Trao đổi về tình hình quốc tế khu vực, các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN đánh giá 2020 là một năm đầy thách thức, khó khăn và bất ổn với dịch bệnh Covid-19 bùng phát và lây lan trên diện rộng, cạnh tranh giữa các cường quốc chiến lược ngày càng gia tăng cùng các vấn đề an ninh truyền thống và phi truyền thống.
Dù gặp nhiều khó khăn, nhưng các đại biểu vẫn thống nhất đánh giá ASEAN đạt được thành công trong xây dựng Cộng đồng, tiếp tục khẳng định vai trò trung tâm trong cấu trúc khu vực. Bộ trưởng Ngoại giao các nước ASEAN đánh giá cao những nỗ lực của Việt Nam, Chủ tịch ASEAN đã tích cực dẫn dắt Hiệp hội, gắn kết, chủ động vượt qua khó khăn, kiên định xây dựng Cộng đồng.
Các Bộ trưởng cũng chỉ ra những nội dung hợp tác cần được tiếp tục thúc đẩy trong quá trình phục hồi và khôi phục tăng trưởng sau đại dịch. Đó chính là cần bảo đảm sự liền mạch của chuỗi cung ứng, khôi phục giao thương an toàn giữa các nước, kết thúc đàm phán và ký kết các Hiệp định thương mại thế hệ mới như Hiệp định Đối tác Kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) và tăng cường hợp tác thu hẹp khoảng cách phát triển trong ASEAN thông qua nâng tầm các hoạt động hợp tác giữa các tiểu vùng.
Các Bộ trưởng Ngoại giao đã dành nhiều thời gian trao đổi về tình hình quốc tế và khu vực. Các Bộ trưởng Ngoại giao cơ bản nhất trí, Biển Đông tiếp tục là vấn đề nổi lên trong tình hình quốc tế và khu vực, nhiều hành động đơn phương, trong đó có quân sự hóa, đòi hỏi chủ quyền thiếu căn cứ, hành xử áp đặt vẫn tiếp diễn gây lo ngại đến hòa bình ổn định trên Biển Đông nói riêng, khu vực nói chung.
Trong bối cảnh này, các nước tái khẳng định lập trường nguyên tắc của ASEAN về hòa bình, ổn định trên Biển Đông, đề cao vai trò của luật pháp quốc tế, vai trò quan trọng của UNCLOS, khuôn khổ cho mọi hoạt động trên biển. Các Bộ trưởng Ngoại giao tiếp tục kêu gọi thực hiện nghiêm túc và đầy đủ Tuyên bố DOC, trông đợi ASEAN và Trung Quốc sớm xây dựng thành công Bộ Quy tắc COC hiệu lực và hiệu quả, phù hợp với luật pháp quốc tế, UNCLOS 1982.
Về bang Rakhine, Myanmar, các Bộ trưởng đánh giá cao nỗ lực của Tổng Thư ký ASEAN trong duy trì các hoạt động hỗ trợ Myanmar bất chấp tác động của đại dịch Covid-19. Các Bộ trưởng cam kết ASEAN sẽ nỗ lực hơn, hỗ trợ quá trình hồi hương đạt kết quả cụ thể.
Các nước cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của duy trì vai trò trung tâm ASEAN trong khu vực. Nhân dịp này các Bộ trưởng Ngoại giao cho ý kiến về Bộ tiêu chí xem xét lập quan hệ đối tác đối thoại của ASEAN. Hội nghị nhất trí để các Tiểu vương quốc A-rập thống nhất (UAE) và Qatar tham gia Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông - Nam Á (TAC).
Thay mặt Chủ tịch ASEAN 2020, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh cho rằng đây là giai đoạn “Lửa thử vàng, gian nan thử sức” của ASEAN. ASEAN cần thể hiện sự đoàn kết, gắn bó để có thể hoàn tất các ưu tiên sáng kiến của năm ASEAN 2020, hiện thực hóa Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025, đồng thời ứng phó hiệu quả với các thách thức đang nổi lên, đặc biệt là đại dịch Covid-19. Cảm ơn sự ủng hộ, hợp tác và phối hợp chặt chẽ của các nước, Phó Thủ tướng khẳng định đây chính là cơ sở giúp Việt Nam hoàn thành tốt nhiệm kỳ Chủ tịch ASEAN 2020.
Về tình hình quốc tế và khu vực, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Phạm Bình Minh đề cao đoàn kết ASEAN, coi đây là nhân tố then chốt trong bảo đảm ASEAN hòa bình, ổn định, độc lập và tự chủ trong môi trường thế giới có nhiều bất ổn, bất định hiện nay. Nhắc lại lập trường chung của ASEAN về Biển Đông, nhấn mạnh yêu cầu kiềm chế, tránh các hành động làm phức tạp tình hình, tổn hại tới quyền và lợi ích hợp pháp của các nước ven biển.
Phó Thủ tướng, Bộ trưởng nhấn mạnh tinh thần thượng tôn pháp luật, chia sẻ với ý kiến đánh giá của các nước về tầm quan trọng đặc biệt của UNCLOS 1982, văn kiện cơ sở, là khuôn khổ cho mọi hoạt động trên biển. Việt Nam cam kết phối hợp chặt chẽ với các nước ASEAN và Trung Quốc trong thực hiện đầy đủ, hiệu quả DOC và sớm đạt được Bộ Quy tắc ứng xử (COC) hiệu lực, thực chất và phù hợp với luật pháp quốc tế, đặc biệt là Công ước Luật biển 1982.
* Tiếp sau Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN đã diễn ra Hội nghị lần thứ 22 Hội đồng Cộng đồng Chính trị - An ninh ASEAN (APSC). Tại Hội nghị, các nước hài lòng ghi nhận công tác triển khai Kế hoạch tổng thể Cộng đồng Chính trị - An ninh ASEAN 2025 tiếp tục đạt nhiều kết quả, bất chấp những khó khăn, ảnh hưởng bất lợi do đại dịch Covid-19 gây ra; trong đó 96% dòng hành động đã được đưa vào triển khai.
Hội nghị cũng dành nhiều thời gian trao đổi về các thách thức an ninh đang nổi lên, trong đó có an ninh mạng, an ninh biển, an ninh y tế…, theo đó nhất trí các cơ quan chuyên ngành, gồm cả kênh quốc phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia và tư pháp cần tăng cường phối hợp để xử lý. Hội nghị nhấn mạnh tầm quan trọng của Tài liệu quan điểm của ASEAN về Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương (AOIP) và Tuyên bố của các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN nhân kỷ niệm 53 năm ngày thành lập ASEAN (8-8-1967 – 8-8-2020), đề ra các nguyên tắc định hướng cho hành động và ứng xử của ASEAN ở khu vực và toàn cầu.
Nhân dịp này, Hội đồng APSC đã thông qua Báo cáo kiểm điểm giữa kỳ Kế hoạch tổng thể APSC 2025, trong đó đề ra nhiều khuyến nghị quan trọng nhằm nâng cao hiệu quả triển khai Kế hoạch trong thời gian tới.
* Ngay sau, Hội nghị APSC 22, các Bộ trưởng Ngoại giao đã tham dự Hội nghị lần thứ 28 Hội đồng Cộng đồng ASEAN (ACC). Tại Hội nghị, các nước đã trao đổi về những sáng kiến trong hợp tác ứng phó chung của ASEAN đối với đại dịch Covid-19. Các Bộ trưởng đã nhất trí thông qua và trình lên Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 37 tài liệu Điều khoản tham chiếu của Quỹ ASEAN về ứng phó dịch Covid-19 và Kho dự phòng vật tư y tế khu vực ASEAN, Khung chiến lược ASEAN về ứng phó các tình huống y tế công cộng khẩn cấp và Khung phục hồi Tổng thể ASEAN.
Các Bộ trưởng kiến nghị các lãnh đạo ASEAN ra Tuyên bố về thiết lập khuôn khổ Hành lang đi lại ASEAN và công bố thành lập Trung tâm ASEAN đáp ứng các tình huống y tế công cộng khẩn cấp và bệnh truyền nhiễm mới nổi (ACPHEED) tại dịp Hội nghị Cấp cao.
Các nước cũng nhất trí ASEAN cần có những bước đi cụ thể nhằm đẩy mạnh phát triển tiểu vùng, trong đó có tiểu vùng Mê Công; gắn nội dung này với phát triển chung của ASEAN nhất là với những kế hoạch hành động như tăng cường Kết nối ASEAN (MPAC), sáng kiến Hội nhập ASEAN (IAI)…
Hội nghị ACC lần thứ 28 đã nhất trí thông qua 11 báo cáo gồm Báo cáo của Hội đồng điều phối ASEAN, Báo cáo của Tổng Thư ký ASEAN và các trụ cột Cộng đồng và sẽ trình lên các nhà lãnh đạo tại Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 37 ghi nhận và cho ý kiến chỉ đạo.
* Cũng trong ngày 10-11, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao Phạm Bình Minh đã cùng Bộ trưởng Ngoại giao các nước ASEAN dự Lễ ký Văn kiện mở rộng Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác (TAC) cho Colombia, Nam Phi và Cuba tham gia. Phát biểu tại Lễ ký, Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Phạm Bình Minh hoan nghênh việc ba nước tham gia TAC, qua đó khẳng định cam kết mạnh mẽ với mục tiêu, nguyên tắc của Hiệp ước cũng như mong muốn tăng cường hợp tác với các nước ASEAN. Việc ba nước tham gia TAC dịp này đã nâng tổng số nước và tổ chức tham gia TAC đến nay lên con số 43.
