Nghệ thuật cải lương góp phần tạo nên bản sắc dân tộc

"Cải lương chi bảo" - NSƯT Bạch Tuyết đã dùng từ "rénové" khi nói đến nghệ thuật cải lương, "đó là nghệ thuật của sự cách tân, cải cách". Sau nghệ thuật cổ truyền dân tộc chèo, tuồng thì qua hơn 80 năm hình thành phát triển, nghệ thuật cải lương đã luôn làm mới cho chính mình và sân khấu dân tộc.

Cái mới đó không chỉ mang tính sáng tạo mà còn do sự chắt lọc, thừa hưởng, du nhập nhiều loại hình nghệ thuật khác như âm nhạc, kịch, vũ đạo... Âm nhạc dân tộc luôn mang tính chủ đạo trong các vở cải lương cho nên nghệ thuật này thấm đẫm tính dân tộc.

Nghệ sĩ Bạch Tuyết đã nhắc đến "bộ tứ" Năm Châu, Phùng Há, Kim Cúc (vợ NSND Nguyễn Thành Châu tức Năm Châu), Trần Hữu Trang với công lao luôn làm mới, làm sang, nâng cao giá trị đích thực văn hóa Việt thông qua nghệ thuật cải lương. Nghệ thuật truyền thống, trong đó có cải lương luôn hấp dẫn và đã góp phần tạo nên bản sắc dân tộc.

NSƯT Bạch Tuyết biểu diễn trên sông.

Giọng ca, diễn xuất là yếu tố đặc biệt quan trọng của người diễn viên cải lương. Qua cuộc thi, nhiều diễn viên đã thể hiện xuất sắc yêu cầu khắt khe đó. Ðến giờ này đã có thể khẳng định được, đó là các nghệ sĩ Vũ Luân, Trinh Trinh, Tâm Tâm, Tú Sương ở Nhà hát Cải lương Trần Hữu Trang, Châu Hải Yến ở Ðoàn Văn công Ðồng Tháp, Nguyễn Ðình Viện ở Nhà hát Cải lương Hà Nội...

Những tài năng trẻ này rất cần được quan tâm đầu tư, có chiến lược hỗ trợ, phát triển căn cơ để họ sớm trở thành ngôi sao lớn, kế thừa lớp người đi trước. So với giải Trần Hữu Trang lần thứ 10 vừa kết thúc thì sinh khí, chất lượng... cuộc thi này được nâng cao hơn rất nhiều. Chúng ta có quyền đặt niềm tin vào lớp trẻ trên bước đường nghệ thuật sau này.

Cũng thật thú vị khi phát hiện một số giọng ca của các nghệ sĩ miền bắc rất hay, rất quý như Mạnh Hùng ở Nhà hát Cải lương Trung ương, Hoàng Văn Dân, Nguyễn Ðình Viện ở nhà hát Cải lương Hà Nội, Ðỗ Văn Thanh ở Ðoàn Cải lương Hoa Mai, Hà Tây... Trình thức, vũ đạo là thế mạnh của diễn viên phía bắc và nếu xử lý tinh tế hơn lời ca trong câu, đặc biệt trong vọng cổ và kỹ thuật vào bài thì hiệu quả sẽ ấn tượng hơn nữa.

Diễn viên Ðỗ Văn Thanh (vai Trần Thặng trong trích đoạn Kẻ sĩ Thăng Long) có giọng ca trầm hùng, phát âm chuẩn nhưng khi giọng ca cần phải vượt lên, thoát ra thì rất tiếc lại không qua nổi. Ðó thuộc vấn đề xử lý chứ không phải giọng ca dài hơi hay không. Vấn đề này sẽ nhanh chóng được khắc phục nếu ta tạo điều kiện hơn cho các nghệ sĩ tăng cường giao lưu, trao đổi.

Yếu tố sáng tạo được đánh giá rất cao trong cuộc thi. Sáng tạo trong dàn dựng, trong âm nhạc, vũ đạo, xử lý kỹ thuật, tình huống... Và Ban giám khảo cũng ngạc nhiên thích thú khi dàn nhạc hòa tấu bản Tứ đại oán lại vào rất ngọt vở viết về đề tài hiện đại.

Nghệ sĩ Vũ Luân trong vai Lê Quyết (trích đoạn vở Trời Nam) rất sáng tạo trong việc xử lý áo choàng: Vừa đúng trình thức nhưng lại mới, tạo ấn tượng tốt cho người xem. Nhân đây cũng xin nói thêm các động tác trong một vở cải lương mang tính "mở", từ trên xuống dưới, từ trong ra ngoài... không thể tùy nghi mà phải theo một quy luật nhất định (âm dương, Ngũ hành...) nhằm toát ra cho được ý nghĩa, tình huống, tính cách nhân vật.

Bên cạnh đề tài lịch sử, truyền thống mảng đề tài xã hội, hiện đại cũng được các diễn viên khai thác khá tốt. Lòng yêu nghề của các diễn viên, sự quan tâm đầu tư của lãnh đạo các đơn vị đã làm nên thành công cho cuộc thi. Ðặc biệt, cuộc thi diễn ra tại miền Tây Nam Bộ, nơi cải lương đã thấm đẫm trong máu thịt người dân cũng là một thuận lợi rất lớn cho cuộc thi lần này.