Thời gian qua, Viện Dược liệu được Bộ Y tế giao làm đầu mối xây dựng và triển khai kế hoạch xác định hệ thống vườn bảo tồn và phát triển cây thuốc quốc gia, theo quy hoạch tổng thể phát triển dược liệu đến năm 2020 và định hướng đến năm 2030.
Viện Dược liệu đã rà soát, đánh giá, thu thập dữ liệu về hệ thống các vườn quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên tại các vùng sinh thái trên cả nước và đã xác định một số địa điểm có tiềm năng để có thể lựa chọn xây dựng vườn tại các vùng sinh thái trọng điểm như: Tây Bắc; Đông Bắc; Trung du Bắc Bộ; Tây Nguyên và Nam Trung Bộ; Đông Nam Bộ và Tây Nam Bộ; Bắc Trung Bộ.
Trong đó, tại vùng Đông Nam Bộ được đề xuất xây dựng vườn bảo tồn tại Khu Bảo tồn thiên nhiên-văn hóa Đồng Nai. Đến nay, tỉnh Đồng Nai là một trong những địa phương hoàn thành sớm nhất việc điều tra, đánh giá tiềm năng nguồn dược liệu; thu thập, bảo tồn các nguồn gien đặc hữu quý hiếm, có giá trị; đánh giá các điều kiện tự nhiên và đề xuất các giải pháp bảo tồn, phát triển nguồn gien cây thuốc… Từ đó, làm cơ sở xây dựng vườn bảo tồn và phát triển cây thuốc quốc gia tại địa phương.
Theo PGS, TS Phạm Thanh Huyền, Giám đốc Trung tâm Tài nguyên dược liệu (Viện Dược liệu), về tiềm năng xây dựng vườn bảo tồn và phát triển cây thuốc quốc gia tại tỉnh Đồng Nai, có thể thấy, vị trí địa lý, thổ nhưỡng, khí hậu của tỉnh Đồng Nai có nhiều điểm tương đối đặc trưng và đại diện cho vùng Đông Nam Bộ. Đồng Nai là một trong số ít địa phương còn giữ được diện tích rừng tự nhiên rộng lớn.
Nơi đây được các tổ chức khoa học trong, ngoài nước đánh giá là khu vực quan trọng và rất tiềm năng về giá trị tài nguyên đa dạng sinh học. Trong đó, Khu Bảo tồn thiên nhiên-văn hóa Đồng Nai có cơ sở hạ tầng và giao thông thuận lợi, gắn liền với nhiều địa điểm có ý nghĩa lịch sử và du lịch của vùng Đông Nam Bộ. Khu Bảo tồn thiên nhiên-văn hóa Đồng Nai là một trong những khu rừng đặc dụng có diện tích tự nhiên lớn nhất Việt Nam, với hơn 100.303ha, hệ sinh thái rừng đặc trưng của vùng Đông Nam Bộ, tồn tại nhiều loài động vật hoang dã.
Nếu vườn bảo tồn và phát triển cây thuốc quốc gia được xây dựng tại đây sẽ tạo thành quần thể có tiềm năng khai thác phục vụ cho các hoạt động bảo tồn đa dạng sinh học gắn với du lịch sinh thái trong tương lai.
Đặc biệt, thời gian qua, tỉnh Đồng Nai và Khu bảo tồn thiên nhiên-văn hóa Đồng Nai đã phối hợp với các đơn vị nghiên cứu, các trường đại học, cũng như các tổ chức quốc tế thực hiện một số đề tài nghiên cứu, điều tra, đánh giá tài nguyên đa dạng sinh học của Khu bảo tồn làm cơ sở cho việc xây dựng vườn bảo tồn và phát triển cây thuốc quốc gia.
Bước đầu, tại Khu bảo tồn thiên nhiên-văn hóa Đồng Nai, các nhà khoa học ghi nhận 1.877 loài động vật, 121 loài bò sát và lưỡng cư với 27 loài quý hiếm, 134 loài cá và 1.189 loài côn trùng. Trong đó, có 86 loài nằm trong danh sách các loài nguy cấp, quý, hiếm, 72 loài có tên trong Sách đỏ Việt Nam. Đây còn là địa điểm có nguồn tài nguyên thực vật rất đa dạng, phong phú với nhiều loài cây thuốc có giá trị và đặc trưng cho vùng Đông Nam Bộ.
Kết quả điều tra của Trung tâm Sâm và Dược liệu Thành phố Hồ Chí Minh (thuộc Viện Dược liệu) thực hiện trong giai đoạn 2010-2013 đã ghi nhận 905 loài cây thuốc với 11 nhóm công dụng khác nhau, trong đó có 23 loài nằm trong Sách đỏ Việt Nam; phát hiện và bổ sung 151 loài chưa có tên trong danh mục thực vật của Khu bảo tồn thiên nhiên-văn hóa Đồng Nai. Trong số các loài thực vật, tỷ lệ cây thuốc chiếm 58%. Bên cạnh đó, qua quá trình điều tra ghi nhận có sáu loài cây thuốc đặc hữu cần được ưu tiên bảo tồn.
 |
| Sinh viên Trường đại học Hoa Sen tham quan, trồng cây tại Khu Bảo tồn thiên nhiên-văn hóa Đồng Nai. (Ảnh ANH MINH) |
Bộ Khoa học và Công nghệ cũng đã phê duyệt cho Viện Dược liệu phối hợp Khu Bảo tồn thiên nhiên-văn hóa Đồng Nai thực hiện đề tài cấp quốc gia "Nghiên cứu bảo tồn nguồn gien cây thuốc đặc hữu, quý, hiếm của vùng Đông Nam Bộ tại Khu bảo tồn thiên nhiên-văn hóa Đồng Nai". Mục tiêu của đề tài là góp phần bảo tồn bền vững các nguồn gien cây thuốc đặc hữu, quý, hiếm của vùng Đông Nam Bộ, làm cơ sở xây dựng vườn bảo tồn và phát triển cây thuốc quốc gia tại Khu bảo tồn thiên nhiên-văn hóa Đồng Nai.
Qua gần 5 năm thực hiện, các nhà khoa học đã xác định được 53 loài thuộc diện quý hiếm cần bảo vệ và có tên trong Sách đỏ Việt Nam (2007); xây dựng được danh mục 264 loài thuộc diện đặc hữu, quý, hiếm và có giá trị kinh tế cần thu thập tại vùng Đông Nam Bộ. Đồng thời, các nhà khoa học thu thập 500 nguồn gien cây thuốc, trong đó có 300 nguồn gien cây thuốc đặc hữu, quý, hiếm, có giá trị kinh tế đưa về lưu giữ tại vườn ươm để nhân giống…
Thời gian qua, chính quyền tỉnh Đồng Nai rất quan tâm vấn đề xây dựng vườn bảo tồn và phát triển cây thuốc quốc gia tại địa phương. UBND tỉnh Đồng Nai đã phê duyệt và đầu tư các hạng mục và nhiệm vụ khoa học và công nghệ liên quan đến lĩnh vực dược liệu và đề xuất với cơ quan quản lý về xây dựng vườn bảo tồn cây thuốc đại diện cho vùng Đông Nam Bộ tại địa phương.
Các hoạt động của Khu bảo tồn thiên nhiên-văn hóa Đồng Nai đã gắn kết với nhiều đơn vị trong và ngoài ngành y tế để bảo tồn và phát triển bền vững nguồn cây thuốc tại đây. Theo các chuyên gia dược liệu, cơ quan chức năng cần sớm thống nhất phương án lựa chọn địa điểm xây dựng vườn cây thuốc quốc gia đại diện cho các vùng, để trên cơ sở đó, địa phương đẩy nhanh tiến độ phê duyệt đề án xây dựng vườn bảo tồn và phát triển cây thuốc quốc gia tại địa phương.
Việc hình thành các vườn cây thuốc quốc gia đại diện cho các vùng sinh thái là hoạt động cụ thể nhằm triển khai quy hoạch tổng thể phát triển dược liệu của Việt Nam, đồng thời bảo tồn và phát triển bền vững nguồn tài nguyên dược liệu phục vụ công tác chăm sóc sức khỏe và phát triển kinh tế-xã hội.
