hơn 60 năm trước, các đơn vị công binh và dân công của hai tỉnh, gồm 125.000 người dân tộc địa phương đã dốc sức mở rộng và cải tạo đèo. Con đèo 15km này đi vào lịch sử, ngày nay đường 13A nối với quốc lộ 37 chỉ là con đường phụ để xe tới các huyện lẻ, bởi đã có quốc lộ 6 đi Tây Bắc. Họa sĩ, nhà giáo Tô Ngọc Vân đã dời thủ đô xung phong đi chiến dịch Điện Biên. Ông luôn gắn với bộ đội, dân công, vẽ nhiều ký họa về Lũng Lô. Chưa kịp lên đến Điện Biên, ông hy sinh tại chân đèo này. Đèo Pha Đin 32 km ngày ấy cũng nằm trong tuyến trọng điểm bị ném bom, mỗi ngày có 16-18 máy bay, ngày cao điểm ném xuống 200 quả trong 200 ngày đêm mở và bảo vệ tuyến đường. Sống cùng lịch sử tái hiện “cuộc chiến” ác liệt bằng những hình ảnh quay thực tế.
Cưới vợ năm 1953 tại Đồi Cháy (Bắc Giang), nhạc sĩ Đỗ Nhuận (1922 - 1991) trong đoàn văn công quân đội biểu diễn phục vụ chiến sĩ trên khắp mặt trận Điện Biên Phủ. Ông hát, sáng tác, chơi violon; nhạc sĩ Lương Ngọc Trác (1928 - 2013) chơi accordeon, nữ ca sĩ Kim Ngọc (vừa mất), Trần Ngà, họa sĩ Mai Văn Hiến là nhân chứng sống. Đỗ Nhuận đã gặp Phan Đình Giót trước trận mở đầu Him Lam. Trận đánh này trên đồi ngày 13-3-1954, Phan Đình Giót lấy thân mình lấp lỗ châu mai ở đồn địch cho đồng đội tiến lên. Ngay hôm đó, Đỗ Nhuận viết ca khúc Trên đồi Him Lam, nhớ đến anh Giót và tiên cảm ngày chiến thắng: “Ở đây, chúng ta không quên bao anh em đồng chí hy sinh trong trận này. Điện Biên chúng ta sẽ toàn thắng!”. Và ngày ấy đến, chiều 7-5 lịch sử, tin Pháp thất thủ ở Điện Biên lan khắp thế giới, Đỗ Nhuận viết ngay Chiến thắng Điện Biên rộn ràng hào sảng tại lều văn công ở căn cứ Mường Phăng. Nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân - con trai ông, đã nhiều lần tới căn lều này - nó vẫn được gìn giữ trong khu di tích tại rừng Mường Phăng. Bài hát đã sống trong lòng nhân dân với tên Giải phóng Điện Biên, theo câu hát mở đầu. Tối 7, 8-5-2014 tại Nhà hát Lớn Hà Nội, đêm nhạc Điện Biên Phủ đã tấu lên nhạc Chiến thắng Điện Biên với sự thể hiện của dàn nhạc Giao hưởng Việt Nam, do nhạc trưởng Nhật Bản Tetsuji Honna chỉ huy.
Tâm thế xúc động cuốn hút cả đoàn phim. Giám đốc hình ảnh Lý Thái Dũng dày công tổ chức, triển khai nhiều cảnh quay khó: hiểm trở của núi rừng và các cảnh cháy nổ, thiên nhiên lãng mạn hùng vĩ và bi tráng... đầy tính sáng tạo, bằng cảm xúc chân thực và cái nhìn mới, làm nên hiệu quả nghệ thuật đặc biệt, cùng âm thanh tốt, kỹ thuật được đầu tư và phần hậu kỳ thực hiện tại Thái-lan. Nguyễn Thanh Vân thành danh qua các phim hậu chiến, thêm chứng tỏ duyên mệnh nghề nghiệp làm phim chiến tranh bằng bản lĩnh nghệ thuật, độ hào hứng say mê mà chất lượng phim bộc lộ ra trọn vẹn. Từ điểm nhìn của họ, người xem cùng họ sống cùng lịch sử.
*
* *
Lần đầu đóng phim nhựa, Chí Nhân và Thu Quỳnh chỉ quen biết sơ qua. Phim khởi quay 22-9 và suốt hơn hai tháng, và họ nảy sinh tình yêu thật sự khi nhập và yêu vai diễn của mình. Cùng sinh năm 1988, học Đại học SKĐA, và họ tìm thấy - có nhau khi sống cùng lịch sử để có hôn nhân số phận đời mình.
Chi tiết đặc biệt là ba diễn viên chính của phim đều chưa từng lên Điện Biên. Khi được mời đóng phim này cặp Chí Nhân - Thu Quỳnh đã chăm chú đọc, xem nhiều tư liệu, bổ sung kiến thức lịch sử để hiểu về nhân vật và tác phẩm. Đến giờ họ vẫn xúc động vì đã được sống với lịch sử hai lần: khi là diễn viên nhập vai, và là những thanh niên may mắn được trải nghiệm trong sự tái hiện lịch sử bằng nghệ thuật. Đoạn kết phim là thủ pháp phim tài liệu: ba bạn trẻ hòa vào dòng người xếp hàng đi qua quảng trường Lăng Bác để đến ngôi nhà 30 Hoàng Diệu viếng Đại tướng, đây là cảnh quay thực tế ngày 10-10-2013. Toàn bộ các cảnh khóc là diễn viên khóc thật sự, nhập vai đến mức quên mình đang diễn.
Lịch sử mỗi dân tộc hợp bởi nhiều lịch sử các lĩnh vực, không riêng chính trị, chiến tranh. Ai sống cùng lịch sử? Đâu chỉ cựu chiến binh, những người mà gia đình gắn bó với kháng chiến, mà lịch sử là chính hiện tại hôm nay, là thời sự mỗi ngày tựu lại. Sống cùng lịch sử là hành trình 3D của quá khứ - hiện tại - tương lai giữa thời gian và không gian đồng hiện, cũng là cách sống cần có và hợp lẽ của cuộc sống đương đại ở thế kỷ 21, lòng yêu nước, khí phách dân tộc và sự hiến dâng có trong mỗi thế hệ không xác minh bằng lời suông sáo, tẻ nhàm, giáo điều. Đấy chính là ý thức về trách nhiệm, nghĩa vụ công dân trước an nguy của Tổ quốc, tự trọng dân tộc, hào khí Việt Nam trong thế hệ thanh niên và lớp người hôm nay, phụ thuộc vào sức mạnh đồng tâm của những người biết sống cùng lịch sử để bảo vệ, gìn giữ và làm nên lịch sử bằng tráng ca thời đại mới.
Đạo diễn Nguyễn Thanh Vân chỉ đạo quay phim Sống cùng lịch sử.
Sống cùng lịch sử là hành trình 3D của quá khứ - hiện tại - tương lai giữa thời gian và không gian đồng hiện, cũng là cách sống cần có và hợp lẽ của cuộc sống đương đại ở thế kỷ 21 lòng yêu nước, khí phách dân tộc và sự hiến dâng có trong mỗi thế hệ không xác minh bằng lời suông sáo, tẻ nhàm, giáo điều.
---------------------------------------------------
Ảnh trong bài | LÝ THÁI DŨNG
