Những tồn tại trong công tác ứng phó thiên tai
Theo Phó Thủ tướng, đợt mưa lũ kéo dài cùng với cơn bão số 9 - cơn bão mạnh nhất trong 20 năm trở lại đây - vừa xảy ra ở các tỉnh miền trung đã gây thiệt hại nặng nề về tính mạng và tài sản của người dân và của nhà nước. Đợt thiên tai này đã được sự quan tâm chia sẻ của cử tri và nhân dân cả nước, đặc biệt là ý kiến chia sẻ của nhiều vị đại biểu Quốc hội về những nỗ lực của hệ thống chính quyền trong công tác phòng chống thiên tai.
Phó Thủ tướng cho biết, hiện nay do tác động của biến đổi khí hậu, thời tiết cực đoan, thiên tai dị thường, đặc biệt là bão lũ và sạt lở đất đang là thách thức lớn với hầu hết các quốc gia trên thế giới mà trong đó châu Á là nơi chịu thiệt hại nặng nề nhất. Trong đó ở nước ta, mưa lũ, sạt lở đất cũng xảy ra ở nhiều nơi gây thiệt hại nặng nề về người và của.
Bên cạnh nguyên nhân khách quan, khoa học gây ra các vụ sạt lở đất, Phó Thủ tướng cho rằng còn có những nguyên nhân do yếu tố chủ quan của con người.
Trước hết, mặc dù trong những năm qua thực hiện chủ trương của Đảng, Nhà nước về phủ xanh đất trống, đồi núi trọc, phát triển kinh tế rừng thì rừng Việt Nam đã phục hồi nhanh chóng nhưng chất lượng còn thấp.
Bên cạnh đó, tình trạng phá rừng để phát triển kinh tế vẫn chưa được ngăn chặn triệt để và có hiệu quả, việc trồng rừng thay thế chưa được kiểm soát chặt chẽ. Từ đó đã ảnh hưởng đến bảo vệ môi trường, giữ nước ngọt và cũng là một nhân tố gây sạt lở đất khi có mưa lũ.
Thứ hai là do việc đầu tư xây dựng các công trình hạ tầng, kết cấu hạ tầng phục vụ phát triển kinh tế - xã hội tại các khu vực miền núi như các công trình giao thông, đường dây tải điện, hệ thống đường ống,... đã làm thay đổi địa hình, tác động tới ổn định kết cấu địa chất và dễ gây sạt lở đất.
Thứ ba là việc xây dựng các công trình nhà ở, các công trình bệnh viện, trường học, công sở, các điểm dân cư tự phát… tại khu vực miền núi thiếu nghiên cứu yếu tố địa chất cũng là nhân tố tác động làm sạt lở đất đá trong mùa mưa lũ.
Thứ tư là việc xây dựng các công trình hồ, đập thủy lợi, thủy điện… nếu không được kiểm soát chặt chẽ từ khâu quy hoạch, lập dự án, đánh giá tác động môi trường, cho đến khâu đầu tư xây dựng và quản lý vận hành sẽ tác động rất lớn đến mưa lũ, sạt lở đất và đe dọa đến an toàn vùng hạ du.
Thứ năm là lực lượng tìm kiếm cứu nạn tuy huy động được các lực lượng Trung ương, địa phương, quân đội, công an với phương châm “bốn tại chỗ” nhưng chưa có lực lượng ứng phó thiên tai, tìm kiếm cứu nạn chuyên nghiệp.
"Nhất là ở cơ sở, lực lượng chủ yếu là kiêm nhiệm, thiếu các phương tiện chuyên dùng, do đó rất khó, chậm tiếp cận đến điểm xảy ra sạt lở, thiên tai. Từ đó cũng ảnh hưởng đến hiệu quả của công tác tìm kiếm cứu nạn", Phó Thủ tướng phân tích.
Những giải pháp giảm thiệt hại, bảo vệ tính mạng, tài sản người dân
Theo Phó Thủ tướng, thời gian tới, để giảm thiệt hại do thiên tai, trước hết cần tiếp tục hoàn thiện thể chế liên quan đến phòng, chống thiên tai; đặc biệt tập trung xây dựng các nghị định hướng dẫn Luật Phòng, chống thiên tai. Đồng thời, rà soát lại các kịch bản biến đổi khí hậu để từ đó làm cơ sở xây dựng các phương án ứng phó.
Thứ hai, tập trung xây dựng chiến lược phòng, chống thiên tai giai đoạn 2021 - 2030; xây dựng các quy hoạch quốc gia, quy hoạch vùng, quy hoạch ngành, lĩnh vực, quy hoạch đô thị, quy hoạch tỉnh gắn với ứng phó biến đổi khí hậu và chống phòng, chống thiên tai. Trên cơ sở đó xây dựng kế hoạch thực hiện quy hoạch, lựa chọn các dự án ưu tiên để đầu tư trong giai đoạn bảo đảm thực hiện đa mục tiêu, gắn với phòng, chống thiên tai.
Thứ ba, xây dựng các bản đồ cảnh báo khu vực có nguy cơ lũ ống, lũ quét, sạt lở đất nguy hiểm với tỷ lệ thích hợp.
“Vấn đề này đã được chỉ đạo, được triển khai, nhưng mới chỉ xây dựng được bản đồ với tỷ lệ lớn, chưa xác định chính xác các điểm nguy hiểm để sơ tán dân”, Phó Thủ tướng báo cáo trước Quốc hội.
Theo Phó Thủ tướng, trên cơ sở bản đồ, sẽ quy hoạch, phân bổ lại, bố trí lại dân cư và có những chủ trương đầu tư để bảo đảm an toàn cho người dân. Đồng thời xây dựng hệ thống cảnh báo sớm để kịp thời sơ tán khẩn cấp trước khi có sạt lở đất, lũ quét. “Đây là kinh nghiệm của các nước như Nhật Bản, Hoa Kỳ….”, Phó Thủ tướng cho biết.
Thứ tư, kiểm soát chặt chẽ việc đầu tư xây dựng các công trình hạ tầng kinh tế xã hội gắn với ứng phó biến đổi khí hậu và chống thiên tai như các công trình giao thông miền núi, các công trình hồ, đập thủy lợi, thủy điện, đặc biệt là công trình thủy điện nhỏ.
“Yêu cầu phải bảo đảm đa mục tiêu, hạn chế việc sử dụng đất rừng tự nhiên, rừng phòng hộ, thực hiện nghiêm việc trồng rừng thay thế”, Phó Thủ tướng nhấn mạnh.
Thứ năm, sửa chữa, nâng cấp bảo đảm an toàn các công trình hồ, đập đê điều, đầu tư chống sạt lở bờ sông, bờ biển. Rà soát, sửa chữa, cải tạo công trình giao thông gây cản trở thoát lũ, đầu tư nâng cấp các khu neo đậu tàu thuyền bảo đảm tránh lũ an toàn.
Thứ sáu, tiếp tục đầu tư chương trình nhà vượt lũ của các tỉnh duyên hải miền trung từ Thanh Hóa đến Bình Thuận.
“Trong thời gian tới, Quốc hội cần bố trí cụ thể nguồn lực trong trung hạn 2021 - 2025 để triển khai thực hiện”, Phó Thủ tướng kiến nghị.
Thứ bảy, nâng cao năng lực của các lực lượng tham gia phòng, chống thiên tai, tìm kiếm cứu nạn, trong đó tăng cường tính chuyên nghiệp từ Trung ương đến cơ sở. Đầu tư các phương tiện, thiết bị chuyên dùng phục vụ phòng, chống thiên tai, tìm kiếm cứu nạn. Thường xuyên tổ chức diễn tập phòng, chống thiên tai, tìm kiếm cứu nạn. Quán triệt nghiêm túc phương châm 4 tại chỗ trong phòng, chống gia tìm kiếm cứu nạn.
“Kinh nghiệm tại Trà Leng là lực lượng tại chỗ đóng vai trò rất quan trọng”, Phó Thủ tướng khẳng định.
Thứ tám, cần lồng ghép đầu tư công tác phòng, chống thiên tai trong các chương trình, dự án đầu tư phát triển kinh tế xã hội của từng ngành, từng địa phương.
Cuối cùng là tăng chi ngân sách cho công tác phòng chống thiên tai.
“Chính phủ sẽ báo cáo Quốc hội về nhu cầu chi ngân sách cho công tác phòng chống thiên tai. Yêu cầu kinh phí là rất lớn”, Phó Thủ tướng nói.
